Αποτύπωση και διευκρινίσεις για το ρόλο και τις αρμοδιότητες του Ψυχολόγου, του Ψυχιάτρου, του Ψυχοθεραπευτή, του Κοινωνικού Λειτουργού και του Συμβούλου Ψυχικής Υγείας.
Συχνά, στην Ελλάδα, πολλοί είναι εκείνοι που δεν γνωρίζουν τον επαγγελματικό ρόλο και τις αρμοδιότητες του Ψυχολόγου, του Ψυχοθεραπευτή, του Ψυχιάτρου, του Σύμβουλου Ψυχικής Υγείας ή και του Κοινωνικού Λειτουργού. Αποτέλεσμα αυτής της σύγχυσης είναι να μην ξέρουν που να απευθυνθούν όταν υπάρχει ανάγκη να στραφούν σε ένα ειδικό ψυχικής υγείας για ένα ψυχικό πρόβλημα. Ποια είναι λοιπόν η λεπτή γραμμή μεταξύ των ειδικοτήτων που διαχωρίζει τις αρμοδιότητες και τις ευθύνες τους;
Ο Ψυχολόγος
Ο Ψυχολόγος είναι ο ειδικός ψυχικής υγείας ο οποίος μελετά τη συμπεριφορά, τα συναισθήματα και τη σκέψη του ανθρώπου, προσπαθώντας να βρει τα αίτια και τις συσχετίσεις αυτών. Οι φοιτητές ψυχολογίας ολοκληρώνουν τις σπουδές τους σε ένα Τμήμα Ψυχολογίας Ελληνικού ΑΕΙ ή σε ένα Αναγνωρισμένο Πανεπιστήμιο του εξωτερικού, προκειμένου να λάβουν άδεια άσκησης επαγγέλματος και να χρησιμοποιούν τον τίτλο «Ψυχολόγος», καθώς και σε ένα ιδιωτικό Πανεπιστήμιο που συνεργάζεται με ένα Αναγνωρισμένο Πανεπιστήμιο του εξωτερικού.
Οι απόφοιτοι ψυχολογίας συνήθως συνεχίζουν σε μεταπτυχιακές σπουδές και ορισμένοι προχωρούν και σε διδακτορική διατριβή σε κάποιο κλάδο της Ψυχολογίας (π.χ κοινωνική, γνωστική, αναπτυξιακή κτλ).
Σύμφωνα με το Νόμο 991/1979, «Ο Ψυχολόγος στην άσκηση του επαγγέλματός του ερευνά και αξιολογεί την προσωπικότητα και την συμπεριφορά του ανθρώπου και εργάζεται με τις καθιερωμένες αρχές και μεθόδους της Επιστήμης της Ψυχολογίας για την αξιοποίηση και βελτίωσή τους». «Οποιοσδήποτε ασκεί το επάγγελμα του Ψυχολόγου και με οποιονδήποτε τρόπο, ή χρησιμοποιεί τον τίτλο του Ψυχολόγου σε επαγγελματικές ή επιστημονικές δραστηριότητες, χωρίς την άδεια των διατάξεων αυτού του νόμου τιμωρείται όπως ορίζει το άρθρο 458 του Ποινικού Κώδικα εκτός αν τιμωρείται βαρύτερα, από άλλη διάταξη».
Διαβάστε σχετικά: Ο πολυδιάστατος ρόλος του επαγγελματία ψυχικής υγείας: Εξελίξεις και προοπτικές
Ο Ψυχολόγος, είναι ο μόνος επαγγελματίας που επιτρέπεται, βάσει νομικού πλαίσιο, να ασκήσει την ψυχολογική θεραπεία χωρίς περαιτέρω εκπαίδευση. Η εξειδίκευσή του όμως κυρίως σε μία ψυχοθεραπευτική προσέγγιση ή σε ένα μεταπτυχιακό πρόγραμμα σπουδών, του δίνει πλεονέκτημα και επιπλέον γνώσεις και τεχνικές που βοηθούν την ψυχολογική θεραπεία και τον καταστούν ολοκληρωμένο επαγγελματία στην παροχή ψυχοθεραπείας.
Ο ψυχολόγος, ανάλογα με το πλαίσιο εργασίας, είναι ο μοναδικός επαγγελματίας ψυχικής υγείας που έχει τη δυνατότητα και την ικανότητα της ψυχολογικής αξιολόγησης μέσω της χρήσης ψυχολογικών τεστ και προβολικών δοκιμασιών, να κάνει διάγνωση και θεραπεία ψυχολογικών προβλημάτων και των συμπεριοφορικών δυσλειτουργιών που σχετίζονται με την ψυχική υγεία.
Ασχολείται με σοβαρά ψυχικά προβλήματα όπως άγχος, κατάθλιψη, συναισθηματικές διαταραχές, με ζητήματα αυτοεκτίμησης, στοχοθέτησης, οικογενειακά προβλήματα, προβλήματα που αφορούν τις σχέσεις και μπορεί να διαχειριστεί και να αντιμετωπίσει αποτελεσματικά όλες τις δυσλειτουργικές ψυχολογικές περιπτώσεις. Δουλεύει με ενήλικες, εφήβους και παιδιά σε διάφορα φάσματα συμπτωματολογίας ανάλογα με την εξειδίκευσή του.
Επίσης, διαδραματίζει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην προαγωγή της ψυχικής υγείας και συμπεριφοράς, στην πρόληψη των ψυχιατρικών διαταραχών και στη βελτίωση της ποιότητας ζωής των ασθενών.
Τέλος, διαθέτει ορισμένα προσόντα όπως: Άδεια Ασκήσεως Επαγγέλματος, Υψηλή πανεπιστημιακή κατάρτιση στην Ψυχολογία, Εποπτευόμενη Ψυχολογική Πρακτική, Εκπαίδευση, και εκτεταμένη προσωπική θεραπεία με τον εαυτό του. Ο ψυχολόγος οφείλει να παραπέμπει, οποιοδήποτε σοβαρό περιστατικό, σε ψυχίατρο, είτε ο ασθενής αναφέρει αυτοκτονικό ιδεασμό είτε όχι.
Ο αρμόδιος φορέας των Ψυχολόγων είναι ο Σύλλογος Ελλήνων Ψυχολόγων.
Ο Ψυχοθεραπευτής
Ο ψυχοθεραπευτής είναι μία επαγγελματική ειδικότητα, η οποία στην Ελλάδα δεν έχει ακόμη αναγνωριστεί επίσης και ως εκ τούτου δεν αντιστοιχεί σε συγκεκριμένα κριτήρια. Ο ψυχοθεραπευτής εργάζεται με πρόσωπα, ομάδες, οικογένειες και ζευγάρια, ασκώντας ψυχοθεραπεία σε δημόσιο ή ιδιωτικό πλαίσιο. Συνήθως διαθέτει γραφείο ή εργάζεται σε ψυχοθεραπευτικό κέντρο.
Οι σπουδές ψυχοθεραπείας μπορούν να γίνουν σε έναν ιδιωτικό Αναγνωρισμένο και Πιστοποιημένο Οργανισμό Ψυχοθεραπείας. Ψυχοθεραπεία μπορεί να ασκήσει ένας Ψυχολόγος, ένας Ψυχίατρος, ένας Κοινωνικός Λειτουργός επιπρόσθετα της ακαδημαϊκής τους εκπαίδευσης. Ψυχοθεραπεία μπορεί να κάνει ακόμη και ένας άλλος επαγγελματίας που προέρχεται από άλλον επαγγελματικό κλάδο με την κατάλληλη εκπαίδευση. Η εκπαίδευση του ψυχοθεραπευτού πιστοποιείται και από το Ευρωπαϊκό Πιστοποιητικό Ψυχοθεραπείας.
Η ψυχοθεραπεία, ή αλλιώς ψυχολογική θεραπεία, βασίζεται στη σχέση θεραπευτή και θεραπευόμενου, η οποία σχέση παίζει τον πιο σημαντικό ρόλο στην αποτελεσματικότητα της ψυχοθεραπείας. Για αυτό ο επαγγελματίας που ασκεί την ψυχοθεραπεία, πέρα από τις ακαδημαϊκές και ψυχοθεραπευτικές γνώσεις, χρειάζεται να διακατέχεται και από άλλα στοιχεία όπως ενσυναίσθηση, σεβασμό, ανθρωπιά, ενεργητική ακρόαση κτλ.
Πολύ βασικό στοιχείο για την άσκηση του επαγγέλματος του ψυχοθεραπευτή, είναι να έχει κάνει ο ίδιος αρκετά χρόνια ψυχοθεραπεία πριν ασκήσει το επάγγελμα, προκειμένου να μπορεί να διαχειρισθεί τα ζητήματα που φέρνουν οι θεραπευόμενοί του και να αποφεύγει τις συνηχήσεις.
Διαβάστε σχετικά: Ποιο είδος Ψυχοθεραπείας μου ταιριάζει;
Συγκεκριμένα, ο θεραπευτής καλείται να βοηθήσει τον θεραπευόμενο μέσα από μια σχέση που βασίζεται στη συνεργασία, με στόχο να κατανοήσει την εσωτερική πραγματικότητα του θεραπευόμενου, καθώς και τον τρόπο που αυτός ερμηνεύει και κατανοεί τις εμπειρίες του και έπειτα να τον βοηθήσει να αλλάξει τις δυσλειτουργικές στάσεις, γνωσίες και συμπεριφορές του.
Ο ρόλος ενός καλού ψυχοθεραπευτή δεν είναι όμως να βρει ο ίδιος τη λύση στα προβλήματα του θεραπευόμενου. Με την ενσυναίσθηση (empathy) και την ενθάρρυνση ο θεραπευόμενος, είναι ελεύθερος να πάρει το χώρο και το χρόνο του για να εκφραστεί, να επεξεργαστεί τα όσα έχει και αν επιθυμεί να αλλάξει.
Η ψυχοθεραπεία μπορεί να είναι ατομική, οικογενειακή, ομαδική, ζεύγους. Το είδος της ψυχοθεραπείας που παρέχεται στους ασθενείς, διαφέρει κατά πολύ από χώρο σε χώρο. Η ατομική ψυχοθεραπεία εφαρμόζεται σχεδόν σε όλα τα εξωνοσοκομειακά πλαίσια, ενώ είναι επίσης συχνή και σε ενδονοσοκομειακούς χώρους. Στα εξωνοσοκομειακά πλαίσια, η ομάδα ή το άτομο και ο θεραπευτής, συναντιούνται για ορισμένο χρονικό διάστημα και έχουν ένα ορισμένο ή περισσότερα θέματα προς αντιμετώπιση.
Στη σχετική διεθνή βιβλιογραφία έχει αναφερθεί η ύπαρξη 400 περίπου διαφορετικών ψυχοθεραπευτικών σχολών. Από αυτές, οι πιο διαδεδομένες θεραπευτικές προσεγγίσεις είναι η συστημική, η ψυχανάλυση, η υπαρξιακή, η γνωσιακή, η συμπεριφοριστική και η συνθετική προσέγγιση.
Ο αρμόδιος φορέας των Ψυχοθεραπευτών είναι η Εθνική Εταιρεία Ψυχοθεραπείας Ελλάδος.
Ο Ψυχίατρος
Ο Ψυχίατρος, είναι ιατρός με την κατοχή της ειδικότητας της ψυχιατρικής. Λόγω της ιατρικής του ειδικότητας, ο ψυχίατρος είναι ο μοναδικός που έχει το δικαίωμα να συνταγογραφεί ψυχιατρικά φάρμακα και μπορεί να κάνει διάγνωση ψυχιατρικής διαταραχής. Βεβαίως, ένας κλινικός ψυχολόγος και ένας ψυχίατρος, μπορούν να συνεργάζονται στα πλαίσια του ψυχιατρείου και όχι μόνο. Στην Ψυχιατρική συνήθως χρησιμοποιείται το βιολογικό μοντέλο διάγνωσης και αντιμετώπισης της εκάστοτε ψυχικής νόσου.
Τα τελευταία χρόνια, έχει υιοθετηθεί το βιοψυχοκοινωνικό πρότυπο προσέγγισης της θεραπείας, το οποίο υποστηρίζει ότι τα συμπτώματα οφείλονται σε μία πολυπαραγοντική αιτιολογία που αγγίζει όλους τους τομείς της ζωής του ανθρώπου και όχι μόνο το βιολογικό τομέα. Ο ψυχίατρος εξετάζει και αξιολογεί τα συμπτώματα του ασθενή, προχωρά σε διάγνωση της ψυχικής διαταραχής και χορηγεί, αν χρειαστεί, φαρμακευτική αγωγή. Η πρακτική της συνδυαστικής θεραπείας, της ψυχιατρικής φαρμακευτικής αγωγής με την ψυχοθεραπεία, έχει γίνει ο πιο συνηθισμένος τρόπος αντιμετώπισης ψυχικών ασθενειών στη σημερινή εποχή.
Η διάγνωση των ψυχικών διαταραχών, συνήθως, πραγματοποιείται σύμφωνα με κριτήρια που έχουν απαριθμηθεί σε εγχειρίδια όπως το ευρέως γνωστό "Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders (DSM)" (Διαγνωστικό και Στατιστικό Εγχειρίδιο των Ψυχικών Διαταραχών), που έχει εκδοθεί από τον Αμερικανικό Ψυχιατρικό Σύλλογο (American Psychiatric Association) και την "International Classification of Diseases] (ICD)" (Διεθνής ταξινόμηση των Ασθενειών), που έχει επιμεληθεί και χρησιμοποιηθεί από τον Παγκόσμιο οργανισμό Υγείας.
Ο τομέας της ψυχιατρικής μελετά τις λειτουργίες των διαφορετικών οργάνων και συστημάτων του σώματος όπως προκύπτουν από τις υποκειμενικές εμπειρίες και την αντικειμενική φυσιολογία του ασθενούς. Η ψυχιατρική αντιμετωπίζει τις ψυχικές διαταραχές, οι οποίες, συμβατικά, διαχωρίζονται σε τρεις πολύ γενικές κατηγορίες: ψυχικές ασθένειες, σοβαρές μαθησιακές δυσλειτουργίες και διαταραχές προσωπικότητας. Ενώ το επίκεντρο της ψυχιατρικής έχει αλλάξει ελάχιστα με τον καιρό, οι διαγνωστικές και θεραπευτικές διαδικασίες έχουν εξελιχθεί δραματικά και συνεχίζουν να αναπτύσσονται.
Ο αρμόδιος φορέας των Ψυχιάτρων είναι η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρία.
Ο Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Ο σύμβουλος ψυχικής υγείας, είναι ο επαγγελματίας που παρέχει συμβουλές σε ένα άτομο ή μια ομάδα ώστε να πετύχουν αυτοί, τους στόχους που έχουν θέσει. Όπως και στην ειδικότητα του ψυχοθεραπευτή, έτσι και εδώ δεν υπάρχει σαφές νομικό και εκπαιδευτικό πλαίσιο για το τι χρειάζεται ακριβώς να σπουδάσει όποιος επιθυμεί να γίνει σύμβουλος ψυχικής υγείας. Ο σύμβουλος, επιλέγει την ειδίκευσή του σε συγκεκριμένες τεχνικές ή τομείς και καλείται να τηρεί λεπτές ισορροπίες.
Οι βασικές αρχές της Συμβουλευτικής είναι η ακεραιότητα του χαρακτήρα του Συμβούλου Ψυχικής Υγείας, η αμεροληψία του και ο σεβασμός του προς τον συμβουλευόμενο. Ο Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας προωθεί την ψυχική υγεία, διευκολύνοντας και υποστηρίζοντας την προσπάθεια του ατόμου σεβόμενος/η τις προσωπικές του αξίες, το δυναμικό του, τις αντοχές του καθώς και τις ικανότητες του να προσδιορίζει τους ατομικούς του στόχους. Δύναται να είναι υποστηρικτικός σε δύσκολες εμπειρίες ζωής βοηθώντας το Συμβουλευόμενο να προσαρμόζεται, να αλλάζει και να ζει με ένα λειτουργικό και εποικοδομητικό τρόπο.
Ο αρμόδιος φορέας των Συμβούλων Ψυχικής Υγείας είναι η Ελληνική Εταιρία Συμβουλευτικής.
Ο Κοινωνικός Λειτουργός
Η Κοινωνική Εργασία είναι εφαρμοσμένο επάγγελμα αλλά και ακαδημαϊκό πεδίο που προωθεί την κοινωνική αλλαγή και ανάπτυξη, την κοινωνική συνοχή, την ενδυνάμωση και απελευθέρωση των ανθρώπων. Οι αρχές της κοινωνικής δικαιοσύνης, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της συλλογικής ευθύνης και του σεβασμού της διαφορετικότητας είναι κεντρικές στην κοινωνική εργασία, η οποία θεμελιώνεται από τις θεωρίες της κοινωνικής εργασίας, των κοινωνικών επιστημών, των ανθρωπιστικών επιστημών και τη γηγενή γνώση, και συνδέει ανθρώπους και δομές για να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις της ζωής αλλά και να ενισχύσει την ευημερία τους. (International Federation of Social Workers)
Το επάγγελμα του κοινωνικού λειτουργού προωθεί την αλλαγή, την επίλυση προβλημάτων στις ανθρώπινες σχέσεις και την ενδυνάμωση και χειραφέτηση των ατόμων με σκοπό τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους. Οι υπηρεσίες του κοινωνικού λειτουργού απευθύνονται κυρίως σε ευάλωτες κοινωνικές ομάδες, σε άτομα ή ομάδες που βιώνουν σημαντικές αναπτυξιακές αλλαγές και στρεσογόνα γεγονότα ζωής, καθώς και σε άτομα των οποίων η υγεία και η κοινωνική τους ευεξία έχει επηρεαστεί από κοινωνικούς παράγοντες.
Διαβάστε σχετικά: 5 σημαντικά πράγματα που χρειάζεται να γνωρίζει ένας ψυχοθεραπευτής
Κοινωνική Εργασία μπορεί να σπουδάσει κανείς σε ΑΤΕΙ αλλά και σε ιδιωτικά Πανεπιστήμια. Ο κοινωνικός λειτουργός εργάζεται κυρίως σε δημόσιες υπηρεσίες, μεσολαβώντας ανάμεσα στον ασθενή ή στον ευάλωτο άνθρωπο που προσέρχεται στην υπηρεσία, και στις κρατικές υπηρεσίες βοηθώντας τον σε θέματα που αφορούν στη βελτίωση της ζωής του ή διαδικαστικά γραφειοκρατικά θέματα (επιδόματα, συντάξεις κτλ). Στο πλαίσιο αυτό, μπορεί να παρέχει συμβουλευτική υποστήριξη, όχι όμως θεραπευτική, αν δεν έχει εξειδικευθεί σε κάποια ψυχοθεραπευτική προσέγγιση.
Σύμφωνα με την International Federation of Social Workers (2012), οι υπηρεσίες αφορούν τις παρακάτω περιπτώσεις: α) νέες ή μονογονεϊκές οικογένειες, β) άτομα άστεγα ή σε κίνδυνο να μείνουν άστεγα, γ) άπορους, δ) αποφυλακισμένους, ε) άνεργους, στ) μετανάστες, πρόσφυγες, εθνικές μειονότητες, Ρομά, ζ) άτομα εξαρτημένα από ουσίες, η) άτομα με σωματική και διανοητική αναπηρία, θ) άτομα με χρόνιες νόσους ή νόσους που περιορίζουν σοβαρά τη λειτουργικότητα, ι) άτομα μοναχικά, με έκπτωση του επιπέδου ψυχοσωματικής λειτουργικότητας, ια) άτομα που δεν μπορούν να διαχειριστούν την απώλεια, ιβ) άτομα που έχουν δεχτεί ενδοοικογενειακή βία, ιγ) φροντιστές ατόμων που χρειάζονται υποστήριξη και καθοδήγηση.
Ο αρμόδιος φορέας για τους Κοινωνικούς Λειτουργούς είναι ο Σύνδεσμος Κοινωνικών Λειτουργών Ελλάδος.
Συμπερασματικά
Ελπίζουμε η παραπάνω αποτύπωση των επαγγελματικών ειδικοτήτων και ρόλων να σας βοηθήσει να κατανοήσετε τους αντίστοιχους ρόλους και να απευθυνθείτε στον κατάλληλο επαγγελματία όταν χρειαστείτε βοήθεια.
Ειδικότερα στην ψυχοθεραπεία σε ιδιωτικό πλαίσιο, πριν συνεργαστείτε με έναν ειδικό ψυχικής υγείας, μπορείτε να του κάνετε ερωτήσεις για τον τρόπο που θα δουλέψετε, για τις σπουδές τους και για τις πιστοποιήσεις τους.
Το επόμενο θέμα που έχει μεγάλη σημασία στη θεραπευτική σας πορεία, μετά το γνωστικό επίπεδο και την ικανότητά του θεραπευτή στο συγκεκριμένο αίτημα, είναι πώς νιώθετε με τον ειδικό που θα δουλέψετε μαζί: η σχέση που θα καλλιεργήσετε μαζί του και η ανθρώπινη ποιότητα του ειδικού ψυχικής υγείας, είναι καταλυτικός ρόλος για την επιτυχία της θεραπείας.
Επιμέλεια:
Χρύσα Καριεντίδου, Τελειόφοιτη Τμήματος Ψυχολογίας ΕΚΠΑ
Χάρης Πίσχος, Ψυχολόγος MSc – Υπαρξιακός Συστημικός Ψυχοθεραπευτής
