Κάθε χειμώνα, πολλοί άνθρωποι κλωτσούν το χιόνι πάνω στο πεζοδρόμιο και αναρωτιούνται πότε θα έρθει τελικά η άνοιξη.
Ο ήλιος δύει πριν επιστρέψουν στο σπίτι και το κρύο τους παραλύει. Όλα αυτά συγκλίνουν σε κάτι που είναι ανεπίσημα γνωστό ως η μελαγχολία του χειμώνα, επειδή οι χειμερινές ημέρες και τα νεκρά δέντρα μπορεί να μας προκαλέσουν μια μελαγχολική διάθεση. Όμως στη δεκαετία του 1980, μία έρευνα από το Εθνικό Ινστιτούτο Ψυχικής Υγείας οδήγησε στη διάγνωση μιας μορφής κατάθλιψης που είναι γνωστή ως εποχιακή συναισθηματική διαταραχή (seasonal affective disorder - SAD).
Η εποχιακή συναισθηματική διαταραχή κατηγοριοποιήθηκε με τη μείζονα κατάθλιψη για να δηλώσει την κατάθλιψη με ετήσια υποτροπή, μια κατάσταση πολύ πιο εξουθενωτική από το μέσο όρο της «μελαγχολίας του χειμώνα». Οι αναφορές της SAD στον τομέα της έρευνας και στα επιστημονικά περιοδικά, κορυφώθηκαν στη δεκαετία του 1990 και σήμερα θεωρείται μια διαγνώσιμη διαταραχή. Η αγωγή κυμαίνεται από την ψυχοθεραπεία μέχρι και αντικαταθλιπτικά ως και θεραπεία με φως, δηλαδή μεγάλα κουτιά γεμάτα με λαμπτήρες που φωτίζουν το πρόσωπό σας και που μοιάζουν με κρεβάτια μαυρίσματος.
Ωστόσο, μια πρόσφατη μελέτη αμφισβητεί ολοκληρωτικά την ύπαρξη της εποχιακής κατάθλιψης. Κάθε χρόνο, τα Κέντρα Ελέγχου Ασθενειών διεξάγουν μια μεγάλη συγχρονική μελέτη στον πληθυσμό των ΗΠΑ. Μια ομάδα ερευνητών συνειδητοποίησε ότι θα μπορούσαν να χρησιμοποιήσουν ανεξάρτητα τα δεδομένα του κέντρου για να διερευνήσουν τις αλλαγές της κατάθλιψης ανά εποχή. Η έκδοση της μελέτης του Κέντρου Ελέγχου Ασθενειών το 2006 περιελάμβανε μια σειρά από ερωτήσεις που συνήθως χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της κατάθλιψης.
Με την ανάλυση των απαντήσεων που συγκεντρώθηκαν από 34.000 ενήλικες κατά τη διάρκεια του έτους, οι ερευνητές θα μπορούσαν να ανιχνεύσουν ενδείξεις της εποχιακής συναισθηματικής διαταραχής. Θα μπορούσαν να διακρίνουν τις εξάρσεις της κατάθλιψης στην χειμερινή περίοδο: «Για να είμαι ειλικρινής, δεν αμφισβήτησαμε αρχικά την διάγνωση», γράφει ο ερευνητής Steven LoBello ο οποίος σημειώνει ότι «ο στόχος ήταν να προσδιορίσουμε τον πραγματικό βαθμό στον οποίο η κατάθλιψη αλλάζει με τις εποχές».
Ενδεχομένως θα μπορούσαν να προκύψουν και άλλα μοτίβα. Θα μπορούσε να υπάρξει μια συνολική αύξηση των αναφερομένων συμπτωμάτων κατάθλιψης σε βορειότερο γεωγραφικό πλάτος αν η χαμηλή έκθεση στο φως είναι το κλειδί που φέρνει ένα καταθλιπτικό κύκλο. Εξάλλου, το φως έδειχνε να είναι το κλειδί. Η ανάπτυξη των θεραπειών τεχνητού φωτός για τους ασθενείς με SAD, βασίστηκε σε συσχέτιση μεταξύ του αυξημένου φωτός και της αυξημένης διάθεσης. Για εκείνους που ζουν με SAD, τόσο η εποχή όσο και το γεωγραφικό πλάτος ποικίλουν στα επίπεδα του φωτός και αλληλεπιδρούν με τα καταθλιπτικά συμπτώματα.
Οι ερευνητές έψαξαν στα δεδομένα της έρευνας του Κέντρου Ελέγχου Ασθενειών για συσχετίσεις μεταξύ της υψηλής βαθμολογίας στην κατάθλιψη και σε συγκεκριμένες εποχές ή γεωγραφικά πλάτη. Οι ερευνητές εξέτασαν επίσης αν τα υψηλά γεωγραφικά πλάτη σε συνδυασμό με τη χειμερινή περίοδο αύξαναν τη συχνότητα των καταθλιπτικών απαντήσεων περισσότερο από το υψηλό γεωγραφικό πλάτος ή το χειμώνα από μόνο του. Οι ώρες της ηλιοφάνειας σε μια δεδομένη τοποθεσία και η ημερομηνία είναι διαθέσιμες από το Ναυτικό Παρατηρητήριο των ΗΠΑ, έτσι οι ερευνητές ήλεγξαν ακόμα και τις συνδέσεις μεταξύ της βαθμολογίας κατάθλιψης και των ωρών της ηλιοφάνειας την ημέρα που συλλέχθηκε η βαθμολογία. Θεώρησαν ότι αν το φως ευθύνεται για την SAD, τότε κοιτάζοντας τις ώρες ηλιοφάνειας θα ήταν ένας τρόπος για να ανιχνεύουν τα άτομα με SAD από τον γενικό πληθυσμό.
Αντί αυτού, από τα δεδομένα του Κέντρου Ελέγχου Ασθενειών, δεν προέκυψε κανένα αποδεικτικό στοιχείο για την εποχιακή συναισθηματική διαταραχή. Οι ερευνητές ήταν επιφυλακτικοί μήπως παρέβλεψαν τις τάσεις της SAD μεταξύ του τεράστιου πληθυσμού των ανθρώπων χωρίς SAD, έτσι ανέλυσαν ξανά τις απαντήσεις από ένα υποσύνολο των ανθρώπων που είχαν ταξινομηθεί καταθλιπτικοί κατά το χρόνο της έρευνας. Πάλι όμως δε βρήκαν κανένα σημάδι της SAD. Δεν εμφανίστηκαν ούτε εποχιακές αυξήσεις, ούτε αυξήσεις εξαρτώμενες από το φως σχετιζόμενες με την κατάθλιψη. Θα μπορούσαμε να αναρωτηθούμε αν κάτι δεν πήγε καλά με τη τηλεφωνική μελέτη, όμως εμφανίστηκαν και άλλες αναμενόμενες τάσεις στα δεδομένα της έρευνας, όπως υψηλότερα ποσοστά κατάθλιψης για τις γυναίκες και τους ανέργους. Η διακύμανση στην κατάθλιψη από την SAD ήταν είτε ανύπαρκτη ή μη ανιχνεύσιμη.
Παρόμοιες έρευνες για τις διακυμάνσεις της SAD σε όλες τις εποχές, έχουν γίνει και από άλλους ερευνητές και επίσης αν είναι πιο κοινή σε χώρες με διαφορετικά γεωγραφικά πλάτη. Τα αποτελέσματα είναι μικτά και αυτές οι μελέτες φαίνεται να αντιμετωπίζουν δύο προβλήματα. Ένα πρόβλημα βρίσκεται στα ερωτήματα που έθεσαν. Τα ερωτήματα που συνήθως χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της SAD, ενώ είναι πολύ συγκεκριμένα, είναι επίσης απίστευτα καθοδηγητικά. Φανταστείτε ότι απαντάτε σε μια βροχή από ερωτήσεις σχετικά με το πώς η διάθεσή σας, το βάρος σας, η όρεξή σας μεταβάλλονται με την πάροδο του χρόνου. Στη συνέχεια, συμπληρώνετε διαγράμματα για να συγκρίνετε τις συνήθειές σας κατά τη διάρκεια των εποχών. Θα σας ζητηθεί να εξετάσετε σε ποιά εποχή του χρόνου παίρνετε ή χάνετε βάρος, για τον ύπνο σας ή αν τρώτε λιγότερο. Χρησιμοποιώντας αυτό το πρότυπο αξιολόγησης για την SAD, ίσως να επανεξετάσετε αν τελικά έχετε ένα ετήσιο κύκλο διάθεσης.
Η τηλεφωνική έρευνα δεν έθεσε τις συνηθισμένες ερωτήσεις για την SAD, αλλά στηρίχθηκε σε οκτώ ερωτήσεις που συνήθως χρησιμοποιούνται για την αξιολόγηση της μείζονας κατάθλιψης. Αυτές οι ερωτήσεις αφορούν σε θέματα που δεν καλύπτονται από τις τυποποιημένες εκτιμήσεις της SAD- απελπισία, έλλειψη ευχαρίστησης σε δραστηριότητες, δυσκολία στη συγκέντρωση - και αφορούν τις τελευταίες δύο εβδομάδες και όχι τις τελευταίες πενήντα δύο. Είναι πολύ πιο εύκολο να θυμηθείτε πώς αισθανθήκατε στο πρόσφατο παρελθόν από το να θυμάστε πώς αισθανθήκατε πριν από ένα χρόνο. Οι αναμνήσεις μας μπορεί να μην είναι τόσο καθαρές με την πάροδο του χρόνου, ειδικά αν περιμένουμε ένα συγκεκριμένο μοτίβο.
Αυτό εισάγει ένα άλλο πρόβλημα με τις μελέτες για την SAD: τις προσδοκίες
Ακόμη και το άκουσμα σχετικά με τη «μελαγχολία του χειμώνα» στη λαϊκή κουλτούρα, θα μπορούσε να φυτέψει προκαταλήψεις επιβεβαίωσης, ενθαρρύνοντας τους εν δυνάμει ασθενείς (ή ερευνητές) να βρουν αποδείξεις της, είτε υπάρχει είτε όχι. Οι προκαταλήψεις μας είναι πάντα εκεί, έτσι τα στοιχεία της έρευνας που συλλέγονται χωρίς καμία αναφορά σε εποχιακές διαταραχές της διάθεσης είναι ένα ασφαλέστερο στοίχημα για την αποφυγή προκαταλήψεων. Ένα άτομο που βιώνει επεισόδια κατάθλιψης στη διάρκεια του χειμώνα μπορεί να χρειαστεί θεραπεία για SAD ή μπορεί και να χρειαστεί θεραπεία για την αντιμετώπιση του στρες στην περίοδο των διακοπών.
Άλλες μελέτες, ιδίως στη Νορβηγία, έχουν επίσης τεθεί υπό αμφισβήτηση για τα αποτελέσματα της εποχιακής κατάθλιψης. Εάν οι αλλαγές στο φως του ήλιου ή άλλες ιδιότητες του χειμώνα μπορεί να προκαλέσουν την εποχιακή κατάθλιψη, τότε γιατί ο νορβηγικός χειμώνας, με σοβαρά μειωμένα επίπεδα ηλιοφάνειας, δεν αναφέρει υψηλότερα ποσοστά; Ίσως η νορβηγική κουλτούρα βοηθά να αποκρούσει τυχόν αρνητικές επιπτώσεις του χειμώνα ή ίσως η SAD δεν είναι αυτό που νομίζουμε ότι είναι.
Μια τεράστια τηλεφωνική έρευνα σχετικά με την κατάθλιψη στις ΗΠΑ είναι μια πολύτιμη ευκαιρία για να εντοπίσουμε την SAD στον πληθυσμό, αλλά η έλλειψη αποδεικτικών στοιχείων για την SAD δεν αποδεικνύει ότι η SAD δεν είναι πραγματική. Γνωρίζουμε ότι το φως έχει σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία μας. Η μελατονίνη και άλλες ορμόνες σίγουρα αντιδρούν στο φως και υπάρχει ένα τμήμα του εγκεφάλου που λαμβάνει σημάδια από τα μάτια όχι για να δει, αλλά για να κρατήσει το κιρκαδικό ρυθμό. Είναι πιθανό ότι η εποχιακή κατάθλιψη είναι εξαιρετικά σπάνια και δύσκολο να ανιχνευθεί στο επίπεδο του πληθυσμού - κάποιες ενδείξεις για αυτό προέρχονται από μια αμερικανική έρευνα του 1998 με 8000 ανθρώπους. Είναι επίσης δυνατόν ότι οι περιπτώσεις SAD είναι διαταραχές της διάθεσης που δεν μοιράζονται πολλά συμπτώματα με την κατάθλιψη. Δικαιολογημένα, οι άνθρωποι που πιστεύουν ότι έχουν SAD διατηρούν ακόμα αμφιβολίες, ειδικά εκείνοι που βλέπουν βελτίωση μετά από θεραπεία με φως. Αν η φωτο-θεραπεία μπορεί να ανακουφίσει τις διαταραχές της διάθεσης, χωρίς σοβαρές παρενέργειες, θα συνεχιστούν οι έρευνες στις θεραπείες με φως καθώς και σε άλλες ειδικές θεραπείες για την SAD. Προς το παρόν, όμως, δεν μπορούμε να συμβιβάσουμε αρκετά την εποχιακή συναισθηματική διαταραχή με τη σταθερότητα της γενικής διάθεσης.
Πηγή: scientificamerican.com
Πηγή έρευνας: Clinical Psychological Science
Απόδοση – Επιμέλεια: Ομάδα psychologynow
