Η εφηβεία είναι περίοδος μεγάλων και σημαντικών βιοσωματικών αλλαγών. Όλα τα οργανικά συστήματα του παιδιού-εφήβου, το νευρικό, το κυκλοφορικό, το αναπνευστικό, το πεπτικό και το γεννητικό, υφίστανται ουσιώδεις μεταβολές.
Επειδή η βιοσωματική ανάπτυξη κατά την εφηβεία είναι η συνισταμένη της αλληλεπίδρασης ατομικών, οικογενειακών, κοινωνικών και οικονομικών παγόντων και πιέσεων (όπως η κληρονομικότητα, η γενική σωματική υγεία, οι κλιματολογικές και περιβαλλοντικές συνθήκες, ο τρόπος διατροφής κ.α.), η χρονολογική ηλικία δεν αποτελεί έγκυρο κριτήριο για το χρονικό προσδιορισμό της έναρξης της εφηβείας, είθισται όμως να τοποθετείται περίπου στα 9-13 έτη για τα κορίτσια και στα 10-14 έτη στα αγόρια.
Μια από τις πιο χαρακτηριστικές βιοσωματικές αλλαγές στην εφηβεία είναι η απότομη και ραγδαία αύξηση των διαστάσεων του σώματος, του ύψους και του βάρους, ως γνωστό «αυξητικό τίναγμα της εφηβείας». Αλλάζουν επίσης οι αναλογίες του προσώπου και του σώματος και το γενικό σχήμα τους. Καθώς υπάρχουν σαφείς διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα, σε αυτήν την περίοδο γίνονται ακόμα πιο εμφανείς διαφοροποιήσεις. Στα κορίτσια φαρδαίνει η λεκάνη και αυξάνεται το ποσοστό λίπους του σώματος, ενώ στα αγόρια φαρδαίνουν οι ώμοι και διευρύνεται το στέρνο, ώστε γίνεται καλύτερη καύση στους πνεύμονες, που έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση της μυϊκής τους δύναμης.
Το πιο σημαντικό γνώρισμα της εφηβείας είναι η έναρξη της σεξουαλικής ωρίμανσης.
Η ήβη ουσιαστικά, πρόκειται για ένα εγκεφαλικό εξελικτικό φαινόμενο που αφορά την ωρίμανση του υποθαλάμου και κατά συνέπεια την ωρίμανση του άξονα υποθάλαμος - υπόφυση - γονάδες.
Οι δραματικές αλλαγές του γεννητικού συστήματος διακρίνονται σε δύο κατηγορίες: α) στα πρωτεύοντα γνωρίσματα της ήβης, που περιλαμβάνουν τα μέρη του γεννητικού συστήματος που είναι απαραίτητα και άμεσα αναγκαία για την αναπαραγωγή και β) τα δευτερεύοντα γνωρίσματα της ήβης, τα οποία δεν έχουν άμεση σχέση με την αναπαραγωγή, έχουν όμως έμμεση σχέση με τη σεξουαλικότητα γιατί συμβάλλουν στη διαφοροποίηση των δύο φύλων και συντελούν στην αμοιβαία έλξη και προσέγγισή τους. Αυτά περιλαμβάνουν αλλαγές στη χροιά της φωνής, διόγκωση των μαστών, τρίχωση του προσώπου και της ηβικής κόμης κ.α.
Οι τρεις περίοδοι της εφηβείας
Σε γενικές γραμμές, η εφηβεία μπορεί να διαιρεθεί σε τρείς περιόδους, καθεμία από τις οποίες έχει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά:
- Πρώιμη εφηβεία, ~ 10-13 ετών
- Μέση εφηβεία, ~ 14-17 ετών
- Όψιμη εφηβεία, > 17 ετών
Βέβαια, ο χρόνος έναρξης των αλλαγών της ήβης, η διάρκεια, η ένταση και ο ρυθμός πραγμάτωσής τους, παρόλο που ακολουθούν την ίδια χρονική ακολουθία για όλα τα άτομα, παρουσιάζουν τεράστιες ατομικές διαφορές.
Οι έρευνες δείχνουν πως ο χρόνος αυτών των αλλαγών έχει ουσιαστική σημασία, καθώς επηρεάζει σημαντικά την προσαρμογή των εφήβων στην κοινωνία.
Πιο συγκεκριμένα, τα αγόρια που ωριμάζουν νωρίτερα γίνονται «πρωτοστάτες» στις εφηβικές παρέες, συμμετέχουν σε πολλές εξωσχολικές δραστηριότητες, νικούν εύκολα σε αθλητικούς αγώνες και γίνονται περισσότερο δημοφιλή λόγω των επιτευγμάτων τους (σχολικών και μη).
Ακολούθως, η αυξημένη δημοτικότητα και οι επιτυχίες ενισχύουν την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή τους. Αντίθετα, τα αγόρια που ωριμάζουν αργότερα, εμφανίζονται περισσότερο ανασφαλή, ανήσυχα και συνεσταλμένα. Πολλές φορές συγκρίνουν τον εαυτό τους με τους προχωρημένους συνομήλικους και αυτό έχει ως αποτέλεσμα τη μείωση της αυτοεκτίμησης και της αυτο-αποτελεσματικότητάς τους.
Όσο αφορά τα κορίτσια, παρουσιάζεται το ακριβώς αντίθετο. Τα κορίτσια που ωριμάζουν νωρίτερα, ως επί των πλείστων, δεν δέχονται με ευχαρίστηση την πρώιμη ωρίμανσή τους διότι δεν γνωρίζουν πως να τη διαχειριστούν και αναστατώνονται ψυχικά. Οι έρευνες δείχνουν πως έχουν περισσότερο αρνητική εικόνα για το σώμα τους, χαμηλότερη σχολική επίδοση και λιγότερη αυτοπεποίθηση. Τελικά όμως, η πρώιμη ήβη αποτελεί σαφές πλεονέκτημα στην ωρίμανση αυτών των κοριτσιών.Τα κορίτσια που ωριμάζουν αργότερα έχουν λιγότερα προβλήματα σε αυτό το στάδιο της ανάπτυξής τους, γιατί βρίσκονται στο ίδιο επίπεδο ανάπτυξης με τα πιο πολλά αγόρια, καθώς γενικά τα κορίτσια ωριμάζουν 1,5 με 2 χρόνια νωρίτερα από τα αγόρια.
Είναι σημαντικό να σημειωθεί πως τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που αναδύονται με την ήβη παραμένουν και στην ενήλικη ζωή. Επομένως, θα ήταν ωφέλιμο στην επικοινωνία μας με τους εφήβους, η συμπεριφορά μας απέναντί τους να καθορίζεται με βάση το γνωστικό τους επίπεδο,και όχιμε βάση τη χρονολογική τους ηλικία ή τη σωματική τους ανάπτυξη.
Βιβλιογραφία:
- MichaelCole - SheilaR. Cole: Η ανάπτυξη των παιδιών. Εφηβεία, Γ΄ τόμος, εκδόσεις Τυπωθήτω - Γιώργος Δάρδανος 2002.
- Αμερικάνικη Παιδιατρική Ακαδημία: Η φροντίδα του εφήβου από 12 έως 21 ετών, εκδόσεις Ποταμός 2003.
- Θ. Ε. ΑΣΚΗΤΗΣ: Γονείς και Παιδί. Απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα, εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη 2006.
- Θ. Ε. Ασκητής: Η σεξουαλική αφύπνιση της εφηβείας, εκδόσεις Καστανιώτη 2000.
- Ιδρυμα Ερευνών Για Το Παιδί: Εφηβεία: προσδοκίες και αναζητήσεις: Πρακτικά συμποσίου, Επιμέλεια: Δραγώνα Θ. -Ντάβου Μπ., εκδόσεις Παπαζήσης 1992
- Ε. Κακούρος - Κ. Μανιαδάκη: Ψυχοπαθολογία παιδιών και. Εφήβων, εκδόσεις Τυπωθήτω - Γ. Δάρδανος 2003.
