Εσείς ποια τακτική εφαρμόζετε στη ζωή σας για να συμφιλιωθείτε με το άγχος θανάτου;
Το άγχος του θανάτου περιλαμβάνει ένα ευρύ φάσμα συναισθημάτων, που κυμαίνονται από λίγες παροδικές στιγμές φόβου μέχρι μια κατάσταση απόλυτου πανικού. Σε κάθε περίπτωση, η εμπειρία είναι συναισθηματικά επώδυνη ή, ακόμη χειρότερα, τρομακτική.
Για τον λόγο αυτό, οι περισσότεροι άνθρωποι βρίσκουν κάποιο τρόπο να εξαφανίσουν τις εικόνες του αμετάκλητου του θανάτου από τη συνείδησή τους. Παρά την επίγνωση του αντίθετου, στη μαγική τους σκέψη, που είναι ελεύθερη από λογικούς περιορισμούς, είναι ικανοί να συντηρήσουν μια φαντασίωση ή ψευδαίσθηση αθανασίας.
Κάποιοι άνθρωποι αρνούνται τελείως οποιονδήποτε φόβο θανάτου, ενώ άλλοι, που είναι περισσότερο ικανοί να τον συλλογιστούν γαλήνια, χρησιμοποιούν την επίγνωση του θανάτου για να δώσουν μεγαλύτερο νόημα στη ζωή τους. Ωστόσο, οι περισσότεροι άνθρωποι χρησιμοποιούν μια ποικιλία ψυχολογικών αμυντικών μηχανισμών, σε μια προσπάθεια να αποφύγουν να αφυπνίσουν καταπιεσμένα συναισθήματα φόβου και τρόμου.
Το πρόβλημα είναι ότι κάποιες άμυνες που βοηθούν να ηρεμήσει το άγχος του θανάτου έχουν επίσης αρνητικές συνέπειες, που περιορίζουν την εμπειρία ζωής ενός ανθρώπου. Για παράδειγμα, για πολλούς, η πίστη στην αιώνια ζωή ή την ψυχή που επιβιώνει οδήγησε σε μια ντροπή για το σώμα, δηλαδή τη γύμνια και τη σεξουαλικότητα.
Η άρνηση του θανάτου οδήγησε κάποια άτομα να μην πάρουν τη ζωή τους στα σοβαρά και να μην προσεγγίσουν τη ζωή με σεβασμό για τον εαυτό τους και τους άλλους.
Πολλοί είναι επιρρεπείς στην κατασπατάληση της ύπαρξής τους, πιστεύοντας ότι έχουν απεριόριστο χρόνο. Άλλοι υπόσχονται αφοσίωση σε σκοπούς, ηγέτες ή άλλα άτομα που εμφανίζονται ως σωτήρες, ενώ θυσιάζουν την προσωπική τους δύναμη και ανεξαρτησία. Επιπλέον, οι άνθρωποι απειλούνται από εκείνους που έχουν διαφορετικά συστήματα πεποιθήσεων. Η διαμάχη για τους διαφορετικούς θρησκευτικούς προσανατολισμούς οδήγησε σε προκατάληψη, εξόντωση και πολέμους.
Οι συνθήκες και τα γεγονότα που αποτελούν το έναυσμα για το άγχος του θανάτου
Παραδόξως, και οι θετικές και οι αρνητικές συνθήκες και γεγονότα τείνουν να διεγείρουν ή να εντείνουν λανθάνοντα ή καταπιεσμένα συναισθήματα του άγχους του θανάτου.
Οι θετικές συνθήκες ως έναυσμα για το άγχος του θανάτου. Στην ψυχοθεραπεία, υπάρχουν πολλά παραδείγματα θεραπευόμενων που βιώνουν αυξημένο άγχος θανάτου έπειτα από θετικές εμπειρίες. Εμπειρίες όπως ένα σημαντικό επίτευγμα ή μια αναγνώριση, ο έρωτας και η δέσμευση σε μια σχέση, ένας ουσιαστικός διάλογος με έναν φίλο ή μια ευαίσθητη επικοινωνία με ένα παιδί συχνά εμπνέουν βαθιά συναισθήματα, που αφήνουν το άτομο με την ξεκάθαρη επίγνωση ότι η ζωή είναι πολύτιμη, αλλά τελικά πρέπει να παραδοθούμε σε αυτή.
Οι σημαντικές εξελίξεις στην προσωπική ανάπτυξη, η πρόοδος στην ψυχοθεραπεία και η πορεία προς την ανεξαρτησία και την εξατομίκευση, κατά τη διάρκεια της ζωής, συνδυάζονται για να κάνουν τους ανθρώπους να συνειδητοποιήσουν την απόσταση μεταξύ τους και το ότι είναι ευάλωτοι και θνητοί.
Όταν οι άνθρωποι απομακρύνονται από την οικεία ασφάλεια των αμυνών τους και επεκτείνουν τη ζωή τους, διεγείρεται ή εντείνεται το άγχος και αρχίζουν να βιώνουν την ουσιαστική μοναξιά τους. Η προσωπική ανάπτυξη, όπως η αποδέσμευση από σχέσεις εξάρτησης, ο αποχωρισμός από ψευδαισθήσεις σύνδεσης και ασφάλειας και η μετακίνηση προς μια πιο ανεξάρτητη στάση ζωής, επιταχύνουν τις καταστάσεις άγχους και μπορούν να ενεργοποιήσουν τον φόβο του θανάτου. Πολλοί άνθρωποι αναφέρουν ότι έχουν περισσότερα όνειρα ή εφιάλτες σχετικά με τον θάνατο ύστερα από εμπειρίες που είχαν ξεχωριστό νόημα γι’ αυτούς.
Επιπλέον, η ανεξάρτητη ζωή, η επίτευξη προσωπικής ελευθερίας και η διαφοροποίηση από τα γονικά και κοινωνικά ήθη μπορούν να συμβάλλουν στον φόβο ότι ξεχωρίζουμε και ότι είμαστε διαφορετικοί και στην ανησυχία ότι θα εξοστρακιστούμε από την ομάδα, κάτι που στην ιστορία της εξέλιξης, ισούταν με βέβαιο θάνατο (Case & Williams, 2004).
Τα αρνητικά γεγονότα που τείνουν να αυξάνουν το άγχος του θανάτου. Οι αρνητικές εμπειρίες, όπως μια επαγγελματική αποτυχία ή μια επώδυνη προσωπική απόρριψη, μπορούν να φέρουν στην επιφάνεια τον φόβο του θανάτου. Όταν ένα άτομο βιώνει μια απώλεια ή ένα τέλος που του προκαλεί στενοχώρια, υπάρχει η τάση να συνδέει συμβολικά αυτό το γεγονός με τον θάνατο και την εμπειρία του θανάτου. Όταν γίνει αυτή η σύνδεση, οι άνθρωποι γενικά υποφέρουν από συναισθηματικό πόνο, θλίψη και/ή συναισθήματα υπαρξιακού τρόμου.
Οι υπενθυμίσεις του θανάτου, όπως ατυχήματα, σημάδια γήρανσης και κακής υγείας, καθώς και η πραγματική έκθεση στον θάνατο, συχνά διαταράσσουν την αίσθηση ασφάλειας και διεγείρουν το λανθάνον άγχος θανάτου.
Γεγονότα που κάνουν ένα άτομο να έχει επίγνωση του χρόνου που περνάει, όπως γενέθλια, επέτειοι και άλλες ξεχωριστές περιστάσεις, μπορεί επίσης να ξυπνήσουν ασυνείδητα συναισθήματα τρόμου, που καταπιέστηκαν όταν το παιδί έμαθε πρώτη φορά για τον θάνατο. Οι τραυματικές εμπειρίες στη ζωή συχνά ακολουθούνται από προσωπικές επιθέσεις ή μοχθηρές εσωτερικές φωνές που κατευθύνονται κατά του εαυτού ή εκφράζονται ως οδυνηρές υπενθυμίσεις της θνητότητας.
Διαβάστε σχετικά: Ο Irvin Yalom για την Υπαρξιακή Ψυχοθεραπεία και το Άγχος του Θανάτου
Συμπεριφορές που επιχειρούν να αποφύγουν ή να ελαχιστοποιήσουν το άγχος του θανάτου
Εθιστικές συνήθειες. Υπάρχει ένας αριθμός εθισμών, πρωτίστως το φαγητό, τα ναρκωτικά και το αλκοόλ, που άμεσα ή έμμεσα βοηθούν τους ανθρώπους να αποφύγουν να βιώσουν το άγχος του θανάτου. Παρομοίως, επαναλαμβανόμενες συμπεριφορές, ρουτίνες και ψυχαναγκαστικά εργασιακά μοτίβα μουδιάζουν την ευαισθησία ενός ανθρώπου σε οδυνηρά συναισθήματα και δίνουν έναν αέρα σιγουριάς και μονιμότητας στη ζωή. Η εμμονική σκέψη και οι τελετουργίες αποφυγής προσωρινά μειώνουν τους φόβους του θανάτου, όμως τελικά γίνονται συνήθεια και προκαλούν ακόμη περισσότερο άγχος.
Εσωτερικότητα. Η εσωτερικότητα αναφέρεται σε μια διαδικασία όπου το άτομο γίνεται γονιός του εαυτού του και τον φροντίζει αλλά και τον τιμωρεί. Είναι ένα μοτίβο συμπεριφοράς που βασίζεται στην απομόνωση και στην απόσυρση στον εαυτό, και αποτελεί μια βασική άμυνα απέναντι στον διαπροσωπικό πόνο και το υπαρξιακό άγχος.
Η εσωτερικότητα είναι ουσιαστικά μια μετακίνηση μακριά από τη συνδιαλλαγή στον διαπροσωπικό κόσμο και εκφράζεται ως προτίμηση να είναι κάποιος μόνος και να βασίζεται σε μοτίβα αυτoκατευναστικών συνηθειών. Εκείνοι που στρέφονται μέσα τους αντιστέκονται στη σύνδεση, αποφεύγουν τη συμμετοχή σε συναισθηματικές ανταλλαγές και, αντ’ αυτού, προσπαθούν να ικανοποιήσουν τις επιθυμίες και τις ανάγκες τους. Προσκολλώνται στην ασφάλεια ενός εσωτερικού κόσμου που μπορούν να ελέγξουν, μια πνευματική κατάσταση που προσφέρει μια ψευδαίσθηση αθανασίας.
Μοτίβα συγκράτησης. Η συγκράτηση αναφέρεται σε μια αναστολή και παρεμπόδιση θετικής ανταπόκρισης, ταλέντων και ικανοτήτων, ώστε να διατηρηθεί μια ασφαλής απόσταση από τους άλλους. Πολλοί άνθρωποι αισθάνονται άβολα όταν τους αγαπούν ή τους εκτιμούν πολύ και ανταποκρίνονται βάζοντας όρια στην ποσότητα της αγάπης και της τρυφερότητας που είναι πρόθυμοι να δώσουν και να δεχτούν σε μια στενή σχέση.
Οι άνθρωποι, όταν τους αγαπούν, αποκτούν επίγνωση της ζωής τους και την εκτιμούν, αλλά, ταυτόχρονα, συνειδητοποιούν το γεγονός ότι θα τη χάσουν. Όταν αυτό προκαλεί στενοχώρια, είναι πιθανό να περιορίσουν ή να κρατήσουν σε απόσταση το αγαπημένο άτομο, με τη συγκράτηση των επιθυμητών χαρακτηριστικών που εκτιμούσε ο σύντροφός τους. Με αυτό τον τρόπο, οι άνθρωποι ασυνείδητα δημιουργούν απόσταση και αποφεύγουν τις ιδιαίτερα στενές αλληλεπιδράσεις.
«Μικροαυτοκτονία» – ευθυγράμμιση του εαυτού με τον θάνατο. Πολλοί άνθρωποι προσαρμόζονται στο άγχος του θανάτου καταφεύγοντας σε μια διαδικασία άρνησης του εαυτού και συγκράτησης του ενδιαφέροντος και/ή της συμμετοχής σε δραστηριότητες που επιβεβαιώνουν τη ζωή. Καθώς αποσύρονται σταδιακά από τη ζωή, ευθυγραμμίζονται περισσότερο με τον θάνατο. Κατά μία έννοια, αρνούνται να δεσμευτούν πλήρως σε μια ζωή που θα πρέπει οπωσδήποτε να τη χάσουν.
Η «μικροαυτοκτονία» αντιπροσωπεύει μια αμυντική προσαρμογή στο άγχος του θανάτου. Είναι κάτι ανάλογο με την κατάσταση που αντιμετωπίζει ο φυλακισμένος στην πτέρυγα των θανατοποινιτών, ο οποίος προσπαθεί να τερματίσει τη ζωή του, σε μια προσπάθεια να έχει κάποιον έλεγχο στον θάνατο, παρά να ζει με το άγχος της αναμενόμενης εκτέλεσης.
Παρόμοια, οι περισσότεροι άνθρωποι προχωρούν σε μικρές αυτοκτονίες σε καθημερινή βάση, με σκοπό να αποφύγουν τη διέγερση του υπαρξιακού τρόμου. Σε μια προσπάθεια να ασκήσουν κάποιον έλεγχο στη μοίρα τους, παραιτούνται από πλευρές της ζωής, σε μια διαδικασία προοδευτικής άρνησης του εαυτού και υιοθέτησης αυτοκαταστροφικών συμπεριφορών.
Οι «μικροαυτοκτονικές» συμπεριφορές βρίσκονται σε ένα συνεχές, που κυμαίνεται από τον ασκητισμό ή την άρνηση του εαυτού, ως τη ροπή σε ατυχήματα, χρήση ουσιών και άλλες αυτοκαταστροφικές συμπεριφορές, οι οποίες κλιμακώνονται σε αυτοτραυματισμό και πραγματική αυτοκτονία.
Οι καταστροφικές σκέψεις ή φωνές που επηρεάζουν έντονα αυτές τις συμπεριφορές ποικίλλουν επίσης σε ένταση, που κυμαίνεται από ελαφριά αυτοκριτική ως μοχθηρές αυτοεπικρίσεις και αυτοκτονικές σκέψεις. Η ιδέα ότι η αυτοκαταστροφική ή αυτοκτονική συμπεριφορά μπορεί να ανακουφίσει το άγχος του θανάτου μπορεί αρχικά να φαίνεται παράδοξη, όμως αρκετοί θεωρητικοί και ερευνητές έγραψαν εκτενώς σχετικά με αυτή τη δυναμική (Kosloff, et al., 2006; Latzer & Hochdorf, 2005).
Συμπέρασμα
Υπάρχει μια πυρηνική σύγκρουση σε κάθε άτομο που αντιμετωπίζει την επιλογή να παλέψει με επώδυνες υπαρξιακές πραγματικότητες ή να προσπαθήσει να τις αποφύγει. Η πλειονότητα των ανθρώπων επιλέγει κάποιο βαθμό άρνησης και απόδρασης, όμως υπάρχουν συνέπειες, που έχουν ως αποτέλεσμα την απώλεια της προσωπικής ταυτότητας και ελευθερίας, καθώς και ένα βαθμό δυσπροσαρμοστικότητας.
Δεν μπορεί κάποιος να παρακάμψει τον συναισθηματικό πόνο και τη δυστυχία και να απωθήσει το υπαρξιακό δίλημμα, χωρίς να χάσει τα συναισθήματα για τον εαυτό του. Συνεπώς, η αμυντική επιλογή πάντοτε προκαλεί ζημιά στο άτομο.
Αντιθέτως, η εμπειρία μιας ζωής χωρίς πολλές άμυνες οδηγεί σε μεγαλύτερη πιθανότητα να βιώσει ένας άνθρωπος όλα τα συναισθήματά του. Η συμφιλίωση με τον θάνατο ως πραγματικότητα φαίνεται να είναι η μόνη βιώσιμη εναλλακτική σε μια ζωή άρνησης και αυταπάτης, που κλιμακώνεται σε μια αίσθηση αποξένωσης από τον εαυτό και τους άλλους.
Καθώς οι άνθρωποι μαθαίνουν να διαχειρίζονται πιο άμεσα το άγχος του θανάτου όταν εμφανίζεται, οδηγούνται στην απόδοση μεγαλύτερης αξίας στη ζωή τους και τη βρίσκουν πιο σημαντική. Αισθάνονται περισσότερο ολοκληρωμένοι, βιώνουν μεγαλύτερη ικανοποίηση, είναι πιο ικανοί να αντέξουν την οικειότητα και είναι πιο πιθανό να διατηρήσουν την ικανότητα να βρίσκουν την ευτυχία στη ζωή.
Βιβλιογραφία:
- Case, T. I., & Williams, K. D. (2004). Ostracism: A metaphor for death. In J. Greenberg, S. L. Koole, & T. Pyszczynski (Eds.), Handbook of experimental existential psychology(pp. 336-351). New York, NY: Guilford Press.
- Kosloff, S., Solomon, S., Greenberg, J., Cohen, F., Gershuny, B., Routledge, C., et al. (2006). Fatal distraction: The impact of mortality salience on dissociative responses to 9/11 and subsequent anxiety sensitivity. Basic and Applied Social Psychology, 28, 349—356.
- Latzer, Y., Hochdorf, Z. (2005). Dying to be thin: Attachment to death in anorexia nervosa. Scientific World, 5, 820-827. doi:10.1100/tsw.2005.95 Google Scholar, Crossref, Medline
- McCoy, S. K., Pyszczynski, T., Solomon, S., & Greenberg, J. (2000). Transcending the self: A terror management perspective. In A. Tomer (Ed.), Death attitudes and the older adult: Theories, concepts, and applications(pp. 37-63). Philadelphia: Brunner-Routledge.
- Yalom, I. D. (1980). Existential psychotherapy.New York: Basic Books.
Απόδοση: Έφη Μεσιτίδου
Επιμέλεια: Ισμήνη Τσοχαλή, επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
