Η ιδιοδεκτικότητα είναι η έκτη αίσθηση που μας επιτρέπει να καθορίσουμε τη θέση, την ταχύτητα και την κατεύθυνση των μελών του σώματός μας και βοηθάει τον εγκέφαλο να οδηγήσει τις κινήσεις μας.
Όραση, ακοή, όσφρηση, γεύση, αφή, ιδιοδεκτικότητα. Ιδιοδεκτικότητα; Ελάχιστοι άνθρωποι είναι εξοικειωμένοι με αυτή την αίσθηση, αν και οι σχετικές πρωτοποριακές μελέτες έγιναν τον 19ο αιώνα από γίγαντες της νευροεπιστήμης: τον Κλωντ Μπερνάρ, τον Σερ Τσαρλς Μπελ και τον Σερ Τσαρλς Σέρινγκτον, που κέρδισε το Νόμπελ στη Φυσιολογία/Ιατρική το 1932 και ο οποίος επινόησε τον όρο ιδιοδεκτικότητα.
Αλλά τι είναι η ιδιοδεκτικότητα; Είναι η αίσθηση που μας επιτρέπει να αισθανόμαστε και να εντοπίζουμε τα μέρη του σώματός μας. Κλείστε τα μάτια σας, ζητήστε από κάποιον να μετακινήσει το δεξί σας πόδι και θα εξακολουθήσετε να γνωρίζετε πού βρίσκεται.
Για την ακρίβεια, μπορείτε να περιγράψετε τη στάση του σώματός σας χάρη στην ενσωμάτωση από το νευρικό σύστημα των νευροφυσιολογικών σημάτων από υποδοχείς –ιδιοδόχους νευρικούς υποδοχείς– στους μυς, στους τένοντες, στους συνδέσμους και στο δέρμα, οι οποίοι είναι ευαίσθητοι στο μήκος και στη δύναμη των μυών, στην περιστροφή των συνδέσμων και στην τοπική κάμψη του δέρματος.
Η ιδιοδεκτικότητα είναι κύριο συστατικό του «παγκόσμιου συστήματος εντοπισμού» μας, το οποίο είναι απαραίτητο στην καθημερινή ζωή επειδή χρειάζεται να γνωρίζουμε πού είμαστε για να μετακινηθούμε κάπου.
Η ιδιοδεκτικότητα μας βοηθάει να καθορίσουμε τη θέση κάθε μέλους του σώματος, την ταχύτητα και την κατεύθυνση, είτε το βλέπουμε είτε όχι, και έτσι βοηθάει τον εγκέφαλο να καθοδηγεί τις κινήσεις μας.
Προκειμένου να κατανοήσουν τον ρόλο της ιδιοδεκτικότητας, οι ερευνητές μελέτησαν σπάνιες περιπτώσεις ασθενών που στερούνται αυτή την αίσθηση εξαιτίας πάθησης των περιφερειακών νεύρων τους. Αυτά τα άτομα δεν είναι σε θέση να εκτελέσουν συντονισμένες κινήσεις. Ο λόγος της κινητικής βλάβης γίνεται σαφής όταν ένας ασθενής που του ζητήθηκε από νευρολόγο να κινήσει τα πόδια του απαντά: «Φυσικά, γιατρέ, αμέσως μόλις τα βρω».
Ο Όλιβερ Σακς περιέγραψε έναν τέτοιο ασθενή στο κεφάλαιο «Η ασώματη κυρία» στο διάσημο βιβλίο του O άνθρωπος που μπέρδεψε τη γυναίκα του με ένα καπέλο (1985). Εκεί, η Χριστίνα είναι μια νέα που έχει χάσει την ιδιοδεκτικότητα. Δυσκολεύεται να σταθεί όρθια και αν και παρατηρεί τα χέρια της προσεκτικά, δυσκολεύεται πολύ να τα χρησιμοποιήσει.
Άλλες σχετικές περιπτώσεις που ερευνήθηκαν από επιστήμονες: Η ιστορία του Ίαν Γουότερμαν σχετικά με το «χαμένο του σώμα» ήταν η βάση ενός ντοκιμαντέρ του BBC το 1997, Ο άνθρωπος που έχασε το σώμα του. Εμφανίστηκε επίσης σε δύο θεατρικά έργα του Πίτερ Μπρουκ, Ο άνθρωπος που… (1993) και Η Κοιλάδα των Εκπλήξεων (2014), καθώς και στα βιβλία του Τζόναθαν Κόουλ, Pride and a Daily Marathon (1995) και Losing Touch: A Man without His Body (2016).
Ο Ίαν ήταν 19 ετών όταν έχασε την ιδιοδεκτικότητα και την αφή ως αποτέλεσμα μιας αυτοάνοσης αντίδρασης σε ιογενή λοίμωξη. Είναι δύσκολο να κατανοήσουμε το αισθητηριακό έλλειμμά του, καθώς η απώλειά του δεν μπορεί να εξομοιωθεί όπως μπορεί η απώλεια της όρασης ή της ακοής με το δέσιμο των ματιών ή το βούλωμα των αυτιών.
Το κοντινότερο σε αυτό είναι η αναισθησία, σε πολύ κρύο καιρό όπου δεν μπορούμε να αισθανθούμε τα δάχτυλά μας, ή όταν αισθανόμαστε ότι έχουμε ένα νεκρό μέλος λόγω μουδιάσματος από ακατάλληλη στάση που εμποδίζει την παροχή αίματος στους αισθητήρες. Αλλά κανένα από αυτά δεν αντιπροσωπεύει πραγματικά τη μόνιμη απώλεια του Ίαν.
Η αδυναμία μας να συλλάβουμε την απουσία αυτής της αίσθησης μπορεί να είναι ένας λόγος που η ιδιοδεκτικότητα παραμένει τόσο ελάχιστα γνωστή αίσθηση. Άλλος λόγος είναι ότι μεγάλο μέρος της δραστηριότητάς της συμβαίνει αυτόματα και ασυνείδητα. Αλλά η μελέτη με συμμετέχοντες όπως ο Ίαν μπορεί να τονίσει πόσο σημαντική είναι η ιδιοδεκτικότητα στην καθημερινή ζωή.
Όταν ο Ίαν στερήθηκε την ιδιοδεκτικότητα και την αφή, έχασε επίσης και την ικανότητα να ελέγχει το σώμα του. Παρέμεινε 17 μήνες σε κέντρο αποκατάστασης, μαθαίνοντας να κινείται, να κάθεται, να ταΐζει τον εαυτό του, να ντύνεται και μετά να στέκεται και να περπατάει, κοιτάζοντας συνεχώς κάθε κινούμενο μέλος και προσπαθώντας να σκεφτεί τις κινήσεις που έπρεπε να κάνει. Η ανάγκη του να βλέπει και να έχει νοητική συγκέντρωση ήταν απόλυτη, αν φταρνιζόταν θα έπεφτε, η ονειροπόληση απαγορευόταν και ένα κρυολόγημα τον καθήλωσε στο κρεβάτι.
Σαράντα χρόνια αργότερα, ο Ίαν πρέπει να σκεφτεί την κάθε του κίνηση. Αν και η λειτουργική ανάρρωσή του εντυπωσίασε τους ερευνητές, όλες οι καθημερινές του δραστηριότητες εξακολουθούν να εξαρτώνται από την προσοχή και την όραση, και τίποτε από τα δυο δεν μπορεί να αντισταθμίσει πλήρως την απώλεια.
Διαβάστε σχετικά: Ο ρόλος του νευροψυχολόγου
Για τις λίγες παρόμοιες, γνωστές περιπτώσεις ασθενών σε όλο τον κόσμο είναι πολύ επικίνδυνο να στέκονται και να περπατάνε, οπότε χρησιμοποιούν αναπηρικό καροτσάκι. Είμαστε τυχεροί που πολλοί από αυτούς έχουν συνεργαστεί με επιστήμονες, κυρίως στην Ευρώπη και στη Βόρεια Αμερική, για να βοηθήσουν να αποκαλυφθούν τα αποτελέσματα της απώλειας ιδιοδεκτικότητας και αφής και να ερευνηθεί η επινοητικότητα των ασθενών στην ανάκτηση της κίνησης.
Οι Ζινέτ και Βενς-Λιζ πάσχουν από σοβαρή αισθητηριακή νευροπάθεια παρόμοια με του Ίαν: μπορεί να χρειάζονται μια ώρα να ξεφλουδίσουν λίγες πατάτες καθώς η επιδεξιότητα των χεριών τους είναι μειωμένη. Η Σάνα γεννήθηκε με σοβαρή βλάβη της ιδιοδεκτικότητας και της αφής και στα 31 της έχει επίσης και προβλήματα συντονισμού. Η κίνηση είναι εφικτή αλλά απέχει πολύ από το να είναι κανονική όταν τα σήματα της ιδιοδεκτικότητας απουσιάζουν.
Οι έρευνες έδειξαν ότι το νευρικό σύστημα είναι ένας σχετικά αργός επεξεργαστής και μια κρίσιμη πτυχή της κίνησης είναι αφιερωμένη στη δημιουργία προβλέψεων για την κατάσταση του σώματος στο κοντινό μέλλον. Σκεφτείτε ότι όταν αλληλεπιδράτε με κάποιον φίλο, η αντίληψή σας για τις λέξεις και τις κινήσεις του συμβαίνει τουλάχιστον μετά από ¼ του δευτερολέπτου ύστερα από τη δράση τους.
Συνεπώς, είμαστε πάντοτε «πίσω από τις εξελίξεις» και αντιμετωπίζουμε αυτή την καθυστέρηση κάνοντας προβλέψεις για μελλοντικά γεγονότα, χρησιμοποιώντας τρέχουσες πληροφορίες και αποθηκευμένες αναμνήσεις. Όταν κάποιος σας πετάει μια μπάλα, προβλέπετε πού θα πέσει για να τοποθετήσετε το χέρι σας στο σωστό σημείο τη σωστή στιγμή για να την πιάσετε.
Όπως αποδεικνύεται, ένας σημαντικός ρόλος της ιδιοδεκτικότητας είναι ότι μας βοηθά να καθορίσουμε γρήγορα πού είναι τα μέλη του σώματός μας ώστε να μπορούμε να κάνουμε ένα κατάλληλο πλάνο κίνησης. Όταν απλώνετε το χέρι για να πιάσετε το φλιτζάνι του καφέ δεν χρειάζεται να δείτε πού βρίσκεται το χέρι σας πριν κινηθείτε, απλώς κοιτάζετε το φλιτζάνι και απλώνετε το χέρι, χρησιμοποιώντας μια ασυνείδητη διαδικασία για να σχεδιάσετε την κίνησή σας.
Αντιθέτως, ο Ίαν και η Ζινέτ πρέπει να χρησιμοποιούν την όραση για να ενημερώσουν τον εγκέφαλό τους για την κατάσταση των μελών του σώματός τους κάθε φορά που κινούνται. Μεταξύ άλλων προβλημάτων, αυτή η γνωστική διαδικασία είναι εξουθενωτική και δεν επιτρέπει πλήρως στα άτομα που στερούνται την ιδιοδεκτικότητα να κάνουν εξίσου ακριβείς κινήσεις όπως εκείνες που κάνουμε με τη βοήθεια της ιδιοδεκτικότητας.
Οι προσπάθειες των συμμετεχόντων στο εργαστήριο επέτρεψαν στους ερευνητές να αποκαλύψουν τον καθοριστικό ρόλο της ιδιοδεκτικότητας στον κινητικό συντονισμό και αύξησαν τη γνώση όχι μόνο σχετικά με την ιδιοδεκτικότητα αλλά και σχετικά με τα όρια της αποκατάστασης και για άλλους ανθρώπους. Για παράδειγμα, άτομα που έχουν πάθει εγκεφαλικό, Πάρκινσον και διάφορες νευροπάθειες έχουν ελλείμματα ιδιοδεκτικότητας, που συμβάλλουν στις βλάβες τους και τα οποία δεν εντοπίζονται πάντοτε.
Η κοινωνία ανταμείβει εκείνους με τον καλύτερο κινητικό συντονισμό, είτε είναι αθλητές είτε καλλιτέχνες. Προκειμένου να επιτύχουν την τελειότητα, οι δημιουργοί εξασκούνται πολλές ώρες την ημέρα. Η Ζινέτ, ο Ίαν, η Σάνα, η Βενς-Λιζ και άλλοι έχουν πολλά κοινά με τους δημιουργούς, καθώς εξασκούνται και σκέφτονται την κίνηση συνέχεια, αλλά εκτιμώνται από μια πολύ μικρότερη ομάδα ανθρώπων, τους νευροεπιστήμονες.
Ενώ η απώλεια της ιδιοδεκτικότητας προκαλεί μόνιμα ελλείμματα στη στάση και στην κίνηση, η επινοητικότητα και η νοητική προσπάθεια αυτών των ανθρώπων αποκαλύπτει πολλά σχετικά με την ικανότητά μας να εξερευνούμε τα όρια του εφικτού αντιμετωπίζοντας βλάβες προηγουμένως αδιανόητες.
Απόδοση: Έφη Μεσιτίδου
Επιμέλεια: Ισμήνη Τσοχαλή, επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
