Ο Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο με την ταινία ο «Λαβύρινθος του Πάνα» ήθελε να δημιουργήσει μια πραγματικότητα στην οποία υπήρχε ένας συγκεκριμένος τρόπος σκέψης. Μία πραγματικότητα στην οποία η ανυπακοή γίνεται καθήκον.
Ο Λαβύρινθος του Πάνα (2006), σύμφωνα με πολλούς, είναι η καλύτερη δουλειά του σκηνοθέτη Γκιγιέρμο Ντελ Τόρο. Αυτή η ταινία αποτυπώνει την αγάπη του Ντελ Τόρο για τη φαντασία. Πρόκειται για μια πολύ επιτυχημένη ταινία η οποία απέσπασε πολλά βραβεία, συμπεριλαμβανομένων τριών Όσκαρ: το Όσκαρ Καλύτερης Φωτογραφίας, το Όσκαρ Καλύτερου Σχεδιασμού Παραγωγής και το Όσκαρ Καλύτερου Μακιγιάζ.
Η ταινία λαμβάνει χώρα σε μια από τις πιο θλιβερές περιόδους της Ισπανικής ιστορίας: το 1944, τη μεταπολεμική εποχή του Ισπανικού Εμφυλίου. Κατά την διάρκεια αυτής της περιόδου η Ισπανία μαστίζεται από την πείνα και την ανέχεια. Επομένως, ήταν δύσκολο να φανταστεί, να δημιουργήσει ή να πιστέψει κανείς σε παραμύθια. Η διεθνής απομόνωση, η υποταγή σε μια και μοναδική ιδεολογία (το φασισμό), και η δυστυχία χαρακτηρίζουν την καθημερινότητα μιας μεγάλης μερίδας του Ισπανικού πληθυσμού.
Ο Λαβύρινθος του Πάνα παρουσιάζει δύο ιστορίες, οι οποίες καταλήγουν να συνδυάζονται. Το γεγονός ότι οι ιστορίες διαδραματίζονται ταυτόχρονα είναι σαφές εξαρχής. Ενώ ένας εξωτερικός αφηγητής μας διηγείται την ιστορία μιας πριγκίπισσας, η οποία έζησε πριν πολύ καιρό στον Κάτω Κόσμο, οι υπότιτλοι της ταινίας μας τοποθετούν στη μεταπολεμική Ισπανία. Την ίδια στιγμή, ακούμε μια μελωδία η οποία μας ταξιδεύει στις πιο αγνές φαντασιώσεις μας.
Ποιά είναι η Οφηλία;
Η Οφηλία είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των δυο ιστοριών. Από την πιο σκληρή πραγματικότητα, την υποταγή σε ένα καθεστώς, και την αντίσταση των ανταρτών, ο Λαβύρινθος του Πάνα μας μεταφέρει στις πιο αθώες φαντασιώσεις αυτού του μικρού κοριτσιού.
Ο Ντελ Τόρο καταφέρνει να μας γοητεύσει με την αισθητική του αντίληψη και τον Κάτω Κόσμο. Σ’ αυτή την ταινία, συνυπάρχουν η φαντασία και η πραγματικότητα, τα παραμύθια και η δυστυχία, αλλά πάνω απ’ όλα, η ανυπακοή.
Γιατί Οφηλία;
Το όνομα Οφηλία φέρνει αμέσως κατά νού τον Σαίξπηρ- ειδικότερα τον Άμλετ. Στον Άμλετ, η Οφηλία είναι η κόρη του Πολώνιου και η αδερφή του Λαέρτη. Είναι η αρραβωνιαστικιά του πρίγκιπα Άμλετ. Η Οφηλία τρελαίνεται μετά τον θάνατο του πατέρα της, τον οποίο ο Άμλετ δολοφόνησε κατά λάθος. Η τρέλα της τη μετατρέπει σ’ έναν παιδιάστικο, αθώο και συνάμα τραγικό χαρακτήρα.
Ο θάνατος της Οφηλίας, που δεν αναπαρίσταται ποτέ επί σκηνής, γνωστοποιείται από τη Γερτρούδη, τη μητέρα του Άμλετ. Πολλοί κριτικοί τον θεωρούν έναν από τους πιο ποιητικούς θανάτους όλων των εποχών. Η Οφηλία είναι μια γυναίκα που καταστράφηκε από την αγάπη.
Η ιστορία της έχει εμπνεύσει αναρίθμητους ρομαντικούς πίνακες επειδή αντιπροσωπεύει τη θηλυκότητα, την αθωότητα, την αγάπη και το θάνατο. Η ιστορία του θανάτου της είναι σχεδόν μαγική.
Η Οφηλία του Σαίξπηρ μοιάζει υποταγμένη και υπάκουη σε έναν ανδροκρατούμενο κόσμο. Ωστόσο, όταν χάνει τα λογικά της, αυτή η υποταγή αρχίζει να εξαφανίζεται. Συνδέουμε την εικόνα του θανάτου της Οφηλίας με κάτι μυστικιστικό.
Οι επιλογές των ονομάτων στον Λαβύρινθο του Πάνα δεν έγιναν τυχαία. Αντίθετα, ο Ντελ Τόρο επέλεξε αυτά τα ονόματα ώστε οι θεατές να σκέφτονται το χαρακτήρα του Σαίξπηρ. Ομοίως, μπορούμε να διακρίνουμε ομοιότητες μεταξύ της Κάρμεν, της μητέρας της Οφηλίας, και της βασίλισσας Γερτρούδης. Και οι δύο είναι χήρες που παντρεύονται κακοποιούς. Η Κάρμεν παντρεύτηκε το Λοχαγό Βιντάλ, έναν στρατιωτικό, ο οποίος αναλαμβάνει επιχειρήσεις με στόχο να καταστρέψει όλα τα ίχνη των Ρεπουμπλικάνων ανταρτών.
H θηλυκότητα στο Λαβύρινθο του Πάνα
Στο Λαβύρινθο του Πάνα, οι γυναίκες δεν έχουν πολύ ευνοϊκές θέσεις. Η Κάρμεν αναπαριστά τις αξίες των παραδοσιακών γυναικών. Υποτάσσεται στους άνδρες. Η Μερσέντες, η οικιακή βοηθός στις υπηρεσίες του Βιντάλ, αμφισβητεί αυτές τις αξίες. Αν και φαίνεται να είναι πιστή στο λοχαγό προσπαθεί, στην πραγματικότητα, να βοηθήσει τους αντάρτες κρυφά. Η Οφηλία ζει μια ιστορία παράλληλη με αυτήν της Μερσέντες. Είναι η ηρωίδα της προσωπικής της ιστορίας, καθώς είναι υπεύθυνη για την ευημερία του Κάτω Κόσμου.
O Ντελ Τόρο προσπάθησε να απεικονίσει την πατριαρχία ως κάτι αρνητικό. Με αυτόν τον τρόπο ανέδειξε την θηλυκότητα. Στον Κάτω Κόσμο, δεν υπάρχει ήλιος. Μόνο το φεγγάρι λάμπει εκεί. Αυτό το σύμβολο, λόγω της σχέσης του με τον έμμηνο κύκλο και τη μητρότητα, υπαινίσσεται τη θηλυκότητα. Στον κόσμο των ανθρώπων, από την άλλη, ο ήλιος τυφλώνει την πριγκίπισσα, κάνοντας τη να ξεχάσει το παρελθόν της. Ο ήλιος αντιπροσωπεύει την αρρενωπότητα και δημιουργεί αρνητικούς συνειρμούς.
Η ρίζα του Μανδραγόρα είναι επίσης ένα κυρίαρχο σύμβολο στην ταινία. Είναι ένα φυτό με ρίζες που θυμίζουν έντονα ανθρώπινη μορφή. Η Οφηλία χρησιμοποιεί τη ρίζα του Μανδραγόρα για να βοηθήσει την μητέρα της κατά τον τοκετό. Τοποθετεί το φυτό σε ένα δοχείο με γάλα, αναπαριστώντας την μητρότητα.
Ο λοχαγός Βιντάλ είναι ο μεγάλος κακός αυτής της ιστορίας, ενσαρκώνοντας όλες τις πατριαρχικές αξίες. Η Οφηλία βρίσκεται στον αντίποδα. Υπάρχουν δύο ιστορίες σε δύο κόσμους. Κατά αυτή την έννοια ο Κάτω Κόσμος αντιπροσωπεύει την κοριτσίστικη αθωότητα και τη θηλυκότητα. Ο πραγματικός κόσμος, από την άλλη, είναι εχθρικός. Εκεί μπορεί να βρει κανείς τον πόνο του πολέμου. Αυτός ο πραγματικός κόσμος συνδέεται με την αρρενωπότητα.
Συμβολισμός
Κατά την έναρξη της γεωργικής περιόδου, μερικές φυλές, όπως οι Βουσμάνοι, είδαν τον Κάτω Κόσμο ως ένα μέρος που συνδέεται με τη μετάβαση από τη ζωή στο θάνατο. Με άλλα λόγια, ήταν μαγικός. Πολλές από τις ιστορίες τους μιλούν για κορίτσια που πηγαίνουν στον Κάτω Κόσμο και βιώνουν εμπειρίες που τις μετατρέπουν σε γυναίκες. Χάνουν την αθωότητα τους και αλλάζουν.
Στον Κάτω Κόσμο είναι σύνηθες να εμφανίζονται ζώα με ανθρώπινα χαρακτηριστικά. Υπάρχουν επίσης προκλήσεις, πειρασμοί και συνήθως ένας καθοδηγητής που δεν είναι πάντα απόλυτα αξιόπιστος. Αυτές οι ιστορίες είναι διδακτικές και παραβολικές. Μπορούμε να τα δούμε όλα αυτά στο Λαβύρινθο του Πάνα.
Ο Πάνας (φαύνος) αντιπροσωπεύει τα φυσικά πράγματα. Είναι ο συνδετικός κρίκος μεταξύ των δύο κόσμων. Αλλά ούτε εκείνος είναι αξιόπιστος χαρακτήρας. Ο λαβύρινθος αντιπροσωπεύει την αναζήτηση για την αλήθεια αλλά συμβολίζει, επίσης, τον κίνδυνο. Το δέντρο και το αίμα συνδέονται με τη ζωή και ο Pale Man (το χλωμό ανθρωποειδές τέρας της ταινίας) συμβολίζει την καταπίεση και την εξουσία από τον πραγματικό κόσμο. Ο χρόνος φαίνεται να συνδέεται με τον Βιντάλ, ο οποίος επιθυμεί πάντα να ελέγχει το ρολόι του. Μπορούμε να τον συσχετίσουμε με το θεό Χρόνο.
Ο αριθμός τρία εμφανίζεται συνεχώς στην ταινία (οι τρεις προκλήσεις της Οφηλίας, οι τρεις νεράιδες κλπ.). Αυτός ο αριθμός συμβόλιζε το θεϊκό στοιχείο στην κλασσική μυθολογία. Στο Χριστιανισμό συνδέεται με την Αγία Τριάδα.
Με αυτό τον τρόπο ο Ντελ Τόρο κατασκευάζει ένα σύμπαν που είναι τέλειο και θεϊκό.
Το δίδαγμα της ταινίας
Όπως συμβαίνει με όλους τους μύθους, έτσι και ο Λαβύρινθος του Πάνα κρύβει ένα δίδαγμα. Ο Ντελ Τόρο ήθελε να δημιουργήσει μια πραγματικότητα στην οποία υπήρχε ένας συγκεκριμένος τρόπος σκέψης. Είναι μια πραγματικότητα στην οποία η ανυπακοή γίνεται καθήκον.
Οι χαρακτήρες συμβολίζουν μια πραγματικότητα. Παρ’όλα αυτά, δεν υπάρχουν ουδέτεροι χαρακτήρες: είναι όλοι είτε κακοί, είτε καλοί. Ο Ντελ Τόρο υιοθετεί μια τελείως υποκειμενική στάση. Δεν είναι αμερόληπτος. Από την άλλη πλευρά, παίρνει σαφώς το μέρος της αντίστασης, υποστηρίζοντας τους αντάρτες και όλους τους χαρακτήρες που δεν υπακούν.
Όταν η ταινία τελειώνει, δε δίδεται μια τελική εξήγηση. Ήταν η περιπέτεια της Οφηλίας πραγματική ή ήταν προϊόν της φαντασίας της;
‘’Όμως Λοχαγέ, για να υπακούσω – κατ΄αυτό τον τρόπο- για χάρη της υπακοής και μόνον… χωρίς να αμφισβητήσω… αυτό είναι κάτι που κάνουν μόνο οι άνθρωποι σαν εσένα.’’
-Ο Λαβύρινθος του Πάνα-
Πηγή: exploringyourmind.com
Απόδοση: Γεωργιάννα Βιολάτου
Επιμέλεια: Βασιλική Τσαπάκη
