Κατανοώντας την σπουδαιότητα του παιχνιδιού στη ζωή των παιδιών μας, συνειδητοποιούμε πόσα πολλά τους στερούμε με το να υποτιμούμε τη σημασία του και να μην εξασφαλίζουμε επαρκείς ώρες παιχνιδιού στην καθημερινότητά τους. Το παιχνίδι θωρακίζει και εξασφαλίζει την υγιή ανάπτυξη του παιδιού και είναι αναφαίρετο δικαίωμα της παιδικής ηλικίας.
Για να μεγαλώνουν τα παιδιά υγιή (πνευματικά και σωματικά) αφήστε τα να παίζουν... Κατά προτίμηση με τις ώρες! Στην εποχή μας τα παιδιά, από νήπια έως και την εφηβική τους ηλικία, εργάζονται σκληρά. Δε θα ήταν υπερβολή να πούμε ότι δουλεύουν περισσότερο και από τους ενήλικες.
Πρωί στο σχολείο έως αργά το απόγευμα, μετά διάβασμα (το οποίο ομολογουμένως είναι πλέον εξαιρετικά απαιτητικό και χρονοβόρο) δραστηριότητες και ξανά δραστηριότητες, ενώ η ξεκούραση στριμώχνεται στις βραδινές ώρες.
Το ωράριο αυτό είναι φτιαγμένο αποκλειστικά για τις ανάγκες και τις δυνατότητες των ενηλίκων, γεγονός που δεν αφήνει χώρο και χρόνο στα παιδιά να καλύψουν τις ανάγκες της παιδικής ηλικίας. Το φαινόμενο αυτό είναι σαφώς πολύ πιο έντονο στις αστικές περιοχές όπου οι ρυθμοί είναι πέραν του φυσιολογικού και του υγιούς.
Σήμερα όμως ξέρουμε, ότι καλό θα ήταν να αναθεωρήσουμε τις προτεραιότητες που θέτουμε στην καθημερινότητα των παιδιών μας και να επαναφέρουμε το παιχνίδι δυναμικά στη ζωή τους. Κυριολεκτικά, το παιχνίδι πρέπει να γίνει ζητούμενο και η βασική δραστηριότητα των παιδιών, προσαρμοσμένο στις ανάγκες των αναπτυξιακών τους δεδομένων. Το γιατί θα αναλυθεί και θα εξηγηθεί στο παρόν άρθρο, με στόχο να αφυπνίσει τους γονείς, έτσι ώστε τα παιδιά να γίνουν και πάλι παιδιά ακόμα και μέσα στην «τρέλα» των αστικών κοινωνιών.
Η σημασία του παιχνιδιού στην παιδική ανάπτυξη είναι εξαιρετικής σημασίας, επειδή ΤΟ ΠΑΙΧΝΙΔΙ ΕΙΝΑΙ Ο ΦΥΣΙΚΟΣ ΚΟΣΜΟΣ ΤΩΝ ΠΑΙΔΙΩΝ. Δεν είναι μόνο η διασκέδαση που απολαμβάνουν τα παιδιά στο παιχνίδι τους, είναι ο βασικός τρόπος να μαθαίνουν για τον εαυτό τους, για τους άλλους για τον κόσμο ολόκληρο. Αποτελεί αναφαίρετο δικαίωμα των παιδιών όλου του κόσμου.
Για την ακρίβεια ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών (1991) διακήρυξε το παιχνίδι ως «καθολικό και αναπαλλοτρίωτο δικαίωμα της παιδικής ηλικίας», η δε Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής εξέδωσε οδηγίες σχετικά με τη σημασία του παιχνιδιού για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών. Το γεγονός αυτό όμως δεν είναι τόσο πρόσφατο όσο φαίνεται.
Από την αρχαιότητα ήδη και συγκεκριμένα ο Πλάτωνας (429- 347 π.Χ) φημολογείται ότι είχε πει πως «μπορείς να ανακαλύψεις για ένα άτομο περισσότερα σε μία ώρα παιχνιδιού παρά σε ένα χρόνο συνομιλίας», και πιο πρόσφατα ο Einstein είχε εκφράσει την άποψη ότι «η υψηλότερη μορφή έρευνας είναι το παιχνίδι».
Το παιχνίδι δεν είναι άδειο, μία απλή και ανέμελη στιγμή παιδικής ψυχαγωγίας. Είναι γεμάτο με πληροφορία και νόημα περιεχόμενο, περιεχόμενο της ψυχής ενός παιδιού. Μέσα από αυτό το παιδί εξερευνά, δημιουργεί, ρυθμίζει συναισθήματα και αλληλεπιδρά με το περιβάλλον, κατακτώντας κοινωνικές δεξιότητες. Παίζοντας το παιδί κυριαρχεί, ξεπερνάει τους φόβους του, μιμείται τους ενήλικες και έτσι αναπτύσσει νέες δεξιότητες, αποκτά αυτοπεποίθηση και ψυχική ανθεκτικότητα για τις μελλοντικές προκλήσεις.
Ο κατάλογος με τα οφέλη του παιχνιδιού στην παιδική ηλικία είναι πολύ μεγάλος. Με λίγα λόγια όμως μπορούμε να πούμε ότι μέσω παιχνιδιού τα παιδιά μαθαίνουν να εργάζονται σε ομάδες, να διαπραγματεύονται, να επιλύουν συγκρούσεις, να επικοινωνούν, να ανακαλύπτουν τα δικά τους όρια και τα όρια των άλλων.
Το παιχνίδι επιπλέον έχει και ένα άλλο πολύ σημαντικό ρόλο. Αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι της εκπαιδευτικής διαδικασίας και του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος. Καθώς είναι ο φυσικός κόσμος των παιδιών και ο βασικός τρόπος έκφρασης και επικοινωνίας τους, το παιχνίδι είναι το μεταβατικό σκαλοπάτι για την προσαρμογή του νηπίου στο σχολικό περιβάλλον και ενισχύει τη διάθεσή του για μάθηση και τις θετικές μαθησιακές συμπεριφορές.
Παίζοντας το παιδί γεφυρώνει το χάσμα μεταξύ της αντικειμενικής εμπειρίας με της αφηρημένης σκέψης (π.χ παίζοντας παιχνίδια ρόλων), όπου μέσω του αισθητηριακού- κινητικού τρόπου εκφράζει και επικοινωνεί τα συναισθήματά του (π.χ κάνει απότομες και έντονες κινήσεις για να εκφράσει το θυμό του ή η αποχή από το παιχνίδι μπορεί να εκφράσει το φόβο και την ανασφάλειά του.)
Η λεκτική επικοινωνία και η ανάπτυξη του λόγου σχετίζονται επίσης σημαντικά με το παιχνίδι. ΟΙ Stagnitti & Cooper (2009), τονίζουν ότι τα διάφορα στοιχεία του παιχνιδιού που περιλαμβάνουν τη φαντασία και την αφήγηση, πέραν της ανάπτυξης του λόγου συμβάλλουν και στη λειτουργικότητα των παιδιών, στην κατανόηση του λόγου, την ικανότητα να προβλέπουν και να προγραμματίζουν. Και βέβαια το παιχνίδι είναι μία σημαντική εισαγωγή στις προσχολικές δεξιότητες, καθώς παίζοντας τα παιδιά μαθαίνουν σχήματα, χρώματα αριθμούς, ποσότητες κοκ.
Στη θεραπευτική διαδικασία το παιχνίδι επίσης κατέχει ένα σημαντικό ρόλο (εξάλλου δεν είναι τυχαίο που έχει αναπτυχθεί η μέθοδος της παιγνιοθεραπείας), καθώς έχει 4 σημαντικές ιδιότητες που θεωρούνται θεραπευτικές. Αυτές είναι: η διευκόλυνση της επικοινωνίας (αυτοέκφραση) μέσω έμμεσης και άμεσης διδασκαλίας, συναισθηματική ευεξία μέσω της εκδραμάτισης, της συναισθηματικής εκτόνωσης (π.χ μέσω του κλάματος), τη μείωση του στρες καθώς και την ενίσχυση της σωματικής υγείας (π.χ το γέλιο είναι αντίδοτο του στρες).
Τέλος, η ενίσχυση των κοινωνικών σχέσεων πραγματοποιείται μέσω της θεραπευτικής σχέσης (η σχέση που αναπτύσσεται μεταξύ του θεραπευτή και του παιδιού), ενίσχυση του δεσμού μεταξύ γονέα και παιδιού και την καλλιέργεια της ενσυναίσθησης. Επιπλέον μέσω παιχνιδιού το παιδί καταφέρνει να επιτύχει την προσωπική ενδυνάμωση, δηλαδή την αίσθηση του ελέγχου, την αίσθηση της προσωπικής επάρκειας, την ανάπτυξη της ηθικής κριτικής ικανότητας, την αυτορρύθμιση και την αυτοεκτίμηση.
Διαβάστε σχετικά: Γιατί το παιχνίδι είναι καλό για τα μικρά παιδιά;
Αναπτυξιακά ορόσημα του παιχνιδιού ανα ηλικία και καταλληλο είδος παιχνιδιού
Η εμφάνιση του παιχνιδιού ακολουθεί και αυτό μία πορεία με συγκεκριμένα στάδια, συμβατό με την χρονολογική ηλικία του παιδιού και τις γνωστικές, γλωσσικές και κινητικές δεξιότητες της ηλικίας αυτής. Υπάρχουν έξι βασικά είδη παιχνιδιού τα οποία αντιστοιχούν στην φυσιολογική εξέλιξη του παιδιού (Γέρου, 2011).
Διερευνητικό παιχνίδι: Είναι το είδος του παιχνιδιού που εμφανίζουν τα βρέφη γύρω στου τρεις μήνες της ζωής τους και πολλές φορές ονομάζεται αισθησιοκινητικό καθώς συμβαδίζει με την ωρίμανση του νευρικού συστήματος. Τα μωράκια, ξεκινούν να αγγίζουν αντικείμενα του περιβάλλοντος τους που διεγείρουν την περιέργειά τους, και έτσι ανακαλύπτουν την χρήση των δαχτύλων τους. Μέσω των αισθήσεων όπως η αφή, η όραση και η γεύση, πληροφορίες για τα αντικείμενα και τις φυσικές τους ιδιότητες εισέρχονται στο αντιληπτικό τους σύστημα και ταυτόχρονα αναπτύσσονται και οι κινητικές τους δεξιότητες. Παιχνίδια κατάλληλα για αυτήν την ηλικία είναι: Βιβλία φτιαγμένα από διάφορα υλικά όπως ύφασμα, πλαστικό και νήματα. Βιβλία με μεγάλα σχέδια και σχήματα, με απλές γραμμές, πλούσια χρώματα. Αντικείμενα όπως άθραυστοι καθρέφτες, παιχνίδια που παράγουν φως και ήχους. Οι κλασικές κουδουνίστρες είναι ιδανικές γιατί το μωρό τις αγγίζει και τις χειρίζεται.
Μιμητικό παιχνίδι: Γύρω στην ηλικία των 10 μηνών (και συνεχίζεται και σε μεγαλύτερες ηλικίες) εμφανίζεται το μιμητικό παιχνίδι καθώς το βρέφος μαθαίνει να χειρίζεται τα αντικείμενα. Μέσω της μίμησης εδραιώνει και αφομοιώνει την ομιλία, τι κινήσεις, εκφράσεις προσώπου και διάφορες συμπεριφορές των προσώπων του οικείου περιβάλλοντος του. Έτσι, αρχίζει να χρησιμοποιεί και τα παιχνίδια βάσει της λειτουργίας τους. Οι δεξιότητες που θα αποκτήσει με τον τρόπο αυτό θα το βοηθήσουν μελλοντικά να εκφράζουν τα συναισθήματά τους καθώς θα μπορεί να υποδυθεί ρόλους και άτομα. Παιχνίδια κατάλληλα για την την ηλικία είναι: κούκλες, εργαλεία καθημερινής χρήσης, μεταμφιέσεις, εργαλεία, ζωάκια κοκ.
Δημιουργικό Παιχνίδι: Καθώς ωριμάζει το νευρικό σύστημα και το παιδί εξελίσσεται νοητικά, το αισθησιοκινητικό παιχνίδι εξελίσσεται και γίνεται δημιουργικό παιχνίδι. Γύρω στην ηλικία των 18-20 μηνών το παιδί είναι σε θέση να αναπαραστήσει νοερά και να θυμηθεί εμπειρίες και εικόνες του παρελθόντος. Παιχνίδια που χρησιμοποιεί σε αυτήν την ηλικία (ενδεικτικά) είναι, μαρκαδόροι και κιμωλίες, τουβλάκια, πλαστελίνες, φτυαράκια και κουβαδάκια καθώς και αντικείμενα καθημερινής χρήσης.
Φανταστικό/συμβολικό παιχνίδι: Αρχίζει περίπου στην ηλικία των 2 ετών και συνεχίζεται σε όλη τη διαρκεια της παιδικής ηλικίας. Μέσω αυτού του είδους παιχνιδιού, το παιδί έχει τη δυνατότητα να αναπαραστήσει γεγονότα της ζωής του, γεγονότα που του δίνει τη δυνατότητα να εκφράσει συναισθήματα και σκέψεις, νιώθει ελεύθερο να επικοινωνήσει τις ανάγκες του. Παιχνίδια που προωθούν αυτές τις δεξιότητες είναι, παιχνίδι με αινίγματα, μυστικούς κώδικες, κουκλόσπιτα και playmobile, μεταμφιέσεις, ανθρώπινες φιγούρες, φάρμες με ζωάκια.
Παιχνίδι κανόνων: Οταν το παιδί ξεκινάει να κοινωνικοποιείται, να εντάσσεται σε ομάδες (σχολικό περιβάλλον) και αφού έχει κατακτήσει τα προηγούμενα είδη παιχνιδιού, καθίσταται ικανό να ακολουθεί κανόνες. Ξεκινά μετά την ηλικία των 4 ετών και προϋποθέτει να έχει απαλλαγεί από τον εγωκεντρισμό της βρεφικής ηλικίας. Πρόκειται στην ουσία για τα ομαδικά παιχνίδια και συμπίπτει με την ένταξη του παιδιού στο σχολικό περιβάλλον, το οποίο συνεπάγεται ότι θα έχει κατανοήσει βασικές κοινωνικές έννοιες.
Είναι σημαντικό να αναφέρουμε ότι μέχρι κάποια ηλικία το παιδί συνήθως παίζει μοναχικά και παθητικά.
Αρα το παθητικό/ελεύθερο παιχνίδι το οποίο παρατηρείται στα βρέφη από τη γέννηση έως και τα 2 έτη, εφαρμόζεται με το να βρίσκεται το παιδί στο χώρο του παιχνιδιού χωρίς να ασχολείται με κάτι, μένοντας αμέτοχο.
Το μοναχικό παιχνίδι παρατηρείται συνήθως στα παιδιά ηλικίας 2 ετών. Το παιδί παίζει μόνο του, συνήθως με διαφορετικά παιχνίδια από των άλλων παιδιών που είναι γύρω και δείχνει ενδιαφέρον μόνο για το δικό του. Κάπως παρόμοιο είναι και το παιχνίδι του απλού παρατηρητή. Τα παιδιά ηλικίας 2 χρόνων συνήθως έχουν το ρόλο ενός θεατή σε παιχνίδι άλλων παιδιών και συμμετέχουν μόνο σχολιάζοντας ή ρωτώντας.
Το παράλληλο παιχνίδι είναι κοινό σε παιδιά όλων των ηλικιακών ομάδων. Το παιδί μπορεί να παίζει το ίδιο παιχνίδι, στον ίδιο χώρο, παράλληλα με τα άλλα παιδιά, αλλά ανεξάρτητα από αυτά. Έχει επίγνωση των παιδιών που βρίσκονται γύρω του, ωστόσο παίζουν χωριστά χωρίς να υπάρχει αλληλεπίδραση.
Το Συσχετιστικό παιχνίδι στην ηλικία των 4 ετών περίπου παρατηρείται τα παιδιά να παίζουν μαζί, να αλληλεπιδρούν το ένα µε το άλλο, να συζητούν και να συνεργάζονται. Καθώς τα παιδιά ωριμάζουν κοινωνικά και νοητικά είναι πλέον σε θέση να παίρνουν μέρος σε δραστηριότητες άνα 2, έχοντας κοινό στόχο, ξεκάθαρους ρόλους και κοινό κίνητρο. Συζητούν, ανταλλάσσουν ιδέες και συνεργάζονται από κοινού για ένα αποτέλεσμα.
Κατανοώντας την σπουδαιότητα του παιχνιδιού στη ζωή των παιδιών μας, συνειδητοποιούμε πόσα πολλά τους στερούμε με το να υποτιμούμε τη σημασία του και να μην εξασφαλίζουμε επαρκείς ώρες παιχνιδιού στην καθημερινότητά τους. Το παιχνίδι θωρακίζει και εξασφαλίζει την υγιή ανάπτυξη του παιδιού και όπως αναφέρθηκε και στην αρχή του παρόντος άρθρου είναι αναφαίρετο δικαίωμα της παιδικής ηλικίας.
Ενδεικτική Βιβλιογραφία
- Καλπογιάννη, E., Φύσσας, K., Αβδελίδου, E. 2015. Εγχειρίδιο προαγωγής του παιχνιδιού για γονείς. Πρόγραµµα: «Η ∆ύναµη του παιχνιδιού»
- Γέρου, Φ. (2011). Το παιχνίδι και η συμβολή του στην ανάπτυξη του παιδιού. Σε τμήμα παιδιών και εφήβων του ινστιτούτου ψυχικής υγείας παιδιών και ενηλίκων.
- Office of the United Nations High Commissioner for Human Rights (1989). Convention of the Rights of the Child. General Assembly Resolution 44/25 of 20 November 1989.
- U.S Department of Health and Human Services (1999). Mental Health: A report of the surgeon –Executive summary.
- Ginsburg K.R. (2007). The importance of play in Promoting health Child Development and Maintaining Strong parent- Child Bonds. Pediatrics, 119 (1) 182-191
- Stagnitti K. & Cooper R. (2009). Play as a Therapy. Assessment and Therapeutic Interventions. London : Jessica Kingsley Publishers
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
