Το να είσαι ο εαυτός σου και κανείς άλλος σε έναν κόσμο που κάνει ό,τι μπορεί, μέρα και νύχτα, για να σε κάνει τον οποιονδήποτε άλλο, σημαίνει να δίνεις τη σκληρότερη μάχη που μπορεί να δώσει ένας άνθρωπος· και να μη σταματήσεις ποτέ να αγωνίζεσαι.
Κάθε άνθρωπος αντιμετωπίζει έναν αγώνα κόντρα σε μεγάλες αντιξοότητες, για να διατηρήσει μια μοναδική ατομικότητα και προσωπική ταυτότητα. Οι άνθρωποι υπάρχουν μέσα σε ένα περιοριστικό κοινωνικό περιβάλλον, που έχει αντίκτυπο σε πολλά βασικά ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Μεταξύ αυτών είναι η ικανότητα να διατηρούν προσωπικά συναισθήματα, το ένστικτο να αναζητούν το νόημα και η ικανότητα να ζουν σε αρμονία και να αισθάνονται συμπόνια για τους άλλους.
Το αποτέλεσμα είναι ότι όλοι μαστιζόμαστε, σε διαφορετική ένταση, από μια ενσωματωμένη διαδικασία σκέψης που έχει ονομαστεί επικριτική εσωτερική φωνή, η οποία είναι υποτιμητική, εχθρική και, στη χειρότερη περίπτωση, αυτοκαταστροφική.
Εδώ, εστιάζουμε σε έξι σημαντικές επιρροές που παρεμποδίζουν τον αναδυόμενο εαυτό, συμβάλλουν στην ψυχολογική δυσφορία και παρεμβάλλονται στη διαφοροποίηση και την εξατομίκευση, δηλαδή στη διαδικασία δημιουργίας του ατόμου. Αυτές περιλαμβάνουν τις
(1) αρνητικές προγεννητικές επιρροές
(2) δυσάρεστες οικογενειακές δυναμικές
(3) καταστροφικές συνέπειες των ψυχολογικών αμυνών
(4) τη δημιουργία ενός φαντασιακού δεσμού σε μια ρομαντική σχέση
(5) επιβλαβείς κοινωνικές επιρροές και
(6) τον αντίκτυπο της επίγνωσης του θανάτου
Προγεννητικές επιρροές
Γενετικά καθορισμένες τάσεις, διαφορές ιδιοσυγκρασίας και άλλες φυσικές προδιαθέσεις συνδυάζονται με προγεννητικές περιβαλλοντικές πιέσεις για να σχηματίσουν τον εμβρυϊκό εαυτό. Η συνδιαλλαγή μεταξύ γονιδίων και περιβάλλοντος καθορίζει τη βασική δομή του βρέφους. Για παράδειγμα, η ασθένεια, το άγχος, η κατάθλιψη ή η κατάχρηση ουσιών κατά τη διάρκεια της κύησης μπορούν να προκαλέσουν δυσφορία στο νεογνό και να θέσουν σε κίνδυνο τη μελλοντική του ανάπτυξη.
Διαβάστε σχετικά: Η αντίληψη του εαυτού μας γίνεται πιο θολή όσο απομακρυνόμαστε από το παρόν
Αρνητικές Οικογενειακές Δυναμικές
Προφανώς, κανένας γονιός δεν μπορεί να εναρμονίζεται τέλεια. Στην πραγματικότητα, οι έρευνες έδειξαν ότι εναρμονισμένες αλληλεπιδράσεις συμβαίνουν μόνο σε μία στις τρεις επαφές μεταξύ γονιού και βρέφους (Siegel & Hartzell, 2003). Οι αλληλεπιδράσεις με γονείς που υπέστησαν οι ίδιοι μεγάλο και άλυτο προσωπικό τραύμα και απώλεια κατά την ανατροφή τους τείνουν να είναι επιζήμιες για την υγιή ανάπτυξη και εξέλιξη του αναδυόμενου εαυτού του παιδιού (Cassidy & Mohr, 2001).
Οι γονικές ανεπάρκειες οδηγούν σε έλλειψη ευαισθησίας στη μεταχείριση και σε επαναλαμβανόμενες αποτυχίες για να αποκατασταθούν οι οδυνηρές επαφές μεταξύ γονιού και παιδιού. Για παράδειγμα, η σωματική και σεξουαλική κακοποίηση των παιδιών είναι πολύ πιο κοινές και οι συνέπειές τους πολύ πιο καταστροφικές στην αίσθηση του εαυτού από ό,τι αναγνωρίζουν οι περισσότεροι άνθρωποι (Edwards et al., 2003).
Το παιδί που τραυματίστηκε, απορρίφθηκε ή υπέστη βλάβη η αυτοεκτίμησή του αισθάνεται αγχωμένο, ανασφαλές, έχει μια αίσθηση απομόνωσης και φοβάται την εγκατάλειψη. Απομακρύνθηκε από αυτό που θα ήταν το φυσιολογικό μονοπάτι εξέλιξής του και ακολουθεί μια ζωή πρωτίστως σε άμυνα.
Η συναισθηματική κακοποίηση του παιδιού έχει οριστεί ως ζημιά στην ψυχολογική ανάπτυξη του παιδιού και στην αναδυόμενη προσωπική ταυτότητα, που προκαλείται κυρίως από την ανωριμότητα, τον τρόπο ζωής σε άμυνα και τη συνειδητή ή ασυνείδητη επιθετικότητα των γονιών ή των κύριων φροντιστών προς το παιδί.
Συγκεκριμένα παραδείγματα συναισθηματικής κακομεταχείρισης είναι: γονική απόρριψη, λεκτική κακοποίηση, απειλές εγκατάλειψης, επεμβατικότητα, έλλειψη σεβασμού, παρεμπόδιση ή τιμωρία της ζωτικότητας ή του αυθορμητισμού του παιδιού, ανεπαρκής καθοδήγηση και απομόνωση.
Ο συναισθηματικός πόνος του παιδιού που υποφέρει από αυτές τις κακοποιήσεις μπορεί συχνά να ξεπεράσει τον πόνο που προκαλείται από σωματικά χτυπήματα. Παρ’ όλα αυτά, κανένα παιδί δεν ενηλικιώνεται χωρίς να υποστεί ένα συγκεκριμένο βαθμό συναισθηματικής ζημιάς σε βασικές περιοχές της ανάπτυξης της προσωπικότητας, που διαταράσσει την ψυχολογική λειτουργία αλλά μπορεί να μην αφήνει ορατές ουλές.
Όλες οι μορφές της παιδικής κακοποίησης ανακινούν οδυνηρά, αρχέγονα συναισθήματα, που αργότερα μεταφράζονται σε ένα άτομο που αναπτύσσει αυτοκριτικές, αυτοκαταστροφικές σκέψεις ή φωνές προς τον εαυτό. Αργότερα, αυτές οι αρνητικές φωνές γίνονται σημαντικό μέρος της ταυτότητας του ανθρώπου. Έχουν μακροπρόθεσμες και πολύ άσχημες συνέπειες στην αυτοαντίληψη, στις προσωπικές σχέσεις και στην ευτυχία, και τείνουν να καταπνίγουν την εξέλιξη της σταδιοδρομίας και των επαγγελματικών επιδιώξεων.
Το παράδοξο των ψυχολογικών αμυνών
Τα παιδιά όταν αντιμετωπίζουν σύγχυση και συναισθηματικό πόνο που απορρέει από την έλλειψη ευαισθησίας και την κακοποίηση που περιγράφηκε πιο πάνω, επιχειρούν να προσαρμοστούν όσο καλύτερα γίνεται, προκειμένου να διατηρήσουν κάποια μορφή λογικής, πνευματικής υγείας και ψυχολογικής ισορροπίας. Οι μηχανισμοί αυτοπροστασίας ή οι άμυνες που αναπτύσσει το παιδί νωρίς στη ζωή αρμόζουν σε πραγματικές καταστάσεις που απειλούν τον αναδυόμενο εαυτό.
Παρ’ όλα αυτά, οι ίδιες άμυνες που προστατεύουν ένα παιδί από τον συναισθηματικό πόνο και το βοηθούν να εντάσσεται, αργότερα προδιαθέτουν για μια διαστρέβλωση της πραγματικότητας, που οδηγεί σε ακατάλληλες αντιδράσεις, προβλήματα στις προσωπικές σχέσεις και συναισθήματα αποξένωσης, θυμό και δυστυχία. Ως τέτοιες, έχουν αρνητικό αντίκτυπο σε διάφορες πλευρές της προσαρμογής ενός ανθρώπου και επιβάλλουν περιορισμούς στις φιλοδοξίες του και στην επιδίωξη της ελευθερίας.
Σε πιο σοβαρές περιπτώσεις, οι αυτοπροστατευτικές αμυντικές στάσεις μπορούν να προκαλέσουν συμπτώματα φόβου, κυνισμού, κατάθλιψης, εχθρότητας και πιθανή βία και αυτοκτονία. Τέλος, η έντονη στήριξη σε συγκεκριμένες άμυνες είναι αιτιώδης παράγοντας για συγκεκριμένες ψυχιατρικές διαταραχές, φοβίες, εξάρτηση, παράνοια και ψύχωση.
Η δημιουργία φαντασιακού δεσμού σε μια ρομαντική σχέση
Γενικά, οι σχέσεις μπορούν να προσδιοριστούν ανάλογα με τις διαφορετικές επιπτώσεις που έχουν στην αίσθηση του εαυτού ενός ανθρώπου. Σε εποικοδομητικές σχέσεις, η αυτοεκτίμηση κάθε ατόμου και η προσωπική ταυτότητα επιβεβαιώνονται και καλλιεργούνται, σε αντίθεση με τις καταστροφικές σχέσεις όπου η αίσθηση του εαυτού και η ατομικότητα καταστρέφονται.
Οι στενές ή ρομαντικές σχέσεις θέτουν μια πιθανή απειλή στην ατομικότητα και την ανεξαρτησία του κάθε συντρόφου. Σε μια προσπάθεια να βρουν και να διατηρήσουν την προστασία και την ασφάλεια σε μια σχέση, οι σύντροφοι συχνά εκτρέπονται από την πορεία προς το προσωπικό τους πεπρωμένο.
Κατά συνέπεια, μπορεί να καταπιέζουν πολλά από τα προσωπικά τους ενδιαφέροντα, στόχους και όνειρα και ακόμη, κάποιες φορές, να θυσιάζουν τα ιδεώδη και τις βασικές τους αξίες. Ακόμη, τείνουν να αναπτύσσουν συνωμοτικά μοτίβα σχέσης που έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην προσωπικότητα του κάθε συντρόφου.
Για παράδειγμα, τα ζευγάρια που συμμετέχουν σε μια δυναμική γονιού/παιδιού ή σε ένα στιλ σχέσης καλός/κακός τύπος χάνουν την αίσθηση της προσωπικής ταυτότητας. Επιπλέον, με το πέρασμα του χρόνου αυτά τα μοτίβα τείνουν σταδιακά να γίνονται πιο πολωμένα στη λειτουργία τους.
Προκειμένου να κρατηθούν από τη σχέση, να συντηρήσουν την υφιστάμενη κατάσταση και να διατηρήσουν την ειρήνη, τα περισσότερα ζευγάρια τείνουν να απομακρύνονται από την πλήρη ειλικρίνεια και την ανοιχτή επικοινωνία, αρχίζουν να χειραγωγούν τους συντρόφους τους και να χάνουν τον εαυτό τους μέσα στη σχέση.
Σταδιακά, αντικαθιστούν τη ζεστασιά και τις αυθεντικές εκδηλώσεις αγάπης και στενής σχέσης με έναν φαντασιακό δεσμό. Διατηρούν την πεποίθηση ότι τους αγαπάνε και παριστάνουν ότι αγαπούν, ενώ ταυτόχρονα δρουν με τρόπους που δεν ταιριάζουν με κανένα λογικό ορισμό της λέξης.
Επιβλαβείς κοινωνικές επιρροές (Αρνητική κοινωνική πίεση)
Υπάρχει ένας αριθμός εχθρικών δυνάμεων που λειτουργούν στην ευρύτερη κοινωνία, οι οποίες ασκούν αρνητική κοινωνική πίεση στα άτομα κατά τη διάρκεια της ζωής τους.
Συμμόρφωση: Η διαδικασία κοινωνικοποίησης στην οικογένεια τείνει να κατηγοριοποιεί, να τυποποιεί και να βάζει τη σφραγίδα της συμμόρφωσης στα περισσότερα παιδιά. Υπάρχει μια τάση να καθορίζεται το κάθε μέλος και να του προσδίδεται μια ταυτότητα. Στη συνέχεια, άσχετα από την εγκυρότητα, τα παιδιά συνεχίζουν να επιβάλλουν τις ίδιες ετικέτες και τον ίδιο προγραμματισμό στον εαυτό τους. Αργότερα, η κοινωνία προσθέτει ένα σύμπλεγμα άλλων κοινωνικών προτύπων και ορισμών, το οποίο σε διαφορετικούς βαθμούς τείνει να περιορίζει την ατομικότητα και την προσωπική έκφραση.
Η κοινωνία προσδιορίζεται ως μια συνάθροιση ατομικών ψυχολογικών αμυνών, που στη συνέχεια επιδρά στον πληθυσμό σαν μια καταπιεστική επιρροή. Λόγω αυτής της αρνητικής πλευράς, ένας άνθρωπος πρέπει να προσέχει τους κινδύνους της υποταγής και της συμμόρφωσης και το καταστροφικό τους αποτέλεσμα επάνω στο άτομο.
Υπάρχουν αυστηρές κοινωνικές κυρώσεις που στηρίζουν τη σιωπηρή πεποίθηση ότι ένας άνθρωπος πρέπει να υποτάσσεται προκειμένου να διατηρεί το ζευγάρι, την οικογένεια ή τους κανόνες της κοινωνίας, αλλιώς το άτομο θεωρείται διαφορετικό, ανώμαλο ή παράξενο.
Στερεότυπα: Τα στερεότυπα φύλου δημιουργούν εχθρότητα μεταξύ αντρών και γυναικών και υπονομεύουν τις προσωπικές σχέσεις. Οι σεξιστικές στάσεις και οι στερεοτυπικές απόψεις των ρόλων των φύλων που διαδόθηκαν από τα μέσα ενημέρωσης, τους εκπαιδευτικούς θεσμούς και άλλες μορφές της δημόσιας συζήτησης περιορίζουν σοβαρά τη σκέψη των ανθρώπων και έχουν αρνητικό αντίκτυπο στη συμπεριφορά τους. Παρόμοια, οι στερεοτυπικές στάσεις που καθορίζουν την κατάλληλη συμπεριφορά ανάλογα με την ηλικία τείνουν να ενισχύουν τις τάσεις άρνησης του εαυτού σε μεγαλύτερα σε ηλικία άτομα.
Προκατάληψη: Οι στάσεις που τηρούν πολλές οικογένειες συχνά ενθαρρύνουν την προκατάληψη προς άλλες οικογένειες, ομάδες και κουλτούρες που προσεγγίζουν τη ζωή διαφορετικά. Αυτές οι διακρίσεις υποστηρίζουν βασικές πεποιθήσεις ότι τα άτομα που δεν μοιάζουν «με εμάς», που δεν συμπεριφέρονται «όπως εμείς» είναι κατώτερα, ανάξια, ανήθικα ή ακόμη και επικίνδυνα.
Μια άλλη βάση για προκατάληψη και ρατσισμό είναι η άμυνα της αποποίησης των αρνητικών ή μισητών προσωπικών χαρακτηριστικών, με την προβολή τους επάνω σε άλλους, σε μια προσπάθεια να διατηρηθεί η αυτοεκτίμηση. Αυτό λειτουργεί σε κοινωνικό επίπεδο όταν οι άνθρωποι μιας ομάδας ξεφορτώνονται το μίσος για τον εαυτό τους με την προβολή του επάνω στους ανθρώπους μιας άλλης εθνικής ομάδας και τους αντιλαμβάνονται ως υπάνθρωπους, ακάθαρτους ή κακούς.
Διαβάστε σχετικά: Η αυτοδιερεύνηση οδηγεί στην αλλαγή
Το αντίκτυπο της επίγνωσης του θανάτου
Όταν τα παιδιά φτάνουν μια σε συγκεκριμένη ηλικία πρέπει να αντιμετωπίσουν το άγχος που περιβάλλει την επίγνωσή τους ότι θα πεθάνουν. Ακόμη και το παιδί που βρίσκει την απαραίτητη συναισθηματική υποστήριξη από γονείς που το αγαπάνε, εξακολουθεί να βασανίζεται όταν μαθαίνει για τον θάνατο.
Το άγχος του θανάτου τρομοκρατεί τους ανθρώπους, ενισχύει τον φαντασιακό δεσμό και άλλες ψυχολογικές άμυνες που σχημάτισαν νωρίτερα στη ζωή και εντείνει τον διχασμό μέσα στην προσωπικότητα, μεταξύ του εαυτού και των συστημάτων ενάντια στον εαυτό.
Ο φόβος του θανάτου όχι μόνο οδηγεί τους ανθρώπους να ενισχύουν τον φαντασιακό δεσμό, αλλά επεκτείνει την κεντρική άμυνα στην κοινωνία, με τη μορφή της ταύτισης με την ομάδα. Πρωτόγονα συναισθήματα, που αρχικά χαρακτήριζαν τον φαντασιακό δεσμό με τους γονείς, μεταφέρονται σε φιγούρες και ιδεολογίες, σε μια προσπάθεια το άτομο να αποκτήσει μια αίσθηση προσωπικής αθανασίας.
Στη συνέχεια, η συμμόρφωση των ανθρώπων με τα συστήματα πεποιθήσεων της κουλτούρας τους και η προσκόλληση στα συλλογικά σύμβολα συνδέονται με την προσπάθειά τους να προστατεύσουν τον εαυτό τους απέναντι στον φόβο του θανάτου.
Παραπομπές:
- Cassidy, J. & Mohr, J. J. (2001). Unresolvable fear, trauma, and psychopathology: Theory, research, and clinical considerations related to disorganized attachment across the life span. Clinical Psychology: Science and Practice, 8, 275-298. doi: 10.1093/clipsy.8.3.275
- Edwards, V. J., Holden, G. W., Felitti, V. J., & Anda, R. F. (2003). Relationship between multiple forms of childhood maltreatment and adult mental health in community respondents: Results from the adverse childhood experiences study. American Journal of Psychiatry, 160(8), 1453-1460. doi:10.1176/appi.ajp.160.8.1453
- Siegel, D. J. & Hartzell, M. (2003). Parenting from the inside out: How a deeper self-understanding can help you raise children who thrive.New York: Jeremy P. Tarcher.
Απόδοση: Έφη Μεσιτίδου
Επιμέλεια: Ισμήνη Τσοχαλή, επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
