Δικαιολογημένη τιμωρία ή επίθεση κατά της ελευθερίας της έκφρασης; Φιγούρες όπως η J.K Rowling έχουν υποστεί το βάρος της κουλτούρας ακύρωσης (#cancelculture) στο Twitter από χιλιάδες ανθρώπους. Όμως, σε τι συνίσταται αυτό το φαινόμενο και τι το ενισχύει;
Η κουλτούρα της ακύρωσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παραπέμπει σε ένα φαινόμενο που συγκεντρώνει υποστηρικτές και αρνητές. Αναφέρεται στην ολοένα και πιο διαδεδομένη πρακτική της αφαίρεσης της κατάστασης ή της απόσυρσης της υποστήριξης από άτομα στο διαδίκτυο, λόγω των προσβλητικών ή εναλλακτικών συμπεριφορών ή σχολίων τους. Ωστόσο, η δημόσια κριτική δεν είναι κάτι καινούργιο. Αλλά, αυτό που είναι συγκριτικά νέο, είναι να γίνεται ανώνυμα, αλλά να διαθέτει τόσο μεγάλες δυνατότητες και επιρροή.
Για παράδειγμα, μορφές όπως η Βρετανίδα κωμικός, Maureen Lipman, φοβούνται να κάνουν συγκεκριμένους τύπους χιούμορ από φόβο μήπως ακυρωθούν. Όποιος ακυρωθεί δεν παύει απλώς να υπάρχει στα social media. Επιπλέον, υφίστανται την επίθεση σε όλο το ψηφιακό σύμπαν όπου οι λέξεις μοιράζονται εκατομμύρια φορές. Αλλά, ποια είναι η προέλευση αυτού του φαινομένου; Και, τι το τροφοδοτεί και γιατί κερδίζει τόσους πολλούς followers;
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν έχουν κάνει τίποτα περισσότερο από το να διευκολύνουν ένα φαινόμενο που υπήρχε πάντα. Τώρα, είναι πιο εύκολο από ποτέ να ασκήσουμε βέτο σε κάποιον μόλις πιστεύουμε ότι η συμπεριφορά του είναι ανήθικη ή απλώς δεν συμμεριζόμαστε τις απόψεις του.
H κουλτούρα της ακύρωσης στα κοινωνικά δίκτυα
Διασημότητες, εταιρείες, μεγάλες μάρκες, ακόμη και απλοί ιδιώτες, ο καθένας μπορεί να υποφέρει από αυτό. Η κουλτούρα ακύρωσης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνίσταται στην τιμωρία και την απόσυρση της ορατότητας των μορφών των οποίων οι συμπεριφορές αποδοκιμάζονται στην κοινωνική σφαίρα. Μερικές φορές, δεν χρειάζεται καν να έχουν διαπράξει ένα έγκλημα.
Στην πραγματικότητα, αρκεί μια ομάδα να αναγνωρίσει τη δράση ενός ατόμου ως ανήθικη ή ότι έχει άποψη που αποκλίνει από την πλειοψηφία. Παρόλο που η πράξη του ήταν ήδη ορατή, δημιουργώντας την αίσθηση του παράξενου, ανήθικου ή παραβατικού ατόμου, ο κόσμος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει πολλαπλασιάσει τις συνέπειες. Στην πραγματικότητα, οι περισσότερες ακυρώσεις δημιουργούνται όταν ένα σχόλιο ή μια είδηση γίνεται viral.
Αν και αυτή η πρακτική μπορεί να βοηθήσει στο να γίνουν ορατές ορισμένες αδικίες (όπως η παρενόχληση, η κακοποίηση ή οι διακρίσεις), υπάρχει διαχωριστική γραμμή. Γεγονός είναι ότι συχνά επικρατεί υπερβολική ευαισθησία και κάθε σχόλιο υπερεπεξεργάζεται, χωρίς να λαμβάνεται υπόψη ότι η κρίση μπορεί να διαστρεβλωθεί από μερική ερμηνεία ή απάντηση εκτός πλαισίου.
Η προέλευση και η αύξησή του
Τη δεκαετία του 2000, το πρόγραμμα του South Park προσπάθησε ειρωνικά να ακυρώσει τη δική του εκπομπή χρησιμοποιώντας το hashtag #CancelSouthPark. Στην πραγματικότητα, ακούγαμε αυτόν τον όρο τόσο καιρό που τώρα έχουμε την αίσθηση ότι ήταν πάντα μέρος της κοινωνικής μας πραγματικότητας.
Επιπλέον, οι έφηβοι έχουν ομαλοποιήσει αυτό το φαινόμενο και είναι πλέον μέρος της καθημερινότητάς τους. Μια μελέτη που διεξήχθη από το Πανεπιστήμιο της Ουτρέχτης (Ολλανδία) υπογραμμίζει πώς οι νέοι μεταξύ 18 και 25 ετών υπαγορεύουν ότι ορισμένες φιγούρες εξοστρακίζονται ψηφιακά, όπως συνέβη με τους J. K Rowling, Ellen Degeneres, James Gunn και Kanye West. Όμως, πώς ξεκίνησαν όλα;
Διαβάστε σχετικά: Η αντανάκλαση της ζωής μας στα social media
1. Ο όρος cancel και η μισογυνιστική του ρίζα
Περιέργως, ο όρος cancel ως συνώνυμο του «σβήνει ή εξαφανίζει κάποιον» προέρχεται από μια ταινία του Wesley Snipes, New Jack City, 1991. Σε αυτήν, ο πρωταγωνιστής προσβάλλει, με σκοπό να «ακυρώσει», μια γυναίκα που θεωρούσε άχρηστη. Αργότερα, αυτή η έκφραση χρησιμοποιήθηκε ξανά στο Love and Hip-Hop, μια τηλεοπτική εκπομπή.
2. Κουλτούρα καταγγελίας, ο πραγματικός σκοπός
Η κουλτούρα ακύρωσης προέκυψε με έναν ξεκάθαρο σκοπό: Να καταγγείλει αυτό που ήταν άδικο. Αν και το μποϊκοτάρισμα ή η αόρατη κατάσταση κάποιου για τη συμπεριφορά του δεν είναι κάτι νέο, ο ψηφιακός κόσμος έχει διευκολύνει και ενθαρρύνει τη διαδικασία. Για παράδειγμα, το 2014, η ακτιβίστρια Sue Park έγραψε #cancelColbert. Ζητούσε να ακυρωθεί ο κωμικός Stephen Colbert λόγω ενός φαινομενικά ρατσιστικού σχολίου που έκανε για τους Ασιάτες.
Ωστόσο, η πραγματική άνοδος του φαινομένου της κουλτούρας ακύρωσης ήρθε με την εμφάνιση του κινήματος #MeToo το 2017. Στόχος του ήταν να καταγγείλει τις εμπειρίες παρενόχλησης και κοινωνικής επιθετικότητας που υπέστησαν οι γυναίκες. Πυροδοτήθηκε με το να βάλει στη δημόσια αρένα τις ερωτικές πράξεις δεκάδων ηθοποιών με τον παραγωγό ταινιών, Χάρβεϊ Γουάινστιν.
Η κουλτούρα ακύρωσης είναι ένα όργανο τιμωρίας γνωστών ή ισχυρών ανθρώπων για συμπεριφορές που θεωρούμε κατακριτέες.
3. Αναζήτηση ευθύνης για προσβλητική συμπεριφορά
Το 2019, η κουλτούρα της ακύρωσης εξελίχθηκε, από την καταγγελία στην αναζήτηση ευθυνών και στην εφαρμογή ενός τύπου ψηφιακής δικαιοσύνης. Αυτήν της παρενόχλησης, της υποτίμησης και του δημόσιου εξοστρακισμού. Πράγματι, οι προσβλητικές συμπεριφορές κατακρίνονται και επικυρώνονται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Επομένως, οτιδήποτε ερμηνεύεται ως πολιτικά ή ηθικά εσφαλμένο μεταφέρεται στο σύμπαν των μέσων κοινωνικής δικτύωσης για τιμωρία. Οι μάζες, οι χρήστες του Twitter, για παράδειγμα, γίνονται δικαστές και εκτελεστές και αφαιρούν το κύρος, τη δημόσια εικόνα, ακόμη και το εργασιακό μέλλον του ατόμου που διαπράττει μια προσβλητική πράξη.
Το Πανεπιστήμιο Zhejiang (Κίνα) ανέλυσε αυτό το φαινόμενο. Αναφέρει ότι το Twitter λειτουργεί ως όργανο κοινωνικής δικαιοσύνης, ικανό να υποκινήσει απολύσεις και μποϊκοτάζ σε οργανισμούς, εταιρείες, ακόμη και χώρες.
Τι επιτυγχάνει η κουλτούρα ακύρωσης;
Το να ακυρώνουμε κάποιον είναι ένας τρόπος να αναγνωρίσουμε ότι, ενώ δεν μπορούμε να αλλάξουμε τις δομικές ανισότητες ή τις αδικίες, μπορούμε να μιλήσουμε και να τον τιμωρήσουμε. Και, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι το καλύτερο σενάριο, το καταλληλότερο όργανο και, συχνά, το πιο επικίνδυνο. Πράγματι, η επίπτωση που μπορεί να έχει αυτό το φαινόμενο δεν μπορεί να αγνοηθεί.
Ζούμε σε μια κοινωνία όπου η συμμετοχή και η συνεισφορά είναι εύκολη. Αρκεί να ανοίξετε έναν λογαριασμό για να αρχίσετε να σχολιάζετε, να μοιράζεστε και να απονέμετε likes. Αυτό μπορεί να έχει θετικές συνέπειες, αλλά κάνει επίσης την κουλτούρα ακυρώσεων ένα αυξανόμενο φαινόμενο. Κάθε μέρα κάποιος νέος γίνεται αόρατος και υπάρχουν πολλοί που φοβούνται να εκφραστούν φοβούμενοι την εν λόγω τιμωρία. Λοιπόν, τι επιτυγχάνει αυτή η τάση;
- Είναι ένα εργαλείο εξουσίας. Μπορεί να εξυψώσει κάποιον, αλλά και να τον μετατρέψει σε κακοποιό.
- Η ακύρωση είναι, για πολλούς ανθρώπους, ένας διορθωτικός μηχανισμός όταν αισθάνονται ανίκανοι, λόγω ορισμένων αδικιών.
- Ενώ η κουλτούρα ακύρωσης επιδιώκει να κάνει τους ανθρώπους υπεύθυνους για τις πράξεις τους, τα αποτελέσματα μπορεί να είναι τρομερά. Στις απώλειες θέσεων εργασίας προστίθενται προβλήματα ψυχικής υγείας, ακόμη και αυτοκτονίες.
- Το φαινόμενο αυτό προϋποθέτει την ελευθερία της έκφρασης. Ομογενοποιεί τις σκέψεις και παρατηρείται απώλεια της κριτικής σκέψης. Ο φόβος προκύπτει όταν πρόκειται να εκφέρουμε μια γνώμη ή να κάνουμε ένα αστείο… φόβος παραβίασης προς μια κατεύθυνση που δεν είναι πολιτικά ορθή.
Κουλτούρα της ακύρωσης και σύνεση
Υπάρχει ένα προφανές γεγονός. Η ανάρμοστη συμπεριφορά και οι ανήθικοι χαρακτήρες αφθονούν στην κοινωνία μας. Οι αδικίες συμβαίνουν καθημερινά και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένα εξαιρετικό κανάλι αναφοράς τους. Ωστόσο, ενώ δίνει τη δυνατότητα στους ακυρωμένους να θερίσουν ό,τι σπέρνουν, είναι επίσης σκόπιμο να είμαστε συνετοί.
Στην πραγματικότητα, υπάρχει μια ουσία που πρέπει να εξετάσουμε. Στο παιχνίδι της κουλτούρας ακύρωσης, οποιοσδήποτε από εμάς θα μπορούσε, κάποια στιγμή, να είναι η αχυρένια φιγούρα που καίγεται στη δημόσια πυρά. Και, δεν υπάρχει χειρότερη εμπειρία από την ταπείνωση και την ντροπή στο ψηφιακό σύμπαν.
Επομένως, ας φροντίσουμε να λάβουμε υπόψη τη συμπεριφορά μας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και τυχόν στοιχεία που επιλέξουμε να ακυρώσουμε. Για παράδειγμα, μόνο και μόνο επειδή κάποιος σκέφτεται διαφορετικά δεν σημαίνει ότι του αξίζει να τον εξοστρακίσουν. Αξίζει να το σκεφτούμε.
Βιβλιογραφία
- Bouvier, Gwen. (2020). Racist call-outs and cancel culture on Twitter: The limitations of the platform’s ability to define issues of social justice. Discourse, Context & Media, 38, 100431. https://www.sciencedirect.com/science/article/abs/pii/S2211695820300647
- Clark, Meredith D. (2020). Drag Them: A brief etymology of so-called «cancel culture». Communication and the Public. SAGE Publications. 5 (3–4), 88–92. https://journals.sagepub.com/doi/10.1177/2057047320961562
- Kermans, L. (2022). Canceling Cancel Culture [tesis de grando, Universidad de Utrecht]. Repositorio de Tesis UU. https://studenttheses.uu.nl/handle/20.500.12932/42138
- Norris, Pippa (2020). Closed Minds? Is a ‘Cancel Culture’ Stifling Academic Freedom and Intellectual Debate in Political Science? HKS Working Paper, RWP20-025. https://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=3671026
Απόδοση: Ισιδώρα Σκουρλή, Διδάκτωρ του Τμήματος Νοσηλευτικής του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
