«Πότε αγαπάς πιο πολύ το μικρό σου αδερφό;». «Όταν είναι στο κρεβάτι του και κοιμάται...» (Γιώργος, 3,5 χρόνων).
Υπάρχουν πολλών ειδών σχέσεις στη ζωή του κάθε ανθρώπου. Κάποιες είναι πολύ ισχυρές, ενώ κάποιες άλλες πιο σύντομες. Απ' όλες αυτές ακόμα και από εκείνη της σχέσης γονιού-παιδιού, η πιο σημαντική και, ίσως, αιώνια που χρειάζεται να δουλεύεται, είναι η αδελφική. Και μάλιστα αρκετοί ειδικοί αναφέρουν ότι είναι και η πιο δύσκολη.
Ο ρόλος των αδελφών στην προετοιμασία του παιδιού για την κοινωνική του ζωή είναι σημαντικός. Παιδιά, χωρίς αδέλφια ή χωρίς επαφή με συνομηλίκους, βρίσκονται κυρίως σε μειονεκτική θέση. Ακόμα και οι αναπόφευκτοι καβγάδες, ετοιμάζουν το έδαφος της μελλοντικής προσαρμογής του παιδιού. Ο αυριανός ενήλικας θα συναντήσει ανθρώπους, που θα θελήσουν να σφετεριστούν το δίκιο του και να αρπάξουν αυτό που του ανήκει.
Η οικογενειακή ζωή προετοιμάζει το παιδί ακόμα και να συγκρουσθεί με επιτυχία μαζί τους. Δεν υπάρχει οικογένεια με παιδιά που να μην έχει δοκιμάσει τις συνέπειες της αδελφικής ζήλιας: άλλοι το βιώνουν με περισσότερη ένταση και άλλοι σε πιο ήπια μορφή.
Η ζήλια δεν ανήκει στις πρώτες συναισθηματικές εμπειρίες που γνωρίζει ο άνθρωπος, όπως η ικανοποίηση, η στέρηση, ο φόβος, η μοναξιά. Τα παιδιά θα το μάθουν αργότερα, όταν, έχοντας κατακτήσει κάποια προνόμια, απειληθούν ότι μπορούν να τα χάσουν (π.χ. την αποκλειστική φροντίδα και αγάπη των γονιών τους, με τη γέννηση ενός άλλου παιδιού). Οι γονείς οφείλουν να ξέρουν ότι μπορούν να χρησιμοποιήσουν κάποια μέτρα για να ελαττωθεί η αδελφική ζήλια, όχι όμως και να περιμένουν να εξαλειφθεί εντελώς.
Οι οικογενειακές συνθήκες και ο χαρακτήρας του παιδιού θα καθορίσουν τον τρόπο που θα εκδηλωθεί η ζήλια. Τα πολύ μικρά εκφράζουν τη ζήλια τους χωρίς διπλωματικότητα. Συνιστούν να στείλουν το μωρό πίσω στο νοσοκομείο ή ρωτάνε αν τα μωρά πεθαίνουν καμιά φορά.
Όταν τα παιδιά προσπαθούν να καταπνίξουν τη ζήλια τους, αυτή εκδηλώνεται με παραλλαγμένους τρόπους: με συμπτώματα και με κακή διαγωγή. Μπορεί να ξυπνήσουν μέσα στη νύχτα κραυγάζοντας ή μπορεί να εκφράζουν τη ζήλια τους με βήχα, άλλα βρέχουν το κρεβάτι τους, τρώνε τα νύχια τους, σπάζουν πιάτα, δαγκώνουν τις κοτσίδες τους κ.α. Η ζήλια, λοιπόν, έχει πολλά πρόσωπα.
Μια αιτία εξήγησης της αδερφικής ζήλιας μπορεί να είναι η διεκδίκηση της αγάπης και της προσοχής. Τα αδέρφια έρχονται στον κόσμο και καλούνται να μοιραστούν τα δυο πιο σημαντικά πρόσωπα που το καθένα θέλει περισσότερο για τον εαυτό του, τη μητέρα και τον πατέρα. Η αγάπη, η ιδιαίτερη προσοχή και το ενδιαφέρον των γονιών είναι εξαιρετικά πολύτιμα και το καθένα διεκδικεί την αποκλειστικότητα. Από εδώ ξεκινάει η ανταγωνιστικότητα μεταξύ τους.
Όπως δείχνουν οι έρευνες, τα παιδιά έχουν εξαιρετικά αναπτυγμένες κοινωνικές δεξιότητες, από τον πρώτο κιόλας χρόνο της ζωή τους, οι οποίες παίρνουν θέση στις αντιπαραθέσεις ανάμεσα στα αδέρφια τους. Όσο μεγαλύτερη διαφορά αισθανθούν στη μητρική τρυφερότητα και προσοχή ανάμεσα στα ίδια και στα αδέρφια τους, τόσο περισσότερη επιθετικότητα και σύγκρουση αρχίζει να γεννιέται στη μεταξύ τους σχέση.
Από την ηλικία των 18 μηνών αρχίζουν να κατανοούν πώς μπορούν να ανακουφίζουν ή να μεγιστοποιούν τον δικό τους πόνο αλλά και των αδερφών τους. Κατανοούν τους κανόνες της οικογένειας και είναι σε θέση να προβλέψουν την αντίδραση των ενηλίκων στα λάθη τους. Σε οικογένειες που λειτουργούν εξισορροπητικά, κάθε παιδί ευνοείται και επιβραβεύεται για διαφορετικά στοιχεία της προσωπικότητάς του, σε διαφορετικές στιγμές της ζωής του και για διαφορετικούς λόγους, έτσι ώστε συνολικά κανένα παιδί να μην επισκιάζεται από το άλλο.
Διαβάστε σχετικά: Αδερφική Σχέση
Πέρα απ’ αυτή την αιτία, υπάρχει και η αναζήτηση ταυτότητας. Κάθε παιδί μεγαλώνοντας μέσα σε μια οικογένεια αγωνίζεται να ορίσει τον εαυτό του και θέλει να δείξει ότι αποτελεί ξεχωριστό άτομο, διαφορετικό από τους γονείς και, κυρίως, από τα αδέρφια του. Κι αυτό μερικές φορές αποτελεί αιτία σύγκρουσης.
Έρευνες έχουν δείξει ότι ο τρόπος με τον οποίο λειτουργεί μια οικογένεια μπορεί να επηρεάσει τις σχέσεις ανάμεσα στα αδέρφια. Ο ανταγωνισμός εμφανίζεται πιο σπάνια σε οικογένειες που έχουν μάθει τα παιδιά τους να διαχειρίζονται χωρίς βία (λεκτική ή σωματική) τις διαφωνίες της καθημερινής ζωής.
Η συχνότητα εμφάνισης της ζήλιας μπορεί να ελαττωθεί και προτείνονται αρκετά μέτρα, μερικά από τα οποία αναφέρονται στην συνέχεια:
- Βοηθήστε τα παιδιά σας να βλέπουν, να ακούν και να καταλαβαίνουν την άλλη πλευρά, η οποία μπορεί να είναι διαφορετική από τη δική τους.
- Μάθετέ τα να διεκδικούν αυτό που θέλουν με τον κατάλληλο τρόπο και να εκφράζουν τις αντιθέσεις τους, χωρίς να πληγώνουν τους άλλους.
- Εξηγήστε τους ποιες συμπεριφορές θεωρείτε αποδεκτές και ποιες όχι και καθορίστε από πριν ποιες θα είναι οι συνέπειες όταν καβγαδίσουν έντονα.
- Δείξτε με τη δική σας συμπεριφορά ότι μπορείτε να τα βγάλετε πέρα σε μια διένεξη με ήπιο τρόπο
Όταν συμβαίνει ένας καυγάς: Καλό είναι να μην επεμβαίνετε αμέσως μόλις αρχίζει. Περιμένετε λίγο μήπως καταφέρουν από μόνα τους να επιλύσουν τη διαφωνία. Αν η ένταση παραταθεί και, κυρίως, αν αρχίσουν να μιλούν άσχημα ή να χτυπούν το ένα το άλλο, είναι η ώρα να παρέμβετε για να δείτε τι συμβαίνει και να τους δώσετε την ευκαιρία να εκφράσουν πιο ήρεμα την άποψή τους. Την ώρα του καβγά κανένας δεν είναι έτοιμος να ακούσει συμβουλές.
Αφήστε λοιπόν τις νουθεσίες και τα διδάγματα για αργότερα. Δείξτε τους εκείνη τη στιγμή πώς θα μπορούσε ο καθένας να κάνει μια υποχώρηση ή να πει κάτι με πιο ήρεμο τρόπο. Αν ο καβγάς γίνεται πιο έντονος, χωρίστε τα και βάλτε το καθένα σε άλλο δωμάτιο, μέχρι να ηρεμήσουν. Θυμίστε τους τη συμφωνία που έχετε κάνει για τις συνέπειες κάθε φορά που τσακώνονται. Μείνετε σταθεροί στην επιβολή της όποιας συνέπειας.
Παρακάτω, προτείνονται μερικά παιχνίδια εκπαίδευσης πάνω στα συναισθήματα, που μπορούν να χρησιμοποιήσουν οι γονείς με τα παιδιά τους:
- Ζάρι συναισθημάτων. Φτιάχνουμε με χαρτόνι ένα ζάρι, στην κάθε έδρα του οποίου έχουμε ζωγραφίσει τα συναισθήματα (αν θέλουμε να έχουμε περισσότερα συναισθήματα τότε φτιάχνουμε και έναν ακόμα κύβο). Τα παιδιά στέκονται σε κύκλο και το κάθε ένα με τη σειρά του ρίχνει το ζάρι. Αναγνωρίζουν πρώτα το συναίσθημα και μετά περιγράφουν ένα περιστατικό (πραγματικό ή φανταστικό), όπου ένιωσαν έτσι. Συζητάμε με τα παιδιά γι' αυτό το συναίσθημα και προτείνουμε λύσεις ή και διαφορετικούς τρόπους έκφρασης.
- Ο Συναισθηματικούλης. Φτιάχνουμε μια φιγούρα όπου στο πρόσωπο δεν σχηματίζουμε κανένα χαρακτηριστικό και την ονομάζουμε “ο Συναισθηματικούλης”. Δίνουμε στα παιδιά ζωγραφισμένες εικόνες με τα συναισθήματα. Πίσω από κάθε εικόνα κολλάμε ένα χρατς. Τα παιδιά αλλάζουνε τα πρόσωπα στο Συναισθηματικούλη και λένε τι νιώθει κάθε φορά. Π.χ. ο Συναισθηματικούλης νιώθει χαρούμενος. Έπειτα, περιγράφουν ένα περιστατικό (πραγματικό ή φανταστικό), όπου ένιωσαν έτσι. Συζητάμε με τα παιδιά γι' αυτό το συναίσθημα και προτείνουμε λύσεις ή και διαφορετικούς τρόπους έκφρασης.
- Θερμόμετρο των συναισθημάτων. Φτιάχνουμε με χαρτόνι ένα θερμόμετρο με διαβάθμιση από το 0 έως το 10 για κάθε συναίσθημα. Το 0 σημαίνει ότι δεν βιώνω καθόλου το συγκεκριμένο συναίσθημα και το 10 ότι το βιώνω στο μέγιστο βαθμό. Μετά από κάποιο περιστατικό, ζητάμε από τα παιδιά να βαθμολογήσουν την ένταση του συναισθήματος που βίωσαν και να μας πουν πως ένιωσαν. Συζητάμε γι' αυτό το συναίσθημα και προτείνουμε λύσεις ή και διαφορετικούς τρόπους έκφρασης.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
