Οι σχέσεις δεν είναι ένα ακαθόριστο, χαοτικό συνονθύλευμα δυνάμεων. Δεν είναι η τύχη, ο χρόνος, η χημεία ή η αγάπη που τις συντηρεί. Δεν είναι η διαφωνία χαρακτήρων – αν υπάρχει χαρακτήρας- που τις τερματίζει. Η τυχαιότητα βοηθά στη γνωριμία. Η ανάγκη για σχετίζεσθαι είναι που συνήθως τις συντηρεί στο χρόνο. Για να είναι, όμως, οι σχέσεις καλές, λειτουργικές, άνετες, πηγές χαράς προϋποθέτουν την ύπαρξη βασικών αρχών.
Ο Αυστριακός βιολόγος Ludwig von Bertalanffy μας έδωσε δώρο τη Γενική Θεωρία των Συστημάτων. Σύμφωνα με αυτήν, όλα τα έμβια συστήματα διέπονται από τους ίδιους κανόνες. Η αρμονία και η ισορροπία στη φύση δεν είναι αποτέλεσμα τυχαιότητας. Τα πάντα εν σοφία εποίησε. Αρχές όπως η ομοιόσταση, η μορφογένεση, η νεγκετροπία, η εντροπία, ο ισομορφισμός, η ισοτέλεια είναι αυτές που κρατάνε τα συστήματα λειτουργικά και ζωντανά.
Τη Γενική θεωρία των συστημάτων εμπλούτισε ο ανθρωπολόγος, εθνολόγος, ερευνητής Gregory Bateson με την Κυβερνητική θεωρία και προσέφερε στην ψυχιατρική ένα σαφές πλαίσιο κανόνων και αρχών που καθορίζουν τις ανθρώπινες σχέσεις. Η συστημική επιστήμη και θεραπεία έπαιρνε σάρκα και οστά.
Πριν την ανάπτυξη της συστημικής θεραπείας, μελετούσαμε τη συμπεριφορά και τη συμπτωματολογία του ανθρώπου εστιασμένοι σε ένα ατομικό, ενδοψυχικό πλαίσιο με ιδιοσυγκρασιακά χαρακτηριστικά και σημαντικά σημεία καμπής στην αναπτυξιακή του ιστορία. Η θεραπεία εστιάζονταν στην εξυγίανση ενός «χαλασμένου» εγώ, μιας αντιστροφής τραυματικών, παθογενών εμπειριών και στην απόκτηση της ιδεατής αυτοπραγμάτωσης.
Οι συστημικοί ήρθαν και είπαν: οι άνθρωποι καθορίζονται από τις σχέσεις τους. Από τις αλληλεπιδράσεις τους. Τα συστήματα στα οποία ζουν είναι υπεύθυνα για την ευζωία ή για την παθολογία τους. Το πώς σχετίζομαι, με απλά λόγια, τα μοτίβα αλληλεπιδράσεων μου, η αίσθηση αυτονομίας και συμπόρευσης που έχω, και η αφήγηση μου για όλα αυτά, μετέπειτα, είναι υπεύθυνα για το αν είμαι καλά ή όχι.
Η προσωπικότητα, η πρώιμη ανατροφή, τα βιώματα μου ως υπεύθυνα για τη ψυχολογική μου υγεία μοιάζουν για εύκολες γραμμικές, τελολογικές ερμηνείες για το ποιος είμαι και γιατί είμαι, όπως είμαι. Τα καλά νέα είναι ότι υπάρχει «εγχειρίδιο» για το πώς να σχετίζομαι καλά.
Προσωπικά, θεωρώ ότι η πιο βασική αρχή για να μπορέσουν οι σχέσεις να είναι ισορροπημένες και υγιείς, είναι η Ισοτιμία. Ισοτιμία σημαίνει, έχουμε τον ίδιο βαθμό εξουσίας ο ένας απέναντι στον άλλο. Βρισκόμαστε στο ίδιο επίπεδο και η σχέση μας περιβάλλεται από αυτό που ο Don Jackson έλεγε «quid pro quo», σε απλά ελληνικά ό,τι δίνεις, παίρνεις. Η αρχή της Ισοτιμίας, προφανώς δεν αφορά σχέσεις που η ιεραρχία και η ανάγκη για εξουσία, για ανάληψη ευθύνης είναι προφανής.
Με τους γονείς μου, για παράδειγμα, δεν έχω ισοτιμία. Έχουν την ευθύνη μου και άρα έχουν την εξουσία. Είναι ιεραρχικά ανώτεροι από εμένα στην κλίμακα. Με φροντίζουν, με στηρίζουν, με αναθρέφουν. Δεν μπορώ να δώσω ό,τι μου δίνουν. Η ισοτιμία αφορά τις φιλικές, τις ερωτικές και τις συνεργατικές σχέσεις. Όπου στεκόμαστε με τον άλλο στο ίδιο επίπεδο. Κοιταζόμαστε πρόσωπο με πρόσωπο.
Ας εστιάσουμε στις φιλικές σχέσεις. Τα πράγματα θα έπρεπε να είναι απλά. Περνάμε χρόνο μαζί, μοιραζόμαστε στιγμές, χαρές και βάσανα και με το πέρασμα του χρόνου, ο βαθμός οικειότητας μας συνδέει και μας κάνει να συμπορευόμαστε, να μοιραζόμαστε τις ζωές μας. Η ύπαρξη του φίλου μας στη ζωή μας, μας δίνει την αίσθηση της ασφάλειας, της συνύπαρξης μας κάνει να νιώθουμε αγαπητοί και διώχνει μακριά τον υπαρξιακό τρόμο της μοναξιάς.
Έχουμε κάθε λόγο να αισθανόμαστε τυχεροί. Και αφηνόμαστε. Και γινόμαστε ολοένα και περισσότερο «ο εαυτός μας». Και βγαίνουν στην επιφάνεια τα μοτίβα αλληλεπίδρασής μας. Ο τρόπος, δηλαδή που έχουμε μάθει να σχετιζόμαστε, ο οποίος είναι πυρηνικός και είναι ίδιος σε όλα τα είδη σχέσεων μας. Οι απαιτήσεις μας, η αίσθηση χρέους μας, οι βαθιές πληγές μας, οι λαχτάρες μας. Και οι σχέσεις γίνονται ευάλωτες. Και σταματάνε να είναι δεδομένες. Και χρειάζονται διαπραγμάτευση και δουλειά.
Εκεί έρχεται η αρχή της Ισοτιμίας να δώσει απαντήσεις, τις περισσότερες φορές. Η σχέση είναι πραγματικά ισότιμή; Υπάρχει ανταλλαγή φροντίδας και νοιαξίματος με τον ίδιο τρόπο; Μήπως ο ένας έχει αναλάβει το ρόλο του Σωτήρα, του δυνατού κι ο άλλος απολαμβάνει τη φροντίδα και την προστασία;
Μήπως ο ένας απολαμβάνει πολύ να συντρέχει, να είναι αρωγός, αλλά δεν ξέρει και δε ζητά ποτέ βοήθεια; Μήπως ο άλλος συνήθως είναι αυτός που έχει προβλήματα, που έχει μάθει να ακουμπά στον ώμο σου για φροντίδα, αλλά οι δικοί του ώμοι είναι αδύναμοι και εύθραυστοι;
Το σενάριο που φαίνεται να μας έρχεται στο μυαλό, ως πιθανή εξέλιξη μιας τέτοιας σχέσης είναι ότι ο Σωτήρας κάποτε θα κουραστεί να δίνει και θα ζητήσει να πάρει από αυτόν που - έχει ο ίδιος εκπαιδεύσει - μόνο να δέχεται. Θα νιώσει ότι ο άλλος είναι αχάριστος, αγνώμονας και ανεπαρκής και θα κηρύξει λογύδρια αδικίας και θυσίας. Συνήθως, όμως στη ζωή τα πράγματα δε γίνονται έτσι. Ο Σωτήρας, έχει πλήρη συνείδησή για το ρόλο του. Ξέρει ότι είναι πιο δυνατός και παίρνει αυτοεκτίμηση από αυτή του θέση. Ο ίδιος, άλλωστε δεν έχει μάθει να ζητά. Δε ξέρει πώς είναι να βρίσκεσαι σε θέση μη ισχύος.
Διαβάστε σχετικά: Βασικές αρχές μιας λειτουργικής σχέσης
Η σχέση με τον Σωζόμενο, με αυτόν που εξυπηρετεί, συμπληρωματικά το ρόλο του τον κρατά ασφαλή. Ο Σωζόμενος είναι αυτός που αντιδρά στη ζωή. Είναι αυτός που κάποτε νιώθει στο πετσί του αυτή την ανισότητα, νιώθει ότι ο Σωτήρας δε θα έρθει ποτέ στη θέση του, δε θα «πέσει» στο ίδιο επίπεδο με αυτόν και εκρήγνυται. Διαμαρτύρεται.
Με μια ασήμαντη αφορμή, παίρνει των ομματιών του και αποχωρεί. Είναι ωραίο να φροντίζεσαι, είναι ευχάριστο να νιώθεις ασφαλής, αλλά είναι αβάσταχτο να νιώθεις υποδεέστερος, μικρότερος, αδύναμος. Και αυτό είναι, στο κάτω- κάτω- υγιές.
Η εμπειρία λέει ότι οι περισσότερες φιλικές σχέσεις, τελειώνουν εξαιτίας της έλλειψης Ισοτιμίας. Οι σχέσεις είναι συμπληρωματικές. Θύμα χωρίς Θύτη δεν υπάρχει, Θύτης χωρίς Θύμα δεν υπάρχει. Δυνατός, χωρίς Αδύναμο, και Αδύναμος χωρίς Δυνατό. Όταν είμαστε μόνοι, η ανάγκη για επιβίωση παραμερίζει τους ρόλους που έχουμε μάθει να παίζουμε. Οι ρόλοι, τα μοτίβα αλληλεπίδρασής μας, στην πραγματικότητα, παίρνουν τα ηνία σε κάθε περίσταση συσχέτισης. Είναι μαθημένες φόρμες επιβίωσης από την οικογένεια μας.
Μπορεί να τους κουβαλάμε από γενεές σε γενεές. Τους υιοθετήσαμε για να επιβιώσουμε κάποτε, αλλά τις περισσότερες φορές στην ενήλικη ζωή δεν είναι παρά μόνο εμπόδια. Ο καλός ηθοποιός παίζει καλά όλους τους ρόλους. Το ίδιο συμβαίνει και με τους ανθρώπους. Ο καλός θεραπευόμενος συνειδητοποιεί, αγκαλιάζει και εναλλάσσει τους ρόλους του, αναζητώντας την ιδεατή επίτευξη συσχέτισης χωρίς μάσκες, μακιγιάζ, κουστούμια και προκαθορισμένες ατάκες. Την αυθεντική συνύπαρξη. Την Ένωση.
Η οικογένεια είναι ένα σύστημα στο οποίο κάθε μέλος του συστήματος, με τη σειρά λέει τα λόγια που του αντιστοιχούν, παίρνει τη θέση που του αντιστοιχεί, και παίζει τον ρόλο που του έχει ανατεθεί στο οικογενειακό δράμα καθώς επαναλαμβάνεται ώρα με την ώρα και μέρα με τη μέρα [...] Τα μέλη της οικογένειας που μπορούν να γίνουν συνειδητά στη γνώση των ρόλων τους μπορούν να επιφέρουν προβλέψιμη αλλαγή στα μοτίβα δράσης-συμπεριφοράς των άλλων. Murray Bowen
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
