Ο πρωτοπόρος της ψυχικής υγείας Φίλιπ Γκολντ μιλάει στην για όσα ρηξικέλευθα προτείνει στο νέο του βιβλίο «Breaking Through Depression» για τη θεραπεία της κατάθλιψης, που μελετά τις τελευταίες πέντε δεκαετίες.
Σε λίγους μήνες, ο Φίλιπ Γκολντ θα συμπληρώσει μισό αιώνα στη μελέτη της ψυχικής υγείας και της κατάθλιψης. Διόλου τυχαία θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους ερευνητές της «ασθένειας της εποχής μας».
Με σπουδές στο Ντιουκ και το Χάρβαρντ, ο ψυχίατρος έχει ηγηθεί πολλών κλινικών προγραμμάτων –διευθυντής του τμήματος ενδοκρινολογίας και του ερευνητικού προγράμματος για την ενδοτοιχωματική μελέτη της ψυχικής υγείας στο National Institute of Health Clinical Centre στις ΗΠΑ–, ενώ έχει υπάρξει πρωτοπόρος στη νευροενδοκρινολογία και τη νευροβιολογική μελέτη του στρες στην κατάθλιψη. Είναι ο άνθρωπος που ανέπτυξε την ιδέα πως η κατάθλιψη οφείλεται σε μεγάλο βαθμό σε μια δυσλειτουργία του νευρικού συστήματος απέναντι στο άγχος και έχει υπογραμμίσει τη βιολογική βάση της ασθένειας.
Σε μια περίοδο που πολλά πράγματα που θεωρούνταν μέχρι σήμερα δεδομένα για την κατάθλιψη τείνουν να τεθούν υπό αμφισβήτηση, ο Φίλιπ Γκολντ κυκλοφόρησε πριν από λίγο καιρό το βιβλίο «Breaking Through Depression», στο οποίο προχωρά σε χρήσιμα συμπεράσματα, μέσα από την εμπειρία και τη συστηματική μελέτη που έχει κάνει εδώ και 50 χρόνια. Ετσι, δείχνει πώς ο εγκέφαλος ουσιαστικά ατροφεί μέσα από τα συνεχή και στρεσογόνα σήματα κινδύνου που εκπέμπει ένα άτομο με κατάθλιψη, μιλά για τα νέα φάρμακα έναντι των κλασικών αντικαταθλιπτικών και παραμένει αισιόδοξος για την επανάσταση που φαίνεται πως θα έρθει σύντομα στην ψυχική υγεία.
Αφήσαμε, όμως, τον ίδιο να μας τα εξηγήσει όλα αυτά καλύτερα:
– Σε ένα σημείο του βιβλίου φέρνετε ένα ωραίο παράδειγμα για το πώς λειτουργεί ο εγκέφαλος στην κατάθλιψη: είναι σαν να χτυπάει συναγερμός αφού ο πραγματικός κίνδυνος έχει επέλθει. Σε μια τέτοια συνθήκη, τι συμβαίνει στο μυαλό και το σώμα;
– Το πρώτο πράγμα που συμβαίνει και είναι απαραίτητο για το άτομο απέναντι στον όποιο κίνδυνο είναι το άγχος, γιατί αυτό παρέχει το κίνητρο για να ξεφύγει από τον κίνδυνο. Το δεύτερο είναι ότι υπάρχουν νοητικές αλλαγές, αντί το άτομο να σκέφτεται πιο σύνθετα τις συνέπειες, λειτουργεί ενστικτωδώς ή βάζει μπρος «προγράμματα» που είχαν ενεργοποιηθεί στον τελευταίο μεγάλο κίνδυνο. Υπάρχει μια μικρή μείωση στην ικανότητα να νιώσεις ευχαρίστηση. Γιατί δεν θέλεις να διασπαστείς από ένα όμορφο τοπίο, να φας ή να κάνεις σεξ αν υπάρχει «πυρκαγιά». Υπάρχει μείωση στην όρεξη για φαγητό, για ύπνο, γιατί και τα δύο είναι αντιπαραγωγικά όταν «τρέχεις για τη ζωή σου». Και την ίδια στιγμή υπάρχει μια εντυπωσιακή αύξηση της φλεγμονής, ως ένας τρόπος προετοιμασίας σε κάποιον πιθανό τραυματισμό. Αυτές λοιπόν είναι οι αντιδράσεις, σε επίπεδο φυσιολογίας, που έρχονται να κάνουν το παρατεταμένο στρες να επεμβαίνει στην καλή υγεία και δυνητικά να προκαλέσει αρρώστιες.
– Λέτε πως η κατάθλιψη μπορεί να κοστίσει σε κάποιον έως και δέκα χρόνια από τη ζωή του και ότι μπορεί να μετατραπεί σε μια «απόλυτα σωματική ασθένεια». Πέρα πάντως από τη θεραπευτική αγωγή που δίνεται αφού έρθει η κατάθλιψη, υπάρχει και κάποια, ας πούμε, αποτρεπτική θεραπεία;
– Είναι δύσκολο να προετοιμάσεις τους ανθρώπους για ένα ραντεβού με το δυνατό στρες και την απόκρισή τους σε αυτό, που αποτελεί έναν αισθητηριακό, προσαρμοστικό μηχανισμό. Δεν νομίζω πως έχουμε φοβερά μέσα για να παρέμβουμε σε αυτόν τον μηχανισμό ανταπόκρισης σε «κατάσταση κινδύνου». Αυτό που γνωρίζουμε είναι ότι τα αντικαταθλιπτικά βοηθούν γενικά στην ένταση της στρεσογόνας αντίδρασης.
– Από τη μία έχουμε λοιπόν τη φαρμακευτική αγωγή και από την άλλη την ψυχοθεραπεία. Είναι ο συνδυασμός των δύο πάντα ο πιο πλήρης τρόπος για να αντιμετωπιστεί η κατάθλιψη;
– Τα αποτελέσματα είναι καλύτερα όταν η ψυχοθεραπεία συνδυάζεται με φαρμακευτική αγωγή, γιατί οι μηχανισμοί για το στρες ευαισθητοποιούνται και αλλάζει η δομή και η λειτουργία τους απέναντι στους στρεσογόνους παράγοντες. Αν κάποιο άτομο εκτίθεται σε περισσότερες στρεσογόνες καταστάσεις από το σύνηθες, τότε η ψυχοθεραπεία μπορεί να βοηθήσει στο να αποτραπεί αυτό στην καθημερινή ζωή, σε συνδυασμό με τα αποτελέσματα των αντικαταθλιπτικών.
– Ρόλο παίζει και ο γονιδιακός παράγοντας. Με έναν τρόπο, επομένως, αν υπάρχει ιστορικό, είμαστε «καταδικασμένοι»;
– Η τάση στην κατάθλιψη αντικατοπτρίζει έναν συνδυασμό των στρεσογόνων παραγόντων και της γενετικής προδιάθεσης. Είναι σαν μια καρδιακή ασθένεια. Αν υπάρχει οικογενειακή προδιάθεση και το άτομο στρεσάρεται, είναι παχύσαρκο, καπνίζει, έχει μεγαλύτερες πιθανότητες. Αντίστοιχα, στην κατάθλιψη μπορεί αυτό να προέρχεται από κάποια απώλεια σε αρχικό στάδιο της ζωής, άγχη στην παιδική ηλικία από απαιτητικούς ή απόντες γονείς, αλλά και τα όποια άγχη της καθημερινής ζωής, είτε έχουμε να κάνουμε με στρεσογόνο περιβάλλον είτε όχι.
– Η εξατομικευμένη αγωγή είναι μία λύση για το μέλλον;
– Αυτό θα ήταν πολύ σημαντικό. Πλέον, η μελέτη κάποιων γενετικών σημαδιών μπορεί να προβλέψει την απόκριση του ατόμου στο ένα ή το άλλο φάρμακο. Είμαι σίγουρος ότι θα βελτιωθεί αυτό. Υπάρχουν περίπου 25-30 νέα φάρμακα που αυτή τη στιγμή δοκιμάζονται ως θεραπεία στην κατάθλιψη και βασίζονται σε μια νέα μεγάλη ποσότητα πληροφοριών που έχουμε για τους στρεσογόνους μηχανισμούς. Η κατάθλιψη είναι κυρίως μια νευρολογική ασθένεια, αφορά την απώλεια ιστού στο σημείο του εγκεφάλου που διαχειρίζεται το στρες. Ενα από τα βασικά χαρακτηριστικά της κατάθλιψης είναι η έλλειψη αυτοσεβασμού. Αυτή λοιπόν η απώλεια ιστού και των αντίστοιχων λειτουργιών είναι τρομερά σημαντική για το πόσο επιρρεπής είναι κάποιος στην κατάθλιψη. Υπάρχουν διαδικασίες που είναι πολύ σημαντικές για να επιβιώσουν τα εγκεφαλικά κύτταρα. Από τη μία έχουμε τη γέννηση νευροκυττάρων και από την άλλη την πλαστικότητα των κυττάρων του εγκεφάλου, τη δυνατότητά τους δηλαδή να προσαρμόζονται. Αυτό συνήθως διαταράσσεται στην κατάθλιψη και κάνει τα εγκεφαλικά κύτταρα πιο ευάλωτα, αποτρέποντας συγχρόνως τη γέννηση νέων. Τα νέα φάρμακα που φτιάχνονται στοχεύουν στην αποκατάσταση του εγκεφαλικού ιστού και στο να βελτιώσουν τη γέννηση νέων κυττάρων και να διορθώσουν την έλλειψη συνδέσεων μεταξύ των κυττάρων.
– Πολλές έρευνες τα τελευταία χρόνια, μεταξύ των οποίων και η δική σας, θέτουν υπό συζήτηση τον πρωταγωνιστικό ρόλο που φέρονται να είχαν ορμόνες όπως η σεροτονίνη και η νορεπινεφρίνη για τη μελέτη της κατάθλιψης έως τώρα. Αντίθετα, εσείς υπογραμμίζετε τη σημασία των εγκεφαλικών νευροτροφικών παραγόντων (BDNF). Για να το πούμε επομένως απλά, πλέον όλα έχουν να κάνουν με το να κρατήσουμε τα εγκεφαλικά κύτταρα ζωντανά;
– Ναι, οι BDNF είναι πολύ σημαντικοί γιατί στην κατάθλιψη τα επίπεδά τους μειώνονται. Επομένως, η μελέτη επικεντρώνεται στη δημιουργία φαρμάκων που αυξάνουν τα επίπεδα των εγκεφαλικών νευτροφικών παραγόντων. Αυτό που είναι δύσκολο, είναι να φτιαχτεί ένα φάρμακο που να ενεργοποιεί την παραγωγή και την κυκλοφορία αυτών. Είναι ο νούμερο ένα σκοπός στην έρευνα για τα ψυχιατρικά φάρμακα.
– Αναφέρετε την κεταμίνη ως μια πολύ ικανή ουσία για να ενισχυθούν οι παραπάνω παράγοντες. Μπορούμε να πούμε, επομένως, πως η κεταμίνη είναι το αντικαταθλιπτικό του μέλλοντος;
– Αυτό που καταφέρνει είναι να επιφέρει λύση μέσα σε κάποιες ώρες, σε αντίθεση με τα παραδοσιακά αντικαταθλιπτικά που χρειάζονται 3-4 εβδομάδες για να δράσουν. Η κεταμίνη αυξάνει τις συνδέσεις μεταξύ των νευρώνων και μειώνει τοξίνες του εγκεφάλου που μπορεί να είναι ζημιογόνες για τα εγκεφαλικά κύτταρα σε στρεσογόνες συνθήκες. Η κεταμίνη σε περίπου 10% των ασθενών μπορεί βέβαια να έχει και αρνητικές επιπτώσεις, να μην ξέρουν ποιοι και πού είναι. Νέα φάρμακα που κάνουν ό,τι η κεταμίνη αλλά χωρίς τις αρνητικές επιδράσεις, είναι αυτά στα οποία βασιζόμαστε. Μια κατηγορία φαρμάκων που βοηθάει απροσδόκητα είναι τα ψυχεδελικά, όπως η ψυλοκυβίνη και τα ψυχεδελικά μανιτάρια. Ενα από τα χαρακτηριστικά τους είναι ότι δημιουργούν την αίσθηση της σύνδεσης, οι άνθρωποι νιώθουν λιγότερο διαχωρισμένοι και πιο πρόθυμοι να έρθουν κοντά σε άλλους ανθρώπους. Πρόκειται για φοβερά δραστικά σκευάσματα: δρουν γρήγορα και κρατούν για πολύ, σε σχέση με τα κλασικά αντικαταθλιπτικά.
– Λοιπόν, πόσο μακριά θεωρείτε πως βρισκόμαστε από το να υιοθετήσει η θεραπευτική κοινότητα όλες τις παραπάνω θεωρίες;
– Πιστεύω πως νέα φάρμακα θα είναι διαθέσιμα στην αγορά τον ΗΠΑ μέσα στον επόμενο χρόνο.
– Μελετάτε την ψυχική υγεία από τη δεκαετία του ’70, οπότε έχετε δει πολλά πράγματα να αλλάζουν. Τι θα θέλατε να τονίσετε γύρω από αυτή;
– Είμαι θετικός ότι είμαστε εν αναμονή μιας επανάστασης στον τρόπο που θα αντιμετωπίζεται η κατάθλιψη. Η κατάθλιψη είναι μια βιολογική ασθένεια. Οι άνθρωποι δεν παθαίνουν κατάθλιψη επειδή είναι αδύναμοι ή ανίκανοι. Παθαίνουν λόγω βιολογικής ευαλωτότητας και στρεσογόνων εξωτερικών παραγόντων. Η εμπειρία μου λέει πως οι άνθρωποι που μπορούν να αντέξουν την κατάθλιψη είναι πολύ δυνατοί και ικανοί να αντιμετωπίσουν το χειρότερο στρες και να επιβιώσουν. Και όταν ανακτούν τις δυνάμεις τους, είναι ικανοί να αντιμετωπίσουν ευκολότερα το άγχος που έρχεται, βγαίνουν πιο δυνατοί από αυτό.
Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το www.kathimerini.gr
Το βιβλίο του Φίλιπ Γκολντ «Breaking Through Depression: A Guide to the Next Generation of Promising Research and Revolutionary New Treatments» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Allen Lane.
