Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατέχουν μια αδιαμφισβήτητη παρουσία στις ζωές των περισσότερων από εμάς. Γιατί όμως είναι τόσο εθιστικά; Τρεις διαφορετικές ψυχολογικές θεωρίες δίνουν την απάντηση.
Τους τελευταίους μήνες, πολλοί από εμάς έχουν περάσει περισσότερο χρόνο από ποτέ μπροστά σε μια οθόνη. Για όσους εργάζονται από το σπίτι, πολύς χρόνος ήταν αφιερωμένος σε εργασίες που σχετίζονται με τη δουλειά. Ωστόσο, στην περίοδο της καραντίνας, υπήρχε, επίσης, μια απότομη αύξηση της διαδικτυακής κοινωνικοποίησης και επαφής με φίλους και συγγενείς.
Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς, πόσο διαφορετική θα ήταν η εμπειρία μας, εάν η πανδημία μάς είχε χτυπήσει στην προ Facebook, WhatsApp, Instagram και Zoom εποχή. Θα είχαμε βιώσει την απομόνωση με πολύ πιο άμεσο τρόπο, χωρίς πρόσβαση σε τεχνολογία και τις εφαρμογές, οι οποίες επέτρεψαν στους περισσότερους από εμάς να κρατήσουμε επαφή με υποστηρικτικά δίκτυα.
Οι πρόσφατες εμπειρίες μας αποσαφήνισαν, λοιπόν, τα αδιαμφισβήτητα οφέλη των κοινωνικών δικτύων. Ακόμα και σε λιγότερο ασυνήθιστους καιρούς, η τεχνολογία, και συγκεκριμένα τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, μπορεί να αποτελούν πολύ θετικές πτυχές της καθημερινής μας ζωής. Φυσικά, έχουν γραφτεί και πολλά για την αρνητική επίδραση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ιδιαίτερα αναφορικά με τον χρόνο που τους αφιερώνουμε, και τον ψυχολογικό αντίκτυπο που μπορεί να έχουν.
Επίσης, οι έρευνες δείχνουν ότι οποιοδήποτε είδος σύγκρισης στα κοινωνικά μέσα, ανεξάρτητα από το αν νιώθουμε καλύτεροι ή χειρότεροι από τους ανθρώπους, των οποίων τις δημοσιεύσεις διαβάζουμε, μπορεί να έχει αρνητική επίδραση και να οδηγήσει σε καταθλιπτικά συμπτώματα.
Ωστόσο, παρά τα πιθανά ψυχολογικά μειονεκτήματα και παρά την αυξανόμενη συνειδητοποίηση ως προς τους τρόπους που χρησιμοποιείται η τεχνολογία για να επηρεάσει αυτά που βλέπουμε στις ροές ειδήσεων, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης συνεχίζουν να ελέγχουν το περισσότερο μέρος του χρόνου μας, περισσότερο από ποτέ.
Είναι ενδιαφέρον να εξετάσουμε τη σχέση μας με αυτά τα δίκτυα στο πλαίσιο της δουλειάς των θεωρητικών, των οποίων οι ιδέες μπορεί να μας βοηθήσουν να αναπτύξουμε μια πιο σαφή κατανόηση των παρορμήσεων που επηρεάζουν τις αποφάσεις μας να αφιερώνουμε τόσο πολύ χρόνο σε αυτά.
Γιατί είμαστε τόσο εθισμένοι στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
Διαβάστε σχετικά: 10 τρόποι για να παραμείνετε ψυχικά υγιείς σε έναν άκρως διαδικτυακό κόσμο
1. #FOMO – Ο φόβος μην μείνεις «στην απ’ έξω»
Ο πρώτος λόγος που τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να είναι τόσο εθιστικά σχετίζεται με το ακρωνύμιο FOMO (Fear Of Missing Out), δηλαδή ο φόβος να μην χάσουμε ό, τι συμβαίνει ή αλλιώς ο φόβος μην μείνουμε «στην απ’ έξω». Τα κοινωνικά μέσα δημιουργούν μια αίσθηση του ανήκειν και μια αίσθηση κοινότητας. Χτίζουμε σχέσεις με ανθρώπους, οι οποίοι μοιράζονται τα ίδια ενδιαφέροντα και τις ίδιες αξίες με εμάς, ακολουθώντας τους, κοινοποιώντας τις δημοσιεύσεις τους ή ακόμα και αλληλοεπιδρώντας απευθείας μαζί τους.
Μπορούμε να κρατήσουμε επαφή με φίλους και συναδέλφους, με τους οποίους, διαφορετικά, θα είχαμε χαθεί, ενώ μπορούμε να παρακολουθήσουμε τις ζωές τους διαδικτυακά. Μπορούμε να συμμετέχουμε σε σημαντικές εκδηλώσεις, είτε μέσω μιας απάντησης σε μία προγραμματισμένη διαδήλωση, μέσω της έκφρασης χιούμορ ή θυμού ως αποτέλεσμα των αμφιλεγόμενων ενεργειών μιας δημόσιας προσωπικότητας ή μέσω της έκφρασης αλληλεγγύης, μετά από μια φυσική καταστροφή ή τρομοκρατική επίθεση. Επενδύουμε σε αυτές τις συνδέσεις δίνοντάς τους αξία και νόημα.
Αν αποστασιοποιηθούμε από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, νιώθουμε στέρηση και αναρωτιόμαστε, τι είδους συνδέσεις και κοινές εμπειρίες έχουν οι άλλοι, κατά τη διάρκεια της απουσίας μας, ενώ εμείς μένουμε «στην απ’ έξω». Αν δεν έχουμε ποτέ εμπλακεί με τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, αυτές οι σχέσεις δεν έχουν καμία αξία για εμάς, ωστόσο από τη στιγμή που εγγραφόμαστε, ο φόβος της απώλειας του τι νέο συμβαίνει, καθιστά δύσκολη την αποδέσμευση.
Πέρα από τις εμπειρίες που μοιραζόμαστε, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης επίσης μάς προσελκύουν, εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο μάς επιτρέπουν να δημιουργήσουμε και να ανταποκριθούμε σε κοινωνικά αντικείμενα. Ένα κοινωνικό αντικείμενο αποκτά νόημα μέσα από τον τρόπο που χρησιμοποιείται. Η επιτυχία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης συνδέεται με τον τρόπο που επεκτείνουν την έννοια της κοινωνικότητας από τους ανθρώπους στα κοινωνικά αντικείμενα.
Οι άνθρωποι δεν συνδέονται απλώς μεταξύ τους. Συνδέονται μέσω ενός κοινού αντικειμένου, στο οποίο στρέφονται οι συζητήσεις των κοινωνικών δικτύων. Οι φωτογραφίες στο Flickr ή στο Instagram, τα βίντεο στο YouTube, αποτελούν παραδείγματα κοινωνικών αντικειμένων, των οποίων η αξία έγκειται στον τρόπο, με τον οποίο οι χρήστες αλληλοεπιδρούν μεταξύ τους.
Επειδή ακριβώς είναι δημιουργήματα χρηστών, δεν έχουν καμία εγγενή αξία από μόνα τους. Αυτά τα αντικείμενα αποτελούν μια καθοριστική κινητήρια δύναμη αναφορικά με το χρόνο και τη συναισθηματική ενέργεια που επιλέγουμε να επενδύσουμε στα κοινωνικά δίκτυα.
2. Επιβεβαίωση
Η αξία των κοινωνικών αντικειμένων έγκειται στις αποκρίσεις που δημιουργούν, ένας άλλος βασικός λόγος που καθιστά εθιστικά τα κοινωνικά μέσα. Τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης μάς ενθαρρύνουν να επικεντρωνόμαστε στην επιβεβαίωση και στην αναγνώριση που προσφέρουν. Αν ανεβάσετε μια φωτογραφία στο Instagram, οι ειδοποιήσεις θα σας ενημερώσουν σε πόσα άτομα άρεσε. Όσο περισσότεροι, τόσο καλύτερα, σωστά;
Όταν απαντάτε σε μια ανάρτηση ενός συγγραφέα, πολιτικού ή κωμικού στο Twitter και βλέπετε ότι τους αρέσει το σχόλιο σας, νιώθετε περήφανοι και ορατοί. Ίσως, να νιώσατε ικανοποιημένοι ακόμα και όταν γράψατε ένα λίγο πιο αρνητικό σχόλιο σε κάποιον, με τον οποίο διαφωνήσατε, διαπιστώνοντας ότι αυτός ασχολήθηκε μαζί σας, ακόμα και με παρόμοιο αρνητικό τρόπο.
Ο Ελβετός ψυχίατρος, Eric Berne, ανάπτυξε την έννοια των «χαδιών». Όρισε τα χάδια ως «τη θεμελιώδη μονάδα της κοινωνικής δράσης». Όπως τα παιδιά, έτσι και οι ενήλικες έχουν ανάγκη τη σωματική επαφή (χάδια). Αυτά τα χάδια μπορεί να είναι συμβολικά, σωματικά, λεκτικά ή ακόμα και διαδικτυακά. Ένα σωματικό χάδι μπορεί να είναι μια αγκαλιά, ένα λεκτικό χάδι μπορεί να μια συζήτηση ή ακόμα και ένας γρήγορος χαιρετισμός.
Τα «χάδια» μπορεί να είναι άνευ όρων (Είσαι υπέροχος!) ή υπό όρους (Είσαι υπέροχος, αλλά όχι όταν διαφωνούμε για τα πολιτικά). Μπορεί να είναι θετικά ή αρνητικά. Ο Berne αναφέρθηκε στην «πείνα για αναγνώριση» λέγοντας ότι ακόμα και ένα αρνητικό «χάδι» είναι καλύτερο από την έλλειψη αναγνώρισης, και αυτό επεκτείνεται και στη διαδικτυακή μας ζωή.
Οι πολυάσχολες, μοντέρνες ζωές μας ή όπως πρόσφατα συνέβη με την καραντίνα, συχνά προϋποθέτουν λιγότερες ευκαιρίες συναναστροφής με φίλους και την οικογένεια κατ’ ιδίαν, και ως εκ τούτου, λιγότερες ευκαιρίες για σωματική ή κατ’ ιδίαν επικοινωνία και αναγνώριση. Τα κοινωνικά δίκτυα μάς προσφέρουν, μέσω των retweets, των likes, των κοινοποιήσεων και ακόμα και μέσω των αρνητικών αλληλεπιδράσεων, μια εικονική εναλλακτική.
Όμως, ακόμα και αυτή η αρνητική αλληλεπίδραση τείνει να χορταίνει την πείνα μας για αναγνώριση, παρά τις πιθανές αρνητικές ψυχολογικές επιπτώσεις των διαπληκτισμών, των προκλητικών σχολίων και της διαδικτυακής γλώσσας μίσους που μπορεί να συνεχίζουν, ακόμα και όταν εμείς αποχωρούμε από τις οθόνες μας.
Η καλύτερη συνειδητοποίηση αυτής της ψυχολογικής προσπάθειας για αναγνώριση, μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε, γιατί μάς ελκύει η διαδικτυακή αλληλεπίδραση, ακόμα και όταν μπορεί να επηρεαστούμε αρνητικά από τα επακόλουθά της. Αυτή μπορεί να μας ενθαρρύνει να επιδιώξουμε μια καλύτερη ισορροπία ανάμεσα στις προσωπικές σχέσεις και τον χρόνο που περνάμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, και να αναζητήσουμε συχνότερα ευκαιρίες για να αναπτύξουμε πραγματικές αλληλεπιδράσεις με ανθρώπους που εκτιμάμε.
Μπορεί, τότε, να νιώσουμε λιγότερο υποχρεωμένοι να στραφούμε στα κοινωνικά δίκτυα για την αναζήτηση «χαδιών», αποφεύγοντας έτσι κάποιες ψυχολογικές παγίδες της διαδικτυακής ζωής.
3. Άνεση
Μια τρίτη θεωρία, η οποία μπορεί να μάς βοηθήσει να κατανοήσουμε, γιατί εξαρτόμαστε τόσο από τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης, σχετίζεται με την συσκευή, μέσω της οποίας συνδεόμαστε πιο συχνά σε αυτά, δηλαδή το κινητό μας. Αυτή η θεωρία προέρχεται από τον παιδοψυχολόγο, D.W. Winnicott, ο οποίος δραστηριοποιήθηκε στο δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα.
Ο Winnicott εισήγαγε την έννοια του μεταβατικού αντικειμένου. Αυτό το αντικείμενο επιτρέπει στο παιδί να μετακινηθεί από την πρωταρχική, ναρκισσιστική του άποψη για τον κόσμο, όπου δεν μπορεί να δει πέρα από τον εαυτό του, στην κατανόηση και αγάπη για τους άλλους ως ολοκληρωμένα άτομα τα οποία είναι ξεχωριστά από τον εαυτό.
Το μεταβατικό αντικείμενο είναι το πρώτο πράγμα που επικεντρώνει την προσοχή του ένα παιδί, και το οποίο του επιτρέπει να αναπτύξει μια αντίληψη τόσο του ίδιου όσο και των άλλων γύρω του, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει μια συνεχή πηγή ασφάλειας και παρηγοριάς. Θυμηθείτε ένα μαλακό παιχνίδι που είχατε ως παιδιά ή την κουβέρτα που είχατε για να αγκαλιάζετε ή να μασάτε ώστε να χαλαρώνετε πριν κοιμηθείτε. Αυτά ήταν τα μεταβατικά σας αντικείμενα.
Φυσικά, με την πάροδο του χρόνου, ένα παιδί γίνεται πιο ανεξάρτητο και λιγότερο συναισθηματικά δεμένο με το μεταβατικό του αντικείμενο. Παρόλα αυτά, αυτή η δυνατότητα για συναισθηματική επένδυση παραμένει ενώ, στη μετέπειτα ζωή, άλλα αντικείμενα μπορούν να εκπληρώσουν τον ίδιο ρόλο.
Στην περίπτωση των εφήβων, αυτή η συναισθηματική ενέργεια μπορεί να στρέφεται προς έναν διάσημο τραγουδιστή, έναν ηθοποιό, μια συγκεκριμένη πολιτισμική ομάδα ή ένα σύνολο αξιών.
Τα πολιτισμικά αντικείμενα μπορεί να είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικά μεταβατικά αντικείμενα για τους νέους ανθρώπους, καθώς προσφέρουν περιθώρια για δημιουργικότητα, φαντασία και εξερεύνηση πιθανούς αυτό-εκπλήρωσης, και βρίσκονται σε έναν χώρο, κάπου μεταξύ του εσωτερικού κόσμου του εαυτού και του εξωτερικού κόσμου της υλικής πραγματικότητας.
Πρόσφατα, διάφοροι θεωρητικοί ισχυρίστηκαν ότι, το κινητό μπορεί να πάρει τον ρόλο του μεταβατικού αντικειμένου. Όπως και ένα μαλακό παιχνίδι, έτσι και τα κινητά μπορούν να προσφέρουν μια αίσθηση παρηγοριάς και οικειότητας μέσα σε ένα άγνωστο περιβάλλον.
Διαβάστε σχετικά: Κατά πόσο ένα ψηφιακό προφίλ δείχνει ποιοι είμαστε;
Όταν καθόμαστε σε ένα εστιατόριο περιμένοντας έναν φίλο ή βρισκόμαστε σε μια επαγγελματική συνάντηση με αγνώστους, το κινητό μάς προσφέρει έναν τρόπο να συνδεθούμε τόσο με κοινωνικά αντικείμενα όσο και με ανθρώπους που γνωρίζουμε, έτσι ώστε να νιώθουμε λιγότερο μόνοι ή ευάλωτοι.
Παρά τους γνωστούς ψυχολογικούς κινδύνους, οι οποίοι συνδέονται συγκεκριμένα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τα κινητά μπορούν να μας προσφέρουν ένα μέσο διαφυγής από το μέρος στο οποίο βρισκόμαστε σωματικά, σε ένα πιο οικείο και χαλαρό ψυχικό χώρο, παρέχοντας ανακούφιση ή απελευθέρωση.
Το κινητό μάς επιτρέπει να μετακινούμαστε ανάμεσα στον εξωτερικό και τον εσωτερικό μας κόσμο. Με αυτό τον τρόπο αναπαράγει τον ρόλο του Εγώ μας (με όρους του Φρόιντ), του οποίο το επίκεντρο είναι η διαπραγμάτευση ανάμεσα στον εσωτερικό και εξωτερικό κόσμο και η κάλυψη των αναγκών του με κοινωνικά αποδεκτούς τρόπους.
Επίσης, ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούμε το κινητό μας για να συνδεθούμε στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, να στείλουμε email ή να αναζητήσουμε κάτι στο διαδίκτυο, μάς επιτρέπει να δημιουργήσουμε τη δικιά μας εξατομικευμένη εμπειρία, και κατά κάποιο τρόπο να ανακτήσουμε την καθησυχαστική αίσθηση της ναρκισσιστικής παντοδυναμίας που βιώναμε ως μικρά παιδιά, πριν το Αυτό κάνει την παρουσία του γνωστή.
Κατά την παιδική ηλικία, τα μεταβατικά αντικείμενα μάς επιτρέπουν να διαχειριστούμε τη μετάβαση σε μια πιο δομημένη ύπαρξη, όπου πρέπει να διαχειριστούμε τη σχέση μας με τους άλλους, καθώς και το πέρασμα του χρόνου.
Παρομοίως, τα κινητά τηλέφωνα μπορούν να προσφέρουν οργάνωση στις ζωές μας, μέσω υπενθυμίσεων, ειδοποιήσεων και μέσω μιας ευρείας γκάμας εφαρμογών, οι οποίες μας υπενθυμίζουν να συνεχίζουμε να πράττουμε και να σχεδιάζουμε, είτε πρόκειται για εφαρμογές παρακολούθησης σωματικής κατάστασης, εκμάθησης γλωσσών ή απλά λίστες που περιέχουν τις εκκρεμότητές μας.
Ο κίνδυνος εμφανίζεται, όταν τα κινητά διεισδύουν υπερβολικά στη ζωή μας. Η λίστα με τις εκκρεμότητες μεταμορφώνει τη ζωή μας σε μια σειρά από αγγαρείες, η πρόσβαση στο ηλεκτρονικό μας ταχυδρομείο επιτρέπει στην επαγγελματική ζωή να εισβάλλει στην προσωπική μας ζωή, η μόνιμη ανάγκη μας να κάνουμε κάτι ή να ενημερωνόμαστε διαρκώς, μάς αποσπά την προσοχή και εμποδίζει την ικανότητά μας απλά να υπάρχουμε, επειδή η προσπάθεια να πιάσουμε συνεχώς το κινητό μας, διασπά τη συγκέντρωση και τις εμπειρίες μας.
Παρόλο που το κινητό μας τηλέφωνο μέσω της πρόσβασης που μάς δίνει στα κοινωνικά δίκτυα, μπορεί να είναι ένα εργαλείο για να βελτιώσουμε τις σχέσεις μας και μάς παρέχει μια πηγή άνεσης που διώχνει κάθε αίσθηση απομόνωσης, υπάρχει ο κίνδυνος να εξαρτηθούμε υπερβολικά από την ψηφιακή μας ύπαρξη και να χάσουμε τον πραγματικό κόσμο.
Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης μπορούν να αποφέρουν πολλά οφέλη, αρκεί να γνωρίζουμε τις πιθανές παγίδες που κρύβουν, και να φροντίζουμε να προστατεύουμε και να φροντίζουμε τη ζωή και τις σχέσεις που έχουμε δημιουργήσει εκτός διαδικτύου, εκεί έξω στον πραγματικό κόσμο.
Καλό είναι να απολαμβάνουμε μια συναυλία, αντί να τη βλέπουμε μέσα από το κινητό μας, καθώς τη βιντεοσκοπούμε για να τη μοιραστούμε στο διαδίκτυο. Χρειάζεται να κάνουμε μια παύση και να εκτιμήσουμε το ηλιοβασίλεμα, αντί να προσπαθούμε να το φωτογραφίσουμε και να το μοιραστούμε στο Instagram.
Ενώ συμμετέχουμε στα κοινωνικά δίκτυα, πρέπει να υπενθυμίζουμε στον εαυτό μας, ότι η ταυτότητα και η ζωή που δημιουργούμε τόσο εμείς όσο και άλλοι μέσα σε αυτά, δεν είναι παρά μια μερική αναπαράσταση των σημαντικών και πληρέστερων ζωών και εμπειριών που ζούμε καθημερινά.
Απόδοση: Σοφία Ανδριανάκη
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
