Ένας έρωτας μέσα από την καταθλιπτικά μηρυκαστική αφήγηση του ήρωα όπου το ερωτικό βίωμα δεν μπορεί τελικά να νικηθεί από το θάνατο γιατί έχει μία υπερσωματική υπόσταση που έγκειται στο αξεπέραστο της αγάπης.
Στον Άγγλο ασθενή παρουσιάζεται ένας έρωτας μέσα από την καταθλιπτικά μηρυκαστική αφήγηση του ήρωα, με φόντο το τοπίο της Αιγύπτου κατά τη διάρκεια του δευτέρου παγκοσμίου. Ο ήρωας έχει παραμορφωθεί από μία πτώση με αεροπλάνο στην έρημο αφού δέχθηκε πυρά από ένα γερμανικό πολυβολείο. Πλέον είναι ένας τραυματισμένος απόηχος αυτού που ήταν κάποτε και δεν θυμάται πια κανένα στοιχείο της ταυτότητας του.
Στο παρόν μέσα από τις αφηγηματικές αναδρομές του, σιγά σιγά θυμάται έναν καταλυτικό έρωτα που βίωσε καθώς και την απώλεια του στο πρόσφατο παρελθόν. Ο έρωτας αυτός από την πλευρά της γυναίκας (Κάθριν) είναι παράνομος γιατί είναι παντρεμένη και οδηγεί σε πολύ μεγάλη θλίψη και τους δύο. Στο πέρασμα του, σαν μία φυσική δύναμη εντροπίας, παρασέρνει ζωές και το πάθος που τον χαρακτηρίζει του απεικονίζεται ανυπέρβλητο και απόλυτα ρομαντικό.
Στην πρώτη επαφή του Ολμάσι με την Κάθριν διαδραματίζεται ένας διάλογος σημασιολογικών και γραμματικών συμβολισμών. Στον διάλογο αυτό φαίνεται πως ο έρωτας είναι γραμματικά ουσιαστικό μέρος του λόγου δηλαδή λέξη που ανήκει στα ουσιώδη. Σε αυτό το στιγμιότυπο συναντιούνται και έρχονται να διαφωνήσουν, δηλαδή τρόπον τινά να συναντηθούν η αρσενική με τη θηλυκή ύπαρξη.
Μέσα από τις πρώτες φράσεις της στιχομυθίας αυτής τοποθετούνται και οι δύο πάνω σε πολύ βασικές και σημαντικές έννοιες της προβληματικής του έρωτα. Η Κάθριν ισχυρίζεται πως ένας επιθετικός προσδιορισμός αρκεί για να αλλάξει το νόημα της αγάπης και χρησιμοποιεί τα παραδείγματα της ρομαντικής αγάπης και της πλατωνικής αγάπης. Στην ουσία έρχεται πολύ κοντά σε φιλοσοφικές βάσεις και σε θεωρίες της κοινωνικής ψυχολογίας περί έρωτα (Lee, Sternberg).
Σε μία μετέπειτα αναδρομή του πρωταγωνιστή η Κάθριν του προσφέρει κάποιες φωτογραφίες και αυτός αρνείται σε μία μάταιη προσπάθεια αποφυγής του αναπόφευκτου. Το φαταλιστικό ερωτικό στοιχείο του ζευγαριού βρίσκεται μόλις στο πρελούδιο του στο πεντηκοστό όγδοο λεπτό, όταν ο σκηνοθέτης παρομοιάζει τον έρωτα με αμμοθύελλα, μέσα στα πλαίσια μίας νατουραλιστικής αλληγορίας.
Ο νατουραλισμός συνεχίζει να δίνει το παρόν του σε μία σκηνή που το ζευγάρι βρίσκεται κλεισμένο μέσα σε ένα αμάξι μετά το χάος που προκλήθηκε από την αμμοθύελλα αυτήν. Στην σκηνή αυτή ο Ολμάσι διηγείται στην Κάθριν ιστορίες και θρύλους για τους ανέμους της Αφρικής. Η ξεκάθαρη νατουραλιστική παρομοίωση του έρωτα με τον άνεμο έρχεται να τον ταυτίσει κατά μία έννοια με το ανυπέρβλητο στοιχείο της φύσης, που είναι πέρα από το τετριμμένο του ανθρώπινου γένους.
Δώδεκα λεπτά μετά την πρώτη ώρα της ταινίας σε μία ακόμη αναδρομή, οι πρωταγωνιστές βρίσκονται στο δωμάτιο του Ολμάσι όπου ο έρωτας τους εκφράζεται ένσαρκα, με όλη την ένταση της λιβιδινικής ενόρμησης. Το φαταλιστικό αναπόφευκτο της δυσοίωνης εξέλιξης που θα ακολουθήσει εμφανίζεται στην επόμενη σκηνή του κοινού τους λουτρού όπου αναδύονται συναισθηματικά δίπολα ευτυχίας και δυστυχίας, άρρηκτα συνυπάρχοντα μέσα στην νομοτέλεια ενός τόσο λυρικού έρωτα.
Ένα λεκτικό τέλμα διαδέχεται άμεσα τη συναισθηματική πόλωση, όταν τίθενται θέματα ψεύδους, ιδιοκτησίας και κτητικότητας στον έρωτα. Αφού το ζευγάρι ενωθεί ερωτικά για δεύτερη φορά, πριν από τον αποχαιρετισμό, στην τελευταία στιχομυθία γίνεται φανερό στο θεατή πως ο φόβος μπροστά στο άγνωστο και τις πιθανές επερχόμενες αντιξοότητες ηττάται από την σφοδρότητα του πάθους των δύο ερωτευμένων («Θα τα καταφέρουμε; Ό, τι κι αν συμβεί...»).
Στην προτελευταία ανάκληση του καταθλιπτικού αναμασήματος του ήρωα ο απατημένος σύζυγος της Κάθριν, στην προσπάθεια του να πέσει με το αεροπλάνο πάνω στον Ολμάσι στην έρημο, τυφλωμένος από οργή, καταλήγει να πέσει με ορμή στο έδαφος με κόστος την ίδια του τη ζωή και τον τραυματισμό της Κάθριν. Ο Ολμάσι κρατώντας την πληγωμένη αγάπη του στα χέρια, ντυμένη σε λευκά πέπλα σαν νύφη που παζαρεύει με τη ζωή και το θάνατο, δηλαδή τον έρωτα, την πηγαίνει σε μία σπηλιά.
Καθώς πορεύονται στην προθανάτια ανάβαση προς τη σπηλιά, η Κάθριν μέσα από τα λόγια της δείχνει τις καταστρεπτικές συνέπειες που μπορεί να επιφέρει η έλλειψη επικοινωνίας στην σχέση (Κάθριν: «Γιατί με μίσησες;». Ολμάσι: «Τί;». Κάθριν: «Δεν ξέρεις ότι τους τρέλανες όλους; Ξέρεις τόσες αναθεματισμένες γλώσσες και δεν θες να μιλάς»).
Μέσα από την λεκτική αυτοαποκάλυψη προκαλεί τεράστιο συναισθηματικό πόνο στον Ολμάσι, και τοποθετεί τον έρωτα που παρουσιάζεται στο φιλμ μέσα σε πλαίσια χρονικής υπερβατικότητας και ανυπέρβλητης αγάπης («Πάντα σε αγαπούσα...»). Η είσοδος στην σπηλιά παραπέμπει σε ένα συμβολισμό κοντά στον ορφικό μύθο, στην είσοδο στον Άδη, στο θάνατο, στο έρεβος, στο εσωτερικό σκότος, στο ασυνείδητο, στους βαθύτερους φόβους της επερχόμενης απώλειας.
Μέσα στην σπηλιά ο Ολμάσι δίνει υπόσχεση στην Κάθριν ότι δεν θα την αφήσει να πεθάνει εκεί. Πριν ο Ολμάσι φύγει από την σπηλιά για να φέρει ιατρική βοήθεια, δείχνει με τα λόγια του όλο τον πόνο και τη θλίψη που έχει βιώσει εξαιτίας αυτού του τόσο δυνατού έρωτα («Κάθε νύχτα ξερίζωνα την καρδιά μου… Μα το πρωί, ήταν πάλι στην θέση της»). Ο σκηνοθέτης εδώ εκφράζει την τραγικότητα αυτού του μεγάλου έρωτα, με ένα πλάνο όπου το ζευγάρι ανταλλάσσει το τελευταίο του φιλί σφραγίζοντας την αρχή του επιλόγου της ιστορίας του.
Οι αντιξοότητες του πολέμου δεν θα αφήσουν τα πράγματα να εξελιχθούν αίσια και το τραγικό φινάλε θα έρθει φαταλιστικά να ανακόψει την προσπάθεια του Ολμάσι να σώσει την Κάθριν από το θάνατο. Ο Ολμάσι συλλαμβάνεται και φυλακίζεται, σκοτώνει έναν υπαξιωματικό του βρετανικού στρατού δραπετεύοντας και εν τέλει αναγκάζεται να παραδώσει στους ναζί τους χάρτες της βασιλικής γεωγραφικής εταιρίας της Αγγλίας, έναντι καυσίμων για το αεροπλάνο που εξασφαλίζει, ώστε να πάρει τη σωρό της αγαπημένης του από την σπηλιά.
Στο κλείσιμο της ταινίας στην τελευταία αναδρομή του ήρωα, λίγο πριν ξεψυχήσει στο παρόν, επιστρέφει στο παρελθόν στην σπηλιά και ξαπλώνοντας δίπλα στην νεκρή του αγάπη, πεθαίνει ψυχικά και αυτός. Η ερωτική ενδοβολή είναι τόσο βαθιά μέσα στον ήρωα που το τέλος του ερωτικού αντικειμένου σηματοδοτεί το τέλος του ίδιου του υποκειμένου. Η αναδρομή αυτή στην ουσία είναι ο επίλογος της ταινίας, σαν μία ελεγεία θρήνου πάνω στο πανανθρώπινο αρχετυπικό ζήτημα του έρωτα-θανάτου.
Ακούγονται τα τελευταία λόγια της Κάθριν που έγραψε στο σημείωμα της, λόγια γεμάτα θλίψη, άλγος, πάθος και μοναξιά. Στα τελευταία αυτά λόγια εξυμνείται ο έρωτας σαν ιδέα και σαν πράξη καθώς η Κάθριν εκφράζει τη βεβαιότητα ότι θα ξανά συναντηθούν δίνοντας ένα συμβολικό μήνυμα μακριά από τις ψευδεπίγραφες ανάγκες του κατέχειν και του επεκτείνειν.
Λυρικά υπονοείται ότι ούτε η έλλειψη φωτός-ζωής δεν αρκεί για να σταματήσει την αποτύπωση της αγάπης και του έρωτα στις ψυχές των ανθρώπων (Κάθριν: «Αγάπη μου, σε περιμένω… Πόσο διαρκεί μια μέρα στο σκοτάδι; Πόσο διαρκεί μια βδομάδα; Η φωτιά έσβησε τώρα και κρυώνω τρομερά. Θα έπρεπε να συρθώ έξω, μα θα έχει πολύ ήλιο. Φοβάμαι ότι χαραμίζω το φως γράφοντας αυτά. Πεθαίνουμε… Πεθαίνουμε, έχοντας πλουτίσει από έρωτες… από γεύσεις που δοκιμάσαμε… από κορμιά στα οποία μπήκαμε και κολυμπήσαμε… από φόβους στους οποίους κρυφτήκαμε, όπως αυτή η σπηλιά… Θέλω όλα αυτά να καταγραφούν στο κορμί μου. Εμείς είμαστε οι αληθινές χώρες… κι όχι αυτές με τα σύνορα καταγραμμένα σε χάρτες… Ξέρω ότι θα έρθεις και θα με πάρεις στο παλάτι των ανέμων. Μόνον αυτό ήθελα πάντα. Να πάω εκεί, μαζί σου… Με φίλους... Σε μια γη χωρίς χάρτες… Το φως έσβησε και γράφω… στο σκοτάδι»).
Η έξοδος από την σπηλιά, δηλαδή το θάνατο και τη ζωή ταυτόχρονα, σηματοδοτεί το θρήνο και τον αβάσταχτο ψυχικό πόνο του ήρωα καθώς κρατάει στα χέρια του την αγαπημένη του ως νεκρή νύφη. Ο σιωπηλός και βοερός του ολολυγμός μέσα στο ξέσπασμα του δείχνουν την απέραντη οδύνη για την απώλεια της αγαπημένης του και τον δικό του ψυχικό θάνατο.
Η τελευταία πτήση του ζευγαριού πάνω από το άπειρο της ερήμου, που είναι γεμάτη άμμο και σκόνη, δηλαδή ύλη, συμβολίζει την κοινή πορεία των ψυχών τους προς τους αιθέρες. Δηλαδή το ερωτικό βίωμα δεν νικιέται από το θάνατο γιατί έχει μία υπερσωματική υπόσταση που έγκειται στο αξεπέραστο της αγάπης.
Δείτε εδώ το trailer
Συγγραφέας: Βιλλιώτης Φίλιππος, ψυχολόγος - ψυχοθεραπευτής
