Ο όρος αφορά μια διαρκή διαδικασία αντοχής, εξέλιξης, αυτοδιόρθωσης, ανάκαμψης, ανάπτυξης, αλλά και θετικής προσαρμογής σε αντιξοότητες και δυσκολίες με τις οποίες ερχόμαστε αντιμέτωποι κατά τη διάρκεια της ζωής μας.
Είναι λοιπόν μία δυναμική διαδικασία, καθώς είναι επαναλαμβανόμενη και συνεχιζόμενη στο χρόνο και δεν αποτελεί χαρακτηριστικό προσωπικότητας. Δηλαδή, δεν είναι ένα χαρακτηριστικό που ή το έχει ή δεν το έχει κάποιος, αλλά μία ικανότητα η οποία μπορεί να καλλιεργηθεί και να συνεχίζει να εξασκείται κατά τη διάρκεια της ζωής μας.
Τόσο οι παράγοντες επικινδυνότητας, δηλαδή οι παράγοντες οι οποίοι προβλέπουν τα αρνητικά αποτελέσματα που προκύπτουν στη ζωή μας, όσο και οι προστατευτικοί παράγοντες, δηλαδή εκείνοι οι οποίοι παρεμβάλλονται κι επηρεάζουν τη θετική προσαρμογή μας στις αντιξοότητες, αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και καθορίζουν το επίπεδο της ψυχικής ανθεκτικότητας που έχει ένας άνθρωπος.
Υπάρχουν τρεις μορφές ψυχικής ανθεκτικότητας. Η πρώτη έχει να κάνει με τη διατήρηση της λειτουργικότητας του ατόμου πριν, κατά τη διάρκεια και μετά την έκθεση σε αυτό το συγκεκριμένο γεγονός που αποτέλεσε αντιξοότητα ή δυσκολία για τη ζωή του και την ονομάζουμε αντίσταση. Η δεύτερη μορφή είναι η ανάκαμψη.
Η ανάκαμψη σχετίζεται με τη σταδιακή επαναφορά της λειτουργικότητας του ατόμου στο επίπεδο που βρισκόταν προτού μεσολαβήσει το αρνητικό γεγονός ή σε ένα γενικότερα φυσιολογικό επίπεδο λειτουργικότητας, ώστε να μπορεί να ανταποκρίνεται αποτελεσματικά στις διάφορες προκλήσεις κι απαιτήσεις που έχει τόσο στην προσωπική του ζωή όσο και στην επαγγελματική. Τέλος, η τρίτη μορφή της ψυχικής ανθεκτικότητας είναι η ανάπτυξη.
Η ανάπτυξη αφορά τη βελτίωση της υγείας και της λειτουργικότητας του ατόμου μετά την έκθεση σε μία δυσκολία ή αντιξοότητα. Αυτή η βελτίωση σημαίνει το να μπορεί το άτομο μέσα από την αντιμετώπιση των προκλήσεων να εξελίσσεται, να αποκτά μεγαλύτερη αυτογνωσία, να αυτό-βελτιώνεται, να ενισχύει την αυτοεκτίμησή του και να αντιλαμβάνεται τα θετικά που μπορεί να αποκομίσει ακόμα και μέσα από τις αντιξοότητες.
Διαβάστε σχετικά: Ζώνη Ασφάλειας και Ψυχική Ανθεκτικότητα
Άνθρωποι αναφέρουν πως μετά την έκθεση σε δυσμενείς καταστάσεις και γεγονότα ψυχο-πιεστικά, παρατήρησαν να έχουν και κάποια οφέλη παράλληλα: μεγαλύτερη εκτίμηση για την ίδια τη ζωή, ταξινόμηση των προτεραιοτήτων που έχουν στη ζωή τους με έναν νέο, διαφορετικό τρόπο, καινούρια νοηματοδότηση της ζωής τους, αίσθηση ότι οι σχέσεις οι οποίες αναπτύσσονται με τους κοντινούς τους ανθρώπους είναι πιο στενές και πιο ουσιαστικές, αίσθηση μεγαλύτερης προσωπικής δύναμης και αυτό-αποτελεσματικότητας στο να διαχειρίζονται δυσκολίες και προκλήσεις, βαθύτερη αναγνώριση των ικανοτήτων που έχουν μέσω της αυτογνωσίας, βελτιώσεις των ικανοτήτων που διαθέτουν και τέλος αναφέρουν ότι παρατηρούν μία εξέλιξη στην πνευματικότητά τους.
Η ψυχική ανθεκτικότητα σχετίζεται στενά με τη δυνατότητα που έχουμε να βρίσκουμε ή να κατασκευάζουμε νόημα για όσα μας συμβαίνουν, για εμάς τους ίδιους και τον κόσμο σε ένα ευρύτερο πλαίσιο. Το νόημα αφορά το κατά πόσο πιστεύουμε ότι η ίδια η ζωή έχει αξία κι εμείς έχουμε ένα συγκεκριμένο σκοπό για τον οποίο ήρθαμε στον κόσμο και επιπλέον, την ικανότητα να μπορούμε να βρίσκουμε και να αποδίδουμε ένα θετικό πρόσημο στις δυσκολίες.
Να συνειδητοποιούμε δηλαδή, ότι αυτές οι καταστάσεις οι οποίες ονομάζονται «αντιξοότητες», που μας δυσκολεύουν και μας πονάνε, είναι μέρος της ζωής μας, είναι αναπόφευκτες και κάποιες φορές είναι ακόμα και «επιθυμητές».
Όχι γιατί μας αρέσει να πονάμε και να υποφέρουμε, αλλά γιατί είναι απαραίτητο κομμάτι της εξέλιξης και της αλλαγής. Ακόμα και οι πιο μεγάλες δυσκολίες, όσο παράδοξο κι αν φαίνεται, μπορούν να μας οδηγήσουν στις μεγαλύτερες ευλογίες και θετικές αλλαγές στη ζωή μας. Πιθανότατα να αισθανόμαστε ευάλωτοι τη στιγμή που είμαστε αντιμέτωποι με μία δυσκολία ή ένα πρόβλημα. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι είμαστε και ανήμποροι. Είναι διαφορετικές έννοιες η ευαλωτότητα και η ανημποριά.
Ευάλωτοι είμαστε όλοι οι άνθρωποι απλώς και μόνο επειδή είμαστε άνθρωποι. Η ευαλωτότητα δεν είναι έννοια ταυτόσημη με την ανημποριά. Είμαστε ευάλωτοι και σωματικά και ψυχικά γιατί είμαστε θνητοί, γιατί όσα συμβαίνουν γύρω μας, μας αγγίζουν, μας επηρεάζουν, μας αλλάζουν, μας διαμορφώνουν, μας τραυματίζουν και στο σώμα και στην ψυχή και στο μυαλό.
Ανήμποροι όμως δεν είμαστε, γιατί έχουμε την ικανότητα να θεραπεύουμε τις πληγές μας και να τις επουλώνουμε. Τα τραύματά μας, ψυχικά και σωματικά, μπορούμε να τα δουλέψουμε, να τα αξιοποιήσουμε και να τα κάνουμε δύναμη. Προτέρημα.
Τις στιγμές που μπορεί να αισθανόμαστε ανήμποροι ή ευάλωτοι δεν είμαστε και απαραίτητα μόνοι. Αν υπάρχει κάτι το οποίο δεν μπορούμε να καταφέρουμε από μόνοι μας, αν οι δικές μας δυνατότητες, ικανότητες, γνώσεις και η εμπειρία που διαθέτουμε δεν επαρκούν για να τα βγάλουμε πέρα με μία συγκεκριμένη δυσκολία, υπάρχουν άνθρωποι γύρω μας που μπορούν να μας βοηθήσουν.
Οικογένεια, φίλοι, άνθρωποι που εμπιστευόμαστε, άνθρωποι οι οποίοι είναι εξειδικευμένοι στο να παρέχουν βοήθεια είτε αφορά το κομμάτι της σωματικής είτε αφορά το κομμάτι της ψυχικής υγείας.
Χρειάζεται λοιπόν να κατανοούμε αυτά τα οποία συμβαίνουν γύρω μας, να προσδίδουμε ένα θετικό μήνυμα ακόμα και στην αντιξοότητα, να αποδεχόμαστε αυτό το οποίο δεν μπορούμε να αλλάξουμε και να εστιάζουμε την ενέργειά μας σε αυτό που μπορούμε να ελέγξουμε, να αλλάξουμε ή να βελτιώσουμε.
Να μάθουμε να βρίσκουμε οφέλη ακόμα και στις δυσκολίες, να προσαρμοζόμαστε στις αλλαγές, να πιστεύουμε ότι η ζωή έχει νόημα, να ελπίζουμε και να μένουμε αισιόδοξοι ότι τα πράγματα θα πάνε καλύτερα. Κι όχι απλώς θα πάνε, από μόνα τους, αλλά θα βοηθήσουμε κι εμείς με τις πράξεις μας να γίνουν καλύτερα.
Τι μπορούμε όμως να κάνουμε για να καλλιεργήσουμε την ψυχική ανθεκτικότητα ή για να την ενισχύσουμε;
1) Αξιολογούμε την αντιξοότητα με την οποία είμαστε αντιμέτωποι: πόσο μεγάλη είναι αυτή η αντιξοότητα; Πόσο πολύ με επηρεάζει; Τι συνέπειες μπορεί να έχει στη ζωή μου; Μπορώ να τη δω σαν πρόκληση; Μήπως χρειάζομαι βοήθεια και από κάποιον άλλον;
2) Θυμόμαστε πώς έχουμε αντεπεξέλθει σε παρελθούσες δυσκολίες: υπήρχε κάτι το οποίο έκανα και ήταν βοηθητικό; Κάτι το οποίο δοκίμασα και δεν μου λειτούργησε καλά; Ποιες είναι οι ικανότητες που έχω ως άνθρωπος; Μπορούν αυτές οι ικανότητες που έχω να με βοηθήσουν στην παρούσα στιγμή; Τι έχω αποκομίσει από προηγούμενη εμπειρία και μπορεί τώρα να μου φανεί χρήσιμο στη δεδομένη κατάσταση που καλούμαι να αντιμετωπίσω;
3) Θέτω στόχους με θετικό πρόσημο: Τι είναι αυτό το οποίο θέλω να πετύχω; Ποιο είναι το επιθυμητό αποτέλεσμα για μένα; Τι είναι αυτό που θέλω να αναπτύξω, να βελτιώσω, να αλλάξω σε μένα; Ποια είναι τα βήματα που πρέπει να κάνω για να έρθω πιο κοντά στο στόχο μου; Από πού είναι καλύτερα να ξεκινήσω την προσπάθεια;
4) Εστιάζω στο να ενισχύσω τους προστατευτικούς παράγοντες ενάντια στην αντιξοότητα: Ενισχύω την αυτογνωσία μου και την αυτό-αποδοχή μου. Καλλιεργώ θετικά συναισθήματα, θετικές, υποστηρικτικές σχέσεις που θα λειτουργήσουν για μένα ως σύμμαχοι ενάντια στην αντιξοότητα.
Σ’ αυτό το σημείο, θα ήταν ωφέλιμο να αποσαφηνίσουμε τους όρους αυτογνωσία και αυτό-αποδοχή. Η αυτογνωσία είναι η ικανότητα που έχω να μπορώ να αναγνωρίζω ποιες είναι οι σκέψεις μου, τα συναισθήματά μου και οι ανάγκες που έχω στην παρούσα φάση της ζωής μου. Είναι η επίγνωση που έχω σχετικά με τις αντιδράσεις μου απέναντι σε καταστάσεις, γεγονότα και συγκεκριμένα ερεθίσματα.
Επιπλέον, είναι η ικανότητα που έχω να αντιλαμβάνομαι ποια είναι τα προτερήματά μου και ποια τα ελαττώματά μου, έτσι ώστε να μπορώ να χρησιμοποιήσω τα δυνατά μου σημεία όταν μου χρειάζεται και να βελτιώνομαι ως προς τις αδυναμίες μου. Τέλος, είναι η ικανότητα να έχω επίγνωση των καταστάσεων που με δυσκολεύουν, έτσι ώστε να μπορώ να είμαι προετοιμασμένος απέναντι σε αυτές τις καταστάσεις, όσο αυτό είναι εφικτό, για να μπορώ να αντιμετωπίζω τις προκλήσεις.
Από την άλλη μεριά, η αυτοαποδοχή αφορά μία γενικότερη, θετική στάση απέναντι στον εαυτό μου. Να μπορώ δηλαδή να αποδέχομαι όχι μόνο τις θετικές πλευρές της ζωής μου, τις ευχάριστες και φωτεινές, αλλά και τις αρνητικές, τις πιο σκοτεινές.
Στο πλαίσιο της αυτοαποδοχής, έχω την ικανότητα να θέτω ρεαλιστικούς στόχους προς επίτευξη και να προσαρμόζω αντίστοιχα τις προσδοκίες μου. Και τέλος, όταν αποδέχομαι τον εαυτό μου και το ποιος είμαι ως άνθρωπος και τι αξίζω, η συμπεριφορά μου και το σύνολο των ενεργειών μου συμφωνούν με το αξιακό σύστημα που έχω και τους στόχους που έχω θέσει για εμένα.
Διαβάστε σχετικά: Τι είναι τελικά η ψυχική ανθεκτικότητα και πώς την αναπτύσσουμε;
Πώς μπορούμε να χτίσουμε πρακτικά την ψυχική ανθεκτικότητα;
- σύναψε υγιείς σχέσεις και σταθερούς δεσμούς για βοήθεια, (υπο)στήριξη και ενίσχυση
- απόφυγε να θεωρείς τις δύσκολες καταστάσεις της ζωής ως ανυπέρβλητα προβλήματα
- δέξου ότι η αλλαγή και η δυσκολία είναι μέρος της ζωής και δεν υπάρχει κανένας, μα κανένας άνθρωπος σε αυτό τον κόσμο που να μην έχει αντιμετωπίσει δυσκολίες στη ζωή του
- κινήσου προς την κατεύθυνση των στόχων σου: αναρωτήσου τι είναι αυτό το ένα πράγμα που μπορώ να κάνω σήμερα και με βοηθάει για να κινηθώ ένα βήμα πιο κοντά προς την κατεύθυνση των στόχων μου;
- δράσε αποφασιστικά
- ψάξε για ευκαιρίες αυτό-ανακάλυψης
- καλλιέργησε μία πιο θετική και ολιστική θέαση του εαυτού σου
- διατήρησε την κατάσταση την οποία βιώνεις σε μία πιο «ελεγχόμενη» διαχειρίσιμη οπτική (μη μεγαλοποιείς τα πράγματα και μην καταστροφολογείς)
- διατήρησε μία θετική στάση στην αντιμετώπιση της δυσκολίας
- φρόντισε τον εαυτό σου, το σώμα σου, την υγεία σου, τη σωματική σου άσκηση, το μυαλό σου, τα συναισθήματά σου, τις ανάγκες σου…
Είναι πολύ σημαντικό ο καθένας να μπορέσει να αναγνωρίσει τους τρόπους εκείνους που θα λειτουργήσουν αποτελεσματικά για τον ίδιο ως κομμάτι της προσωπικής, ψυχικής ανθεκτικότητας. Για τον κάθε άνθρωπο λειτουργούν διαφορετικά πράγματα, σε διαφορετικές καταστάσεις και με έναν μοναδικό, ιδιαίτερο τρόπο. Επομένως ο καθένας είναι υπεύθυνος στο να εξοπλιστεί με τα στοιχεία εκείνα τα οποία θα συμβάλλουν στο να δομήσει ή να ενισχύσει τη δική του ψυχική ανθεκτικότητα.</p
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
