Οι κλασικές δίαιτες δείχνουν να αποτυγχάνουν μια και παχύσαρκοι που έχασαν βάρος, ανέκτησαν τα μισά κιλά τους στα πρώτα 5 χρόνια, ενώ το 80% ανακτά όλα τα κιλά στα πρώτα 3-5 χρόνια (Gillian et al.,2014). Τα τελευταία χρόνια δίνεται ολοένα και μεγαλύτερη έμφαση σε ένα πιο ολιστικό χαρακτήρα αντιμετώπισης και θεραπεία της νόσου, δίνοντας έμφαση στη διατροφική συμπεριφορά και σε ψυχολογικούς παράγοντες.
Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας έχει διακηρύξει την παχυσαρκία ως την επιδημία του 21 αιώνα. Παραδοσιακές παρεμβάσεις μέσω διατροφικού περιορισμού και αύξηση φυσικής δραστηριότητας δείχνουν να μην επαρκούν στην αντιμετώπιση αυτής της πολυπαραγοντικής νόσου. Οι κλασικές δίαιτες δείχνουν να αποτυγχάνουν μια και παχύσαρκοι που έχασαν βάρος, ανέκτησαν τα μισά κιλά τους στα πρώτα 5 χρόνια, ενώ το 80% ανακτά όλα τα κιλά στα πρώτα 3-5 χρόνια (Gillian et al.,2014). Τα τελευταία χρόνια δίνεται ολοένα και μεγαλύτερη έμφαση σε ένα πιο ολιστικό χαρακτήρα αντιμετώπισης και θεραπεία της νόσου.
H διατροφική συμπεριφορά μελετάται με σκοπό να κατανοήσουμε την ρύθμιση του σωματικού βάρους και να αναπτύξουμε γευματικές στρατηγικές ελέγχου που θα μπορούν να χρησιμοποιηθούν με σκοπό την απώλεια ή την διατήρηση του σωματικού βάρους. Η γευματική συμπεριφορά είναι εξαιρετικά πολύπλοκη διαδικασία εμπερικλείοντας πολλούς παράγοντες. Η γνώση, το στόμα και το περιβάλλον επηρεάζουν την γευματική συμπεριφορά. Τα διάφορα γνωστικά σχήματα σε σχέση με την τροφή μπορεί να διεγείρουν και να επηρεαστούν και από ψυχολογικούς μηχανισμούς. H υπερφαγία φαίνεται πιθανή αιτία για τα υπέρβαρα άτομα, όπως επίσης και το γευματικό μοντέλο διατροφής, όπως είναι το μέγεθος/όγκος του γεύματος και οι προσλαμβανόμενες μπουκιές. Όλες οι έρευνες δείχνουν πως περισσότερο φαγητό καταναλώνεται όταν αυτό είναι γευστικό και έχει διαφορετική πέψη/μεταβολισμό στους υπέρβαρους απ’ ότι στα άτομα κανονικού βάρους. Επίσης η στέρηση γεννά μεγαλύτερη επιθυμία για κατανάλωση τροφής κάτι που συμβαίνει μετά από απώλεια βάρους. Το γευματικό στυλ έχει να κάνει με τις παρακάτω παραμέτρους: συνολικό αριθμό μπουκιάς, το μέγεθος της μπουκιάς, τον αριθμό του μασήματος της κάθε μπουκιάς, την διάρκεια του κάθε μασήματος, τον αριθμό μασημάτων σε όλο το γεύμα συνολικά, την τυχόν χρονοκαθυστερήσεις λογω συμπεριφοράς, τρόπο διατροφής (χέρι, πιρούνι, chopsticks), το υπόλοιπο στο πιάτο, το πόσες φορές μιλά κανείς στην διάρκεια του γεύματος. Το γευματικό μοντέλο διατροφής σχετίζεται με το σωματικό βάρος όχι όμως απόλυτα και αναλογικά.
Στην παχυσαρκία η γευματική συμπεριφορά επισημαίνεται, ως η «αυτόματη» (ή χωρίς προσοχή) κατανάλωση τροφής. Αυτός ο αυτοματισμός είναι αναπόφευκτος γιατί γευματίζουμε κάθε μέρα πολλές φορές την ημέρα με αποτέλεσμα να γίνεται μια συμπεριφορά δευτερευούσης σημασίας. Υπάρχουν τέσσερα στοιχεία που χαρακτηρίζουν την αυτόματη γευματική συμπεριφορά:
α. συμβαίνει χωρίς επίγνωση, β. συμβαίνει χωρίς πρόθεση, γ. όταν ξεκινήσει, συνεχίζει χωρίς έλεγχο, δ. λειτουργεί χωρίς ιδιαίτερο κόπο. Απάντηση στην αυτόματη συμπεριφορά είναι η επίγνωση/συνειδητότητα (mindfulness) που «σπάει» την αυτόματη συμπεριφορά. Με την χρήση τεχνικών επίγνωσης (mindfulness) μειώνεται η παρορμητική συμπεριφορά και οδηγεί με την σειρά της σε μικρότερη κατανάλωση τροφής. Η αυτόματη κατανάλωση τροφής συνοδεύει και την συναισθηματική υπερφαγία με σκοπό την αποφυγή ή την διατήρηση αρνητικών σκέψεων και συναισθημάτων. Αντί για την προσπάθεια για πίεση ή αποφυγή των αρνητικών συναισθημάτων, τον να μείνει κάνει σε στάση παρατήρησης και όχι άμεσης συμπεριφοράς/αντίδρασης, μέσω των τεχνικών επίγνωσης (mindfulness), μπορεί να διαχειριστεί καλύτερα το συναισθηματικό φαγητό. Η κατανάλωση τροφής για συναισθηματικούς λόγους συνδέεται θετικά με αύξηση βάρους, άγχος και κατάθλιψη (Μantzios & Wilson, 2015).
Όπως αναφέρεται στην συστηματική ανασκόπηση των Olson & Emery 2015, η εκπαίδευση στην επίγνωση (mindfulness) έχει αρχίσει να συμπεριλαμβάνεται ιδιαίτερα σε προγράμματα απώλειας βάρους που εξυπηρετούν αλλαγές σε επίπεδο διατροφής ή φυσικής άσκησης. Η επίγνωση/mindfulness ως τεχνική έχει τις ρίζες της στην Ανατολική Ασία και αντικατοπτρίζει μια τεχνική διαλογισμού αυτού της επίγνωσης/συνειδητότητας. Πολλοί είναι οι τρόποι που συμπεριλαμβάνεται η τεχνική αυτή στην θεραπεία ή την έρευνα, άλλα το κοινό στοιχείο στην λειτουργία της επίγνωσης/mindfulness είναι η εστίαση στην παρατήρηση των αισθήσεων την παρούσα στιγμή χωρίς αντίδραση η κριτική στην παρατήρηση (π.χ. αποδοχή των συναισθημάτων λύπης από την προσπάθεια αλλαγής τους). Η τεχνική της επίγνωσης δεν βάσει όρια στις αισθήσεις και εξαρτάται από το κάθε άτομο ξεχωριστά πως θα το βιώσει. Πλήθος ερευνών προτείνει ότι η τεχνική της επίγνωσης/mindfulness μπορεί να διδαχθεί. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που η τεχνική της επίγνωσης/mindfulness μπορεί να είναι βοηθητική στην διαχείριση βάρους. Με υψηλή επίγνωση το άτομο μπορεί αλλάξει την ανταπόκριση του, απέναντι στα κλασικά μοντέλα συμπεριφοράς του, πχ να αναγνωρίζει τις ενδείξεις πείνας ή πληρότητας και να προλάβει την υπερφαγία, λόγω αρνητικών συναισθημάτων ή κοινωνικών συνθηκών. Επιπλέον μέσω της τεχνικής της επίγνωσης/mindfulness μπορεί να ευνοήσει το άτομο να αποκτήσει βαθύτερη κατανόηση της διαδικασίας σε σχέση με τον στόχο του και να γίνει πιο ανθεκτικό και οργανωτικό σε σχέση με τις προκλήσεις που θα αντιμετωπίσει αναφορικά με την προσπάθεια του. Τα θετικά αποτελέσματα της εφαρμογής τεχνικών επίγνωσης σε ποικίλες διατροφικές διαταραχές και σε περιπτώσεις επεισοδιακής υπερφαγίας και συναισθηματικού φαγητού, είναι πολύ ενθαρρυντικά.
Στην Ελλάδα ολοκληρώθηκε η πρώτη πανελλαδικά έρευνα/παρέμβαση γευματικής συμπεριφοράς, με άξονα την εκπαίδευση σε υπέρβαρο και παχύσαρκο πληθυσμό, τεχνικών γευματικής επίγνωσης (mindful eating). Η έρευνα/παρέμβαση έχει τίτλο «project EATT*: γευματίζω ενσυνείδητα, επαναπροσδιορίζω την σχέση με την τροφή και το σώμα μου». Πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα του Κέντρου Μελετών Υπηρεσιών Υγείας της Ιατρικής Σχολής Αθηνών και την Κοινωνική Υπηρεσία του Δήμου Γαλατσίου. Η πιλοτική έρευνα σχεδιάστηκε και υλοποιήθηκε από τον Ζερβό Κωνσταντίνο, ΜSc Προαγωγή και Αγωγή Υγείας, διατροφολόγο με ειδίκευση στην τροποποίηση της συμπεριφοράς, τις διατροφικές διαταραχές και την παχυσαρκία.
Αξίζει να σημειωθεί πως το project EATT* συμπεριλήφθηκε στις παγκόσμιες δράσεις του TCME (The Center for Mindful Eating) των Ηνωμένων Πολιτειών, για τον εορτασμό της παγκόσμιας ημέρας γευματικής επίγνωσης που ήταν στις 26 Ιανουαρίου του 2017.
Πληροφορίες για την εκπαίδευση project EATT* μπορείτε να δείτε στον παρακάτω σύνδεσμο: www.eatt.gr
Συγγραφέας: Ζερβός Κωνσταντίνος, ΜSc Προαγωγή και Αγωγή Υγείας, Ιατρικής Σχολής Αθηνών, Διατροφολόγος, με ειδίκευση στην τροποποίηση της γευματικής συμπεριφοράς, τις διατροφικές διαταραχές και την παχυσαρκία.
Πηγές:
- Kristeller J., Wolever R. Q., Sheets, V. (2013). Mindfulness-Based Eating Awareness
- Training (MB-EAT) for Binge Eating: A Randomized Clinical Trial. Mindfulness, 5(3), 282-297. doi:10.1007/s12671-012-0179-1
- Olson, K. L., Emery C. F. (2015). Mindfulness and Weight Loss. Psychosomatic
- Medicine, 77(1), 59-67. doi:10.1097/psy.0000000000000127
- Mantzios, M., Wilson J. C. (2015). Mindfulness, Eating Behaviours, and Obesity: A
- Review and Reflection on Current Findings. Curr Obes Rep Current Obesity Reports, 4(1), 141-146. doi:10.1007/s13679-014-0131-x
- WHO, Noncommunicable Diseases, County Profiles, 2011
- The Centre for Mindful Eating: www.tcme.org
