Η σχέση μαθητή/τριας-δασκάλου/ας εντάσσεται στο ευρύτερο πλαίσιο της σχέσης παιδιού-ενηλίκου. Οι πιο σπουδαίες ιδιότητες της σχέσης αυτής συνοψίζονται στην ικανότητα ή δεξιότητα του ενηλίκου να «μεταφράζει» με ακρίβεια τα συναισθηματικά και κοινωνικά σήματα του παιδιού, να ανταποκρίνεται αναλόγως σε αυτά, να μεταδίδει στο παιδί την αποδοχή και τη συναισθηματική ζεστασιά και να ενεργεί είτε δημιουργώντας τις κατάλληλες δομές είτε θέτοντας όρια στη συμπεριφορά του παιδιού. Αυτές οι ιδιότητες προσδιορίζουν τον βαθμό στον οποίο το παιδί θα επωφελείται από τα αποθέματα του πλαισίου (του συστήματος).
Η σχέση παιδιού-ενηλίκου θα μπορούσε, υπό ένα πρίσμα, να περιγραφεί ως δεσμός, σύμφωνα με τη θεωρία δεσμού, την οποία διατύπωσε ο Άγγλος ψυχίατρος John Bowlby. Ο δεσμός αυτός είναι μια στενή συναισθηματική σχέση, που έχει στόχο να διατηρήσει την εγγύτητα με ένα διακριτό και προτιμώμενο από το παιδί πρόσωπο – αρχικά τους γονείς και άλλα συγγενικά πρόσωπα, αργότερα τους παιδαγωγούς και άλλους ενηλίκους. Ο δεσμός είναι συμπεριφορικό σύστημα. Όταν αυτό το σύστημα ενεργοποιείται, αυξάνεται η πιθανότητα να βρεθεί ο άνθρωπος σε εγγύτητα ή να διατηρήσει την εγγύτητα που ήδη έχει με το σημαντικό πρόσωπο.
Η εγγύτητα περικλείει τον βαθμό ζεστασιάς και ανοιχτής επικοινωνίας που υπάρχει μεταξύ δασκάλου/ας και μαθητή/τριας και μπορεί να λειτουργεί ως υποστήριξη για τα μικρά παιδιά στο σχολικό περιβάλλον. Οι ζεστές και υποστηρικτικές σχέσεις, που χαρακτηρίζονται από ανοιχτή επικοινωνία, εμπιστοσύνη, εμπλοκή και θετική ανταπόκριση, επηρεάζουν την κοινωνική και συναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών μέσω εσωτερικευμένων μοντέλων προσβασιμότητας και υποστήριξης.
Τέτοια μοντέλα εφοδιάζουν τα παιδιά με την ασφάλεια που χρειάζεται με σκοπό να προσεγγίσουν και να εξερευνήσουν καινούριες καταστάσεις και μπορεί να ενισχύουν τη συναισθηματική ανάπτυξή τους, παρέχοντάς τους ένα ασφαλές και σταθερά υποστηρικτικό σύστημα (Murray & Greenberg, 2000).
Οι ενήλικοι – γονείς, δάσκαλοι/ες κ.ά.– καλό είναι να παρέχουν στο παιδί μια ασφαλή βάση (Bowlby, 1988). Από αυτή το παιδί ξεκινά προκειμένου να ανακαλύψει τον κόσμο και σε αυτήν επιστρέφει γνωρίζοντας ότι οι ενήλικοι ακριβώς αυτό επιθυμούν. Στη βάση αυτή, το παιδί δέχεται σωματική και συναισθηματική φροντίδα/παρηγοριά όταν βρίσκεται σε δύσκολη στιγμή και λαμβάνει καθησυχασμό κάθε φορά που φοβάται.
Οι χειρισμοί του ενηλίκου είναι εκείνοι που θα καθορίσουν τη μορφή του δεσμού: πόσο ασφαλής ή ανασφαλής θα είναι ή διαφορετικά κατά πόσον ο δεσμός θα αποτελεί την ασφαλή βάση για εξερεύνηση του περιβάλλοντος και για καταφύγιο στις δύσκολες στιγμές μεταγενέστερα.
Η εμπειρία του πρωταρχικού δεσμού – αρχικά με τους γονείς και στη συνέχεια με τους/τις παιδαγωγούς και άλλους σημαντικούς ενηλίκους στα πρώτα χρόνια της ζωής – είναι το υλικό με το οποίο ο άνθρωπος διαμορφώνει, κατά το πρώτο έτος της ζωής του, ένα αναπαραστασιακό μοντέλο ή εσωτερικό μοντέλο εργασίας (Bowlby, 1969).
Το μοντέλο αυτό είναι μια δυναμική αναπαράσταση του εαυτού, της μορφής με την οποία ο άνθρωπος έχει διαμορφώσει τον δεσμό και, με τη διαδικασία της γενίκευσης, των υπόλοιπων ανθρώπων. Ο άνθρωπος επιστρατεύει το εσωτερικό μοντέλο εργασίας και στις σχέσεις του μελλοντικά.
Αναλυτικότερα, ανάλογα με τον τρόπο ανατροφής του παιδιού από τους γονείς, τους/τις παιδαγωγούς και άλλα σημαντικά πρόσωπα, διαμορφώνεται ένα μοντέλο εργασίας για τον εαυτό, στο οποίο κυρίαρχη είναι η πεποίθηση «Αξίζω να με αγαπούν» ή «Δεν αξίζω να με αγαπούν».
Επίσης, πάλι ανάλογα με τον τρόπο ανατροφής, διαμορφώνεται ένα μοντέλο εργασίας για τον άλλον, στο οποίο κυριαρχεί η πίστη «Οι άλλοι είναι διαθέσιμοι, σταθεροί, αξιόπιστοι, έμπιστοι» ή «Οι άλλοι είναι μη διαθέσιμοι, ασταθείς, αναξιόπιστοι, ή ακόμη και εχθρικοί, επικίνδυνοι».
Διαβάστε σχετικά: Σχολείο για όλους! Πόσο σημαντικό είναι για τα παιδιά να νιώθουν ισότιμα μέσα σε μία τάξη
Σύμφωνα με τον Bowlby:
Το αναπαραστασιακό μοντέλο δεσμού του παιδιού που βιώνει την ασφάλεια πιθανώς περιλαμβάνει μια μορφή διαθέσιμη, που ανταποκρίνεται και βοηθά καθώς και έναν εαυτό τουλάχιστον δυνητικά άξιο αγάπης και σεβασμού ως πρόσωπο. Τέτοιου τύπου μοντέλα οικοδομούνται ως απόρροια θετικών βιωμάτων κατά την παιδική ηλικία, σύμφωνα με τα οποία οι επιθυμίες του παιδιού για αγάπη, ανακούφιση και υποστήριξη γίνονται σεβαστές και ικανοποιούνται.
Το αναπαραστασιακό μοντέλο είναι, επομένως, όπως γίνεται αντιληπτό, ένα ανοιχτό σύστημα. Αυτό σημαίνει ότι, αν και είναι σταθερό, επιδέχεται αλλαγές ως αποτέλεσμα νέων εμπειριών ζωής.
Από προσωπική πείρα, τα σημερινά παιδιά παρατηρώ ότι δεν έχουν ανάγκη ούτε επιθυμούν τη στείρα γνώση μέσω μιας παθητικής και αποστειρωμένης από συναίσθημα σχέσης με τον/τη δάσκαλό/α τους. Περισσότερο έχουν ανάγκη να δημιουργήσουν εμπειρίες και αναμνήσεις μαζί του/της, να ανοίξουν έναν γόνιμο διάλογο μαζί του/της και να νιώσουν οικειότητα.
Η σχέση του/της δασκάλου/ας με το παιδί αναπτύσσεται σταδιακά μέσα από τη σκέψη, την κρίση, τη δράση και αλληλεπίδραση, την αλληλοκατανόηση, το αίσθημα της ασφάλειας, του μοιράσματος και φυσικά της εμπιστοσύνης. Αυτή είναι η «μαγιά» για μια ωραία και εξελισσόμενη σχέση, η οποία συνδυαστικά με τα κατάλληλα γνωστικά εγχειρίδια, το όμορφο σχολικό κλίμα και τις υγιείς διαμαθητικές σχέσεις θα απογειωθεί στο τέλος. Η σχέση του/της δασκάλου/ας με το παιδί είναι βαθιά πνευματική. Αυτό την καθιστά αυτομάτως δύσκολη αλλά και ταυτόχρονα ιερή.
Ας αφήσουμε λοιπόν πίσω τον φόβο προς τον/την εκπαιδευτικό-αυθεντία (μα αλήθεια τώρα, υπάρχει μια «αυθεντία»;) και ας δώσουμε χώρο στην αποδοχή, την ειλικρίνεια, τη δημιουργικότητα, το ενδιαφέρον, την εκτίμηση και κυρίως την αγάπη. Μόνο έτσι το παιδί θα χτίσει ένα μοτίβο προσπάθειας, το οποίο θα το συντροφεύει σε όλη του τη ζωή και θα οικοδομήσει ουσιαστικές σχέσεις ζωής με τον δάσκαλό/ά του που πάντα θα έχει μια ξεχωριστή θέση στην καρδιά του! Αυτό το μαγικό δέσιμο αδιαμφισβήτητα λοιπόν θα μείνει αναλλοίωτο στη μνήμη ή μάλλον στην καρδιά παιδιών – δασκάλων! Είχατε την τύχη/ευτυχία να το νιώσετε και εσείς;
Υ.Γ. Αυτό το άρθρο είναι αφιερωμένο στα τμήματα της καρδιάς μου και ειδικότερα σε όλα τα παιδιά που με έκαναν εντός και εκτός τάξης να εξελιχθώ και να ανακαλύψω όμορφες πτυχές του εαυτού μου, που ούτε καν είχα φανταστεί! Σε αυτά τα παιδιά τα οφείλω όλα και τα ευχαριστώ για το μαγικό ταξίδι μας όλα αυτά τα χρόνια, στα εύκολα και στα δύσκολα! Κυρίως στα δύσκολα (ξέρουμε εμείς)…
Βιβλιογραφία
- Βασιλείου, Π.Σ. (2007). Η επίδραση της σχέσης δασκάλου-μαθητή στα προβλήματα συμπεριφοράς των παιδιών στο σχολείο. Επιστημονικό Βήμα, (6), 49-57. Διαθέσιμο διαδικτυακά https://www.syllogosperiklis.gr/old/ep_bima/epistimoniko_bima_7/04_basileioy.pdf
- Γαλανάκη, Ε. (2021). Προαγωγή της σχέσης μαθητή – δασκάλου, Πρόληψη – Παρέμβαση. Διαθέσιμο διαδικτυακά http://psychlab.primedu.uoa.gr/fileadmin/psychlab.primedu.uoa.gr/uploads/Pdf/Drastiriotites/Kataskeui_Ylikou/Proagwgi_tis_Sxesis_Mathiti_Xronos_Apotamieusis.pdf
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
