Ο μανδύας που κουβαλάμε φθείρεται, σκίζεται και χάνοντας τη λάμψη του παραμένει απλώς ένα πανί... τι αποκαλύπτει;
Ανέκαθεν ο άνθρωπος ζούσε στην οδοποιό κοινωνία του "φαίνεσθαι". Η ωραία εμφάνιση, η εντυπωσιακή παρουσία ήταν πάντα στην πρώτη γραμμή. Έχετε ακούσει όλοι προφανώς τη φράση: «Το παν είναι η πρώτη εντύπωση». Βέβαια, το ρητό αυτό μπορεί να ερμηνευτεί με δύο τρόπους ανάλογα με την ψυχοσύνθεση του καθενός. Από τη μία, η «πρώτη εντύπωση» μπορεί να είναι ένα ακριβό σύνολο πασίγνωστης μάρκας μεγάλου οίκου μόδας, μια τσάντα μη ιδιαίτερου γούστου αλλά πανύψηλου κόστους, ένα ζευγάρι παπούτσια αμύθητης αξίας και, ίσως, (κυρίως για τις γυναίκες) εντυπωσιακού μακιγιάζ που μπορεί και να συνοδεύεται με πλαστικές και αισθητικές επεμβάσεις.
Από την άλλη, αυτή η «πρώτη εντύπωση» μπορεί να μην περιλαμβάνει όλες αυτές τις ‘’μικρο’’-λεπτομέρειες αλλά αντίθετα, να έγκειται στην έξυπνη και σαφή ομιλία, στην ευγένεια και στο «γνώθι σ ’αυτόν», στοιχεία που αποδεικνύουν τη σιγουριά του ατόμου και την πληρότητά του. Με άλλα λόγια, στην μεν περίπτωση μιλάμε για μια απαστράπτουσα επικάλυψη που απλώς παραμένει επικάλυψη ενώ στη δε μιλάμε για πραγματική ουσία.
Η χειραγώγηση του "καθ’ εικόνα και καθ’ ομοίωση" που ξεπέρασε τον αρχικό της πυρήνα κι έγινε σύμβολο κάθε κενότητας, είναι ο μαγνήτης κάθε σύμπαντος. Και πράγματι, η σημερινή πραγματικότητα (κυρίως) απαιτεί την ωραία εικόνα για οτιδήποτε. Ένα απλούστατο παράδειγμα είναι η επισήμανση «απαραίτητη φωτογραφία» στην αποστολή ενός βιογραφικού», πράγμα που υποδηλώνει την ύψιστη σημασία μια απλής φωτογραφίας έναντι της προσωπικότητας επιβεβαιώνοντας τα παραπάνω. Με άλλα λόγια η αγγελία υπονοεί: «Εάν είστε όμορφος μας ενδιαφέρετε, σε άλλη περίπτωση δεν θα μελετήσουμε τα προσόντα σας, τις γνώσεις και τις δεξιότητές σας». Είναι κωμικοτραγικό το ότι οι άνθρωποι αντιμετωπιζόμαστε ως μια «φωτογραφία», δεν είναι;…
Ένα άλλο απλό και καθημερινό πλέον παράδειγμα είναι τα προφίλ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Χιλιάδες άνθρωποι παγιδευμένοι μέσα στις σελίδες του δικτύου αγωνιούν και πράττουν τα πάντα -λογικά και παράλογα- για το πώς θα φανούν κάθε μέρα κι ακόμα και κάθε λεπτό στους υπόλοιπους χιλιάδες – συνήθως άγνωστους- . Φωτογραφίες enface, προφίλ, αυθόρμητες δήθεν, πειραγμένες και προσωπικά διαμορφωμένες με ειδικά προγράμματα επεξεργασίας κατακλύζουν όλα τα προφίλ καθημερινώς κι ανταγωνίζονται η μία την άλλη. Γιατί όμως όλη αυτή η ανασφάλεια; (γιατί για ανασφάλεια πρόκειται). Έχετε αναρωτηθεί ποτέ σε τι εξυπηρετεί αυτή η δραστηριότητα; Και φυσικά δεν εξυπηρετεί κάτι στον έξω κόσμο αλλά προφανώς κάτι μέσα μας.
Μιλάμε ξεκάθαρα για ανασφάλεια κι εξαπάτηση του «εγώ» μας. Ας το πούμε με πιο απλά λόγια. Όταν δεν είμαστε σίγουροι για τον εαυτό μας, δεν μας αρέσει κάτι και θέλουμε να το αλλάξουμε αλλά πρακτικά δεν μπορούμε, το κάνουμε υποσυνείδητα. Οι φωτογραφίες που ανεβάζουμε είναι ένα ξεκάθαρο παράδειγμα. Η φωτογραφία μας αυτή καθ’ αυτή δείχνει την πραγματικότητα ή αλλιώς το «εγώ» μας, σύμφωνα με τον Freud. Εμάς, όμως, κάτι δεν μας αρέσει και γι’αυτό την αλλάζουμε για να μας δείξουμε δημοσίως με διαφορετικό τρόπο. Βέβαια, δεν μας δείχνουμε αλλιώς σε κανέναν άλλον αλλά μόνο στον εαυτό μας. Βλέποντας, όμως, την «ιδανική» μας εικόνα εμπίπτουμε σ ’έναν φαύλο κύκλο. Ξαφνικά, συγκρούεται το «εγώ» με το «εκείνο» μας, το υποσυνείδητό μας δηλαδή που έχει εκφράσει την ιδανική μας εικόνα, πράγμα που μας οδηγεί εν τέλει σε σύγχυση και σε μεγαλύτερη ανασφάλεια. Κοιτάζοντας τον ‘’φτιαγμένο’’, ιδανικό εαυτό μας τον συγκρίνουμε ασυνείδητα με τον πραγματικό κι επομένως, η ανασφάλειά μας μεγαλώνει και βρισκόμαστε εγκλωβισμένοι μέσα σε αυτή την άσκοπη ενέργεια.
Καμιά σημασία δεν αναβλύζει εκ των έσω, μα αντίθετα κάθε εσωτερική ουσία σπεύδει να κρυφτεί πίσω από υπέρλαμπρους μανδύες κρεμασμένους σε πολυτελείς βιτρίνες με ετικέτες που φέρουν αναγραφόμενη τιμή "εισέλθετε δια να ρωτήσετε και να σας πείσουμε ότι αυτό θα σας δώσει την αξία που αναζητείτε για τον εαυτό σας". Είναι πολύ δύσκολο κάποιος να δείξει την ουσία του, τον ψυχισμό του και τον δυναμισμό του και μάλιστα να αναγνωριστεί γι’ αυτά. Είναι όμως ευκολότερο να δείξει ένα ρούχο, ένα ζευγάρι παπούτσια και γενικότερα ό,τι μπορεί να αγοραστεί με χρήματα, πράγματα που αν δεν είχε τα χρήματα δεν θα μπορούσε βέβαια να δείξει. Και σε εκείνη την περίπτωση, από τι θα χαρακτηριζόταν; Μεγάλο ερώτημα…
Δεν είναι δυνατόν όλοι οι άνθρωποι να μπορούν να κουβαλούν τα ίδια φορτία. Κι όταν μιλάμε για φορτία έχουμε δύο κατηγορίες, τα υλικά και τα άυλα. Όμως, υπάρχει μια πολύ σημαντική διαφορά που πρέπει να τονίσουμε. Τα υλικά αγαθά στην πραγματικότητα έχουν μεγαλύτερο αντικειμενικό βάρος για να καλύπτουν την εσωτερική αδυναμία. Το αντίστροφο συμβαίνει με τα άυλα, όμως εδώ δεν έχει μείζουσα σημασία η εξωτερική εικόνα.
Πράγματι, είναι βαρύ φορτίο να κουβαλάει κάποιος την επουσιώδη σκιά του, να την φέρει δια παντός μέσα του και δη να την προσέχει και να την εξυψώνει. Απεναντίας, ένας μανδύας μετακινείται ευκόλως, θαμπώνει τις οράσεις και υπερκαλύπτει ολόκληρο το άτομο. Μα ένας μανδύας φθείρεται, σκίζεται και χάνοντας τη λάμψη του παραμένει απλώς ένα πανί. Κι όμως, για ένα πανί άγονται και φέρονται ανούσιες σκιές πασχίζοντας να εγκατασταθούν μέσα στην ψυχή.
Συγγραφέας: Τζατζαδάκη Ματρώνη, Φιλόλογος-Γλωσσολόγος, Φοιτήτρια Ψυχολογίας ΑΠΘ
