PsychologyNow Team

Γιατί μας είναι τόσο εύκολο να μισούμε ο ένας τον άλλο;

Γιατί μας είναι τόσο εύκολο να μισούμε ο ένας τον άλλο;

PsychologyNow Team
γκράφιτι γυναίκας ντυμένης καμαριέρας σε τοίχο που κρύβει κάτω από το σεντόνι τα σκουπίδια

Η βασικότερη αιτία πίσω από το μεγαλύτερο μέρος του ανθρώπινου πόνου είναι η δαιμονοποίηση των άλλων ανθρώπων που δεν συμμερίζονται την άποψή μας για τον κόσμο.


Δεν θα ήταν υπερβολικό να πούμε ότι το «μίσος» είναι σχεδόν πάντα, το κυρίως θέμα των βραδινών ειδήσεων. Η βασικότερη αιτία πίσω από το μεγαλύτερο μέρος του ανθρώπινου πόνου, τον οποίο συναντάμε σε καθημερινή βάση, είναι η δαιμονοποίηση των άλλων ανθρώπων που δεν συμμερίζονται την άποψή μας για τον κόσμο.

Είτε μιλάμε για δολοφονικές επιδρομές από νέους άνδρες εναντίον αστυνομικών, μειονοτικών ομάδων ή απίστων, είτε για εμπρηστική ρητορική από τους πολιτικούς που επιδιώκουν να «ξυπνήσουν» το εκλογικό σώμα, η υπερβολική οργή ενάντια στους «κακούς άλλους» είναι το κύριο θέμα των ημερών.

 bansskΑπό προέρχεται όμως όλο αυτό;

Η κατηγοριοποίηση των άλλων ατόμων ως συμμάχων ή αντιπάλων, ήταν πάντα μία ανθρώπινη προτεραιότητα. Στα προϊστορικά χρόνια, ήταν πολύ σπάνιο να συναντήσει κάποιος ένα άτομο που ο ίδιος ή κάποιος από τους συγγενείς του δε γνώριζε προσωπικά.

Όταν συνέβαινε κάτι τέτοιο, σε πλεονεκτική θέση βρίσκονταν εκείνοι οι οποίοι ήταν πιο προσεκτικοί και καχύποπτοι απέναντι στους αγνώστους και που μπορούσαν γρήγορα να τους κατηγοριοποιήσουν σε σχέση με τους ίδιους.

Ως εκ τούτου, μία από τις παλαιότερες και πιο ολέθριες από τις ανθρώπινες ικανότητες, είναι η ευκολία με την οποία κατηγοριοποιούμε τους ανθρώπους.

Πρώτα απ’ όλα, θέλουμε να ξέρουμε αν με ένα άτομο έχουμε ή όχι κοινά γονίδια, κοσμοθεωρίες και πεποιθήσεις. Η διαπίστωση αυτή στη συνέχεια, ενεργοποιεί μια σειρά από ψυχικά βήματα που καθορίζουν το βαθμό άνεσης, εμπιστοσύνης και συνεργασίας που θα δείξουμε προς αυτό το πρόσωπο.

Η ομαδική ταυτότητα καλλιεργεί μια αίσθηση πίστης και δημιουργεί αντιληπτικά φίλτρα τα οποία ασκούν ισχυρές επιρροές πάνω μας. Οι ψυχολόγοι έχουν εντοπίσει μια σειρά από γνωστικά ερεθίσματα που δημιουργούνται από τη στιγμή που έχουμε αποφασίσει εάν κάποιος είναι ή δεν είναι «Ένας από Εμάς».


Διαβάστε σχετικά: Όταν η ασύλληπτη δύναμη του μίσους γίνεται πρόθεση για καταστροφή


Tο απόλυτο σφάλμα απόδοσης

Οι εντυπώσεις μας για τα άτομα που ανήκουν στην ομάδα μας είναι θετικές, ενώ είναι αρνητικές για εκείνα που είναι έξω από αυτήν, καθώς βλέπουμε τις ηθικές αξίες της δικής μας ομάδας, ως πιο επιθυμητές και ανώτερες από αυτές των άλλων. Οι ψυχολόγοι περιγράφουν αυτό το φαινόμενο ως το απόλυτο σφάλμα απόδοσης.

Ως εκ τούτου, γινόμαστε αυτόματα ύποπτοι απέναντι στις αξίες και τις προθέσεις των ατόμων που βρίσκονται έξω από την ομάδα μας: είναι στην καλύτερη περίπτωση άστοχες και στη χειρότερη περίπτωση απολύτως κακές. Αυτό μας δίνει την ψυχολογική άδεια, να υιοθετήσουμε εχθρική συμπεριφορά απέναντι στα άτομα εκτός της ομάδας μας και προάγει την αλληλεγγύη με τα μέλη της ίδιας ομάδας που μοιράζονται τις αξίες με μας.

Η αφοσίωση επίσης έχει σημασία. Στον προϊστορικό κόσμο, ο εξοστρακισμός από την ομάδα ισοδυναμούσε με θανατική καταδίκη. Οπότε, έχουμε αποκτήσει ισχυρούς, αντανακλαστικούς μηχανισμούς πίστης και μια συντριπτική ευαισθησία στην πίεση για συμμόρφωση από τα άτομα της ίδιας ομάδας

Η διαδικασία ταυτοποίησης της ομάδας δεν χρειάζεται πολύ χρόνο για να ξεκινήσει. Ο ψυχολόγος Henri Tajfel ανέπτυξε μία σχετική ερευνητική μεθοδολογία η οποία χρησιμοποιείται σε πειράματα, στα οποία οι συμμετέχοντες χωρίζονται σε δύο ομάδες με βάση κάποια ασήμαντα επιφανειακά πράγματα, όπως τα αποτελέσματα μιας κλήρωσης ή το χρώμα των ρούχων τους.

Ακόμη και αυτός ο τυχαίος και χωρίς νόημα τρόπος χωρισμού των ανθρώπων σε ομάδες, δημιουργεί στο άτομο μία τάση να ευνοεί τη δική του ομάδα και να αποκτά προκαταλήψεις για τα άτομα της άλλης ομάδας.

Σκεφτείτε πόσο πιο ισχυρές είναι αυτές οι τάσεις, όταν το χάσμα μεταξύ των ομάδων βασίζεται σε κατηγορίες της πραγματικής ζωής...

Το φαινόμενο της εξωτερικής Ομογενοποίησης 

Ένα άτομο θεωρεί τα άτομα, εκτός της ομάδας του, ως πιο όμοια μεταξύ τους από ό,τι τα άτομα εντός της ομάδας του και οι ενέργειες του κάθε ατόμου (π.χ. ρατσιστικές, τρομοκρατικές, εγκληματικές) εκλαμβάνονται ως πιο χαρακτηριστικές έξω από το σύνολό της ομάδας. Αντιθέτως, τα ακραία άτομα εντός των δικών μας ομάδων θεωρούνται ως εκκεντρικά και έχουν απορριφθεί ως αποκλίνοντα που δεν μοιάζουν με τα άλλα άτομα της ομάδας μας. Αυτό είναι γνωστό ως το φαινόμενο της εξωτερικής ομογενοποίησης .

Δοκιμάστε, για παράδειγμα, να ρωτήσετε κάποιον να σας πει πώς δείχνει ένα «τυπικό» μέλος της ομάδας που ανήκει. Η ομάδα αυτή μπορεί να είναι θρησκευτική, μια ομάδα ποδοσφαίρου ή μια ομάδα εργασίας. Μετά από μια σύντομη παύση, είναι πιθανό να σας πει: Λοιπόν, στην ομάδα μας έχουμε όλα τα είδη των διαφορετικών ανθρώπων και κάθε άνθρωπος είναι διαφορετικός.

Στη συνέχεια, ρωτήστε τους, πώς δείχνει ένα μέλος μίας αντίπαλης ομάδας. Πιθανόν θα λάβετε μια πιο γρήγορη απάντηση και αυτή ίσως να ξεκινάει κάπως έτσι: Α, για αυτά τα άτομα λες; Είναι όλα ίδια.

Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι πολλές φορές τα μέλη μίας άλλης ομάδας μπορεί να μοιάζουν ακόμα περισσότερο με εμάς, από ό,τι τα μέλη της δικής μας ομάδας: επηρεαζόμαστε όμως αρνητικά από τo φαινόμενο της αντίστροφης διάκρισης, με βάση την ταυτότητα των προσώπων.

Εμμονικές πεποιθήσεις και απατηλές συσχετίσεις

Μόλις θεωρήσουμε ότι κάτι είναι αληθινό, τα αποδεικτικά στοιχεία δεν μας αλλάζουν εύκολα γνώμη. Εμείς διαλέγουμε να ακούμε αυτά που επιβεβαιώνουν την πίστη μας και αδιαφορούμε για εκείνα που έρχονται σε αντίθεση με αυτό που πιστεύουμε. Έτσι κι αλλιώς, αν γνωρίζουμε ότι έχουμε δίκιο, πρέπει να υπάρχει κάτι λάθος στις πληροφορίες που είναι αντίθετες με αυτό που πιστεύουμε. Αυτό μας οδηγεί στο να βλέπουμε τα πράγματα που θέλουμε να δούμε (απατηλές συσχετίσεις).

Ας δούμε το κοινό παράδειγμα ύπαρξης ενός στερεοτύπου για μια ομάδα ανθρώπων. Φανταστείτε ότι πιστεύετε ακράδαντα ότι μία ομάδα αποτελείται από θυμωμένα άτομα, χωρίς καθόλου χιούμορ. Έτσι, αν συναντήσετε ένα άτομο από αυτή την ομάδα του οποίου η συμπεριφορά ακόμη και ελάχιστα επιβεβαιώνει το στερεότυπο σας, θα απομακρυνθείτε άμεσα, έχοντας δημιουργήσει μέσα σας ένα ακόμη ισχυρότερο στερεότυπο στη θέση του και θα σκέπτεστε πως θα έπρεπε να το είχατε προβλέψει.

Από την άλλη πλευρά, όταν βρεθείτε με ένα άτομο που δεν ταιριάζει με το στερεότυπο σας, θα νιώσετε ανησυχία. Το νοητικό σχήμα που έχουμε για αυτό το άτομα, μας απογοητεύει καθώς δεν είχαμε προβλέψει με ακρίβεια πώς θα είναι η αλληλεπίδραση μαζί του. Παρά την εμπειρία αυτή, ωστόσο, δεν αλλάζουμε την στερεότυπη άποψή μας.

Απορρίπτουμε το άτομο ως ιδιόμορφο και ίσως δημιουργήσουμε μια υπο-κατηγορία στο μυαλό μας για περίεργα άτομα αυτής της κατηγορίας στερεοτύπου, κάτι που μας επιτρέπει να διατηρήσουμε την ακεραιότητα των πεποιθήσεών μας.

Θα χρησιμοποιήσουμε κάθε δείκτη που υπάρχει στη διάθεσή μας για να κατατάξουμε τους ανθρώπους σε εκείνους που μας μοιάζουν και σε εκείνους που διαφέρουν από εμάς. Τα δύο συνηθέστερα κριτήρια είναι της φυλής και της θρησκείας και τα οποία ερμηνεύουν τα κοινωνικά προβλήματα που περιστρέφονται γύρω από αυτά τα πράγματα κατά την ανθρώπινη ιστορία.

Έχει ακόμη υποτεθεί ότι η ευκολία με την οποία αναπτύσσονται οι τοπικές προφορές, σχετίζεται με την άμεση ανάγκη που έχει το άτομο να ανακοινώνει την καταγωγή του. Έτσι, αν κάποιος είναι «από εδώ γύρω» υπάρχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να μοιραζόμαστε γονίδια ή να ανήκουμε σε κοινές ομάδες και αυτό θα μας ενθαρρύνει να φερθούμε σε αυτό το άτομο καλύτερα από ό,τι θα κάναμε διαφορετικά.


Διαβάστε σχετικά: Η ανάγκη να ανήκουμε σε μία ομάδα


Οπότε, τι καλό υπάρχει σε όλα αυτά; Μπορεί η κατανόηση αυτών των φαινομένων να αλλάξει πραγματικά κάτι;

Θα παραδεχτώ ότι είμαι απαισιόδοξος για τις προοπτικές που έχουμε να υπερβούμε το πείσμα της ανθρώπινης φύσης. Τουλάχιστον, όμως, πιστεύω ότι όταν εκπαιδευτούμε στις γνωστικές προκαταλήψεις που όλοι μας μοιραζόμαστε, μπορούμε να γίνουμε πιο δύσπιστοι σε σχέση με τη διαίσθησή μας και να έχουμε πιο προσεγμένες και φιλικές αντιδράσεις απέναντι σε όσους διαφωνούν μαζί μας.

Έτσι και αλλιώς, από κάπου θα πρέπει να αρχίσουμε.


Πηγή: Psychologytoday.com
Συγγραφέας: Frank T. McAndrew Ph.D.
Απόδοση: Νικόλας Παύλου, Ψυχολόγος
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr

Κάντε like στην σελίδα μας στο Facebook 
Ακολουθήστε μας στο Twitter 

Βρείτε μας στα...