Κι αν συνειδητοποιήσουμε ότι κάτι στη ζωή μας δεν μας αρέσει, μπορούμε να ξαναδοκιμάσουμε να το κάνουμε αλλιώς. Αλλά για αρχή, χρειάζεται να το συνειδητοποιήσουμε. Κι ας ξεκινήσουμε με φόβο, δεν πειράζει. Είναι πολύ θαρραλέο αυτό. Γιατί θάρρος δεν θα πει να μη φοβάμαι. Θάρρος θα πει να προχωράω παρότι φοβάμαι.
Στην αρχή ήταν το σοκ. Μετά φόβος, που γρήγορα έγινε πανικός. Ύστερα μπορώ να σου πω ότι κατά κάποιον τρόπο προσαρμόστηκα και βρήκα όμορφα πράγματα να απασχοληθώ. Όμως τώρα... Τώρα έχει αρχίσει να συμβαίνει κάτι περίεργο, σα να έχει ανοίξει ένα κενό κι εγώ έχω πέσει μέσα. Τα λόγια αυτά, πάνω κάτω, τα έχω ακούσει όχι από έναν, αλλά από πολλούς θεραπευόμενους τις τελευταίες μέρες.
Τη στιγμή που γράφεται αυτό το κείμενο, έχουν ήδη περάσει τέσσερις εβδομάδες από το κλείσιμο των καταστημάτων και τρεις από την απαγόρευση κυκλοφορίας λόγω του κορωνοϊού. Σε αυτό το διάστημα μοιάζει σα να έχουμε περάσει συλλογικά από ένα πολύ μεγάλο εύρος αλλεπάλληλων συναισθημάτων και ψυχικών καταστάσεων· κάθε μέρα, κάθε εβδομάδα αποκαλύπτει και κάτι καινούριο. Το αρχικό ξάφνιασμα της άγνωστης καινούριας απειλής.
Η ελπίδα ίσως πως αυτό δεν θα αγγίξει εμάς και θα παραμείνει μακριά. Το μούδιασμα της συνειδητοποίησης πως τελικά είναι εδώ και γίνεται κομμάτι της πραγματικότητάς μας. Η αίσθηση της απώλειας ελέγχου μπροστά σε κάτι μεγαλύτερο από εμάς που έχει τη δύναμη να μας ανατρέψει την καθημερινότητα και τα σχέδια. Ο φόβος για εμάς και τους δικούς μας ανθρώπους· λίγο παραπέρα, πίσω απ’ τη γωνία, ίσως ακόμα ο φόβος θανάτου. Η πνιγηρή αίσθηση του περιορισμού και της ανελευθερίας.
Η διστακτική απόλαυση του τόσου απρόσμενου ελεύθερου χρόνου. Η αμήχανη, ψυχρή αίσθηση των «ανέπαφων επαφών», των τηλεδιασκέψεων και των βιντεοκλήσεων. Η νοσταλγία και το ανεκπλήρωτο μιας από τις πιο δομικές ανθρώπινες ανάγκες: για άγγιγμα. Λέω όλα αυτά και δεν έχω πει ούτε το ένα χιλιοστό από όλα αυτά που έχει αισθανθεί ο καθένας μας αυτόν τον καιρό.
Διαβάστε σχετικά: Πως να συμφιλιωθείτε με την αβεβαιότητα
Η κοινή συνθήκη για πολλούς ανθρώπους αυτή τη στιγμή, είναι πως έχουν βρεθεί ξαφνικά κλεισμένοι μέσα στο σπίτι, χωρίς τις συνήθεις δραστηριότητες και επαφές τους, αλλά με πολύ περισσότερο ελεύθερο χρόνο στη διάθεσή τους. Ίσως ακούγεται λίγο παράταιρο, όμως η αλήθεια είναι πως σιγά σιγά έχουμε καταφέρει μια πρώτη προσαρμογή στα νέα δεδομένα που επιφέρει ο κορωνοϊός και το social distancing.
Ο καθένας έχει δώσει ένα νόημα στον τρόπο που καλούμαστε να συμπεριφερθούμε μέσα σε αυτή τη συνθήκη – είτε αυτό είναι η σκέψη πως είναι για την προστασία όλων, είτε η ευκαιρία για ξεκούραση και αυτοφροντίδα, είτε κάτι άλλο.
Και αφότου πλέον ξεκουραστήκαμε κάπως, απολαύσαμε τον πρωινό ύπνο, ξενυχτήσαμε βλέποντας σειρές στον υπολογιστή, καθαρίσαμε, μαγειρέψαμε, διαβάσαμε, ζωγραφίσαμε, γυμναστήκαμε, κάναμε όλα αυτά που είδαμε να προτείνονται παντού στο διαδίκτυο (και καλώς προτείνονται και ακόμα καλύτερα τα κάναμε), ήρθε κάπου εδώ αναπόφευκτα η στιγμή να σταθούμε στη σιωπή και στην ακινησία. Στο τίποτα, ή κάτι που μοιάζει εξ όψεως με «τίποτα», και που μάλλον το αποφεύγαμε ασυναίσθητα, αλλά εξαιρετικά τεχνηέντως, σχεδόν όλη μας τη ζωή.
Τι γίνεται όταν φεύγει από το επίκεντρο η κεντρική ίσως μορφή της καθημερινότητάς μου, η δουλειά μου; Και μαζί με αυτήν αποκλείονται και οι συνηθισμένοι μου τρόποι διασκέδασης, οι έξοδοι, οι παρέες, οι συναναστροφές; Κενό. Θα βιαστώ να το καλύψω, για να μην μείνω μόνη μαζί του, εγώ αντιμέτωπη με το κενό, ή εγώ μέσα στο κενό. Θα βιαστώ να «κάνω», για να μη μείνω απλώς να «είμαι».
Θα γεμίσω το χρόνο, θα θυμηθώ ό,τι είχα ξεχάσει καιρό να κάνω, θα παραγγείλω πράγματα να με απασχολήσουν – παζλ, παιχνίδια, όργανα γυμναστικής – θα καθαρίσω και θα ξανακαθαρίσω. Κι όταν όλα αυτά τελειώσουν, όταν τα κάνω και τα ξανακάνω και τα βαρεθώ; Αποφασιστικότερο κενό. Εδώ ακριβώς βρισκόμαστε. Στο σημείο αυτό ο καθένας μας μπορεί να δει ίσως καθαρότερα από ποτέ τις βασικές αλήθειες της ζωής του.
Σαν, ας πούμε, να παίζουμε βιντεοπαιχνίδι και ξαφνικά κάποιος να αφαιρεί όλα τα στοιχεία της πίστας, αντικείμενα, όπλα, ανθρώπους, δράση, αλληλεπίδραση, τα πάντα εκτός από εμάς και το χώρο. Μοιάζει με «παύση», αλλά δεν είναι, γιατί ο ήρωάς μας εξακολουθεί και βρίσκεται εκεί. Αυτό που μάλλον φυσικά θα κάνουμε, θα είναι να κοντοσταθούμε, να παρατηρήσουμε για πρώτη φορά ίσως το ίδιο το περιβάλλον του ήρωα, καθαρό και γυμνό, το έδαφος, τον ουρανό, τα χρώματα, τις γραμμές.
Κι ύστερα τον ίδιο. Τη μορφή του, το σώμα του, την έκφρασή του. Μάλλον κάπου εκεί θα αναρωτηθούμε επίσης για τις προθέσεις του. Ποιος είναι ο σκοπός του και τι νόημα έχουν αυτά που κάνει; Πού πάει και γιατί;
Κάπως έτσι, μέσα σε αυτή τη σιωπή και την εικονική παύση που βιώνουμε, σε αυτό το κενό, μπορεί να αναρωτηθούμε πού είμαστε, τι κάνουμε στη ζωή μας και για ποιο λόγο, προς τα πού πάμε και γιατί. Ίσως αναρωτηθούμε για τις προτεραιότητες και τις επιλογές μας, για το πότε τις επιλέξαμε και αν ήταν αυθεντικά δικές μας, για το αν εξακολουθούν να είναι στο τώρα αυτό που πραγματικά θέλουμε ή τις ακολουθούμε μηχανικά.
Μπορεί να αναρωτηθούμε μήπως μες στη βιασύνη και το κυνήγι προσδοκιών – δικών μας και των άλλων – αφήσαμε ξεχασμένα κάπου στη διαδρομή βασικά μας κομμάτια ή όνειρα. Ίσως ακουστεί μέσα μας μια φωνή που στην ουσία θα λέει: Τι ακριβώς κάνω με τη ζωή μου; Κι έχει στ’ αλήθεια νόημα για ‘μένα αυτό που κάνω; Τρομακτικά ερωτήματα.
Αυτή η διαδικασία που μοιάζει κάπως με επαναπροσδιορισμό, δεν είναι ολοκαίνουρια, μπορεί να κινητοποιηθεί – και έχει κινητοποιηθεί για πολλούς – με αφορμή άλλου είδους κρίσεις ή κομβικά σημεία, όπως μια σημαντική απώλεια αγαπημένου προσώπου, μια απειλητική ασθένεια, μια μεγάλη αλλαγή ζωής όπως η συμβίωση ή ο χωρισμός ή η απόκτηση παιδιού, ή μέσα στο ταξίδι της ψυχοθεραπείας.
Απλώς αυτή τη φορά είναι πολύ έντονες οι συνθήκες που φέρνουν αυτόν τον επαναπροσδιορισμό και είναι επίσης και συλλογικός, συμβαίνει για πολλούς από εμάς ταυτόχρονα. Ας το κρατήσουμε αυτό το τελευταίο σε ένα κουτάκι κάπου μέσα μας – είμαστε πολλοί μαζί σε αυτό, όχι μόνοι.
Είναι πολύ εντάξει να τρομάζει κανείς με αυτά τα ερωτήματα και ακόμα περισσότερο με τις απαντήσεις τους που μπορεί να μαντεύει, ειδικά αν δεν τους είχε ξαναδώσει χώρο ποτέ πριν. Μετά όμως, το ζήτημα είναι πώς δεν θα «παραλύσει» από αυτόν το φόβο, πώς αυτό θα γίνει αφορμή για κίνηση και όχι ακινητοποίηση. Αναγνωρίζω λοιπόν ότι φοβάμαι, αγκαλιάζω το φόβο μου με τρυφερότητα, ανοίγω τα μάτια και κοιτάζω. Τι βλέπω; Πώς είναι η ζωή που έχω δημιουργήσει για εμένα;Τι περιλαμβάνει και τι λείπει;
Κι ύστερα, μου αρέσει ή όχι; Με γεμίζει; Υπάρχει χώρος για όλες μου τις πλευρές μέσα σε αυτήν; Ποιες είναι άραγε οι πλευρές μου στο σήμερα, στον άνθρωπο που είμαι τώρα; Μήπως έχω παραμελήσει κάποιες ή έχω παραιτηθεί από αυτές από δισταγμό ή ανασφάλεια ή για λόγους που είχαν να κάνουν με άλλους; Μια που αναφέρομαι στους άλλους, οι σχέσεις μου πώς είναι;
Διαβάστε σχετικά: Όχι! αυτό που ζούμε δεν είναι κανονικό
Τις νιώθω σαν στήριγμα στη ζωή μου, δίνω και παίρνω σε ροή και ισορροπία ή μήπως, λίγο άκαμπτα, τείνω να κάνω μόνο το ένα από τα δύο; Ας κοιτάξω και λίγο πιο πίσω: Πώς είναι η ζωή που έχω ζήσει έως τώρα; Θέλω να τη συνεχίσω έτσι; Κι αν συνεχίσω έτσι, φαντάζομαι πως στο τέλος της θα νιώθω πλήρης και ικανοποιημένη ή θα ψάχνω εναγωνίως τρόπο να γυρίσω πίσω για να κάνω τα πράγματα αλλιώς;
Αν θέσουμε στον εαυτό μας αυτά τα ερωτήματα, μπορεί και να διακινήσουν μια πολύ γόνιμη διαδικασία μέσα μας. Αν τα απαντήσουμε με ειλικρίνεια, ίσως αυτή η διαδικασία γίνει αποκαλυπτική. Και παρότι είναι μια διαδικασία βαθιά προσωπική, δεν είναι ανάγκη να είναι σε όλη της τη διάρκεια μοναχική. Μπορούμε σε στιγμές που νιώθουμε ότι το χρειαζόμαστε, να ζητήσουμε βοήθεια ή απλώς παρέα σε αυτό.
Κι αν συνειδητοποιήσουμε ότι κάτι στη ζωή μας δεν μας αρέσει, μπορούμε να ξαναδοκιμάσουμε να το κάνουμε αλλιώς. Αλλά για αρχή, χρειάζεται να το συνειδητοποιήσουμε. Κι ας ξεκινήσουμε με φόβο, δεν πειράζει. Είναι πολύ θαρραλέο αυτό. Γιατί θάρρος δεν θα πει να μη φοβάμαι. Θάρρος θα πει να προχωράω παρότι φοβάμαι.
Συγγραφέας: Σωτηρία Γεραζούνη, Ψυχολόγος - Ψυχοθεραπεύτρια Gestalt
