Με τον όρο της ψυχογενούς ανορεξίας ή anorexia nervosa όπως έχει καθιερωθεί να αποκαλείται στον επιστημονικό χώρο, εισάγεται η έννοια μίας ψυχιατρικής διαταραχής που συνδυάζει τόσο το ψυχολογικό όσο και το διατροφικό σκέλος, στο βαθμό που κατέχει τα πρωτεία στους θανάτους που προκαλούνται από ψυχιατρικά νοσήματα.
Με αφορμή τον πρόσφατο θάνατο της Νανάς Καραγιάννη από χρόνια πάθηση από νευρική ανορεξία, έρχεται για άλλη μια φορά στο κοινωνικό προσκήνιο το ζήτημα της ψυχογενούς ανορεξίας, μια εικόνα που έχει εγγραφεί ως κοινωνική αναπαράσταση με την καμπάνια της Isabelle Caro μερικά χρόνια πριν ή που έχει συνδυαστεί συνήθως με την εικόνα πολλών μοντέλων στο χώρο της μόδας.
Με τον όρο της ψυχογενούς ανορεξίας ή anorexia nervosa όπως έχει καθιερωθεί να αποκαλείται στον επιστημονικό χώρο, εισάγεται η έννοια μίας ψυχιατρικής διαταραχής που συνδυάζει τόσο το ψυχολογικό όσο και το διατροφικό σκέλος, στο βαθμό που κατέχει τα πρωτεία στους θανάτους που προκαλούνται από ψυχιατρικά νοσήματα.
Αν και συνηθίζει να προσβάλλει κατά πλειοψηφία γυναίκες σε ποσοστό 95%, ενώ το αντίστοιχο που αναλογεί σε άνδρες αγγίζει μόλις το 10%, η δεύτερη κατηγορία τείνει και αυτή να αυξάνεται εντόνως. Ενώ μπορεί να εμφανιστεί σε οποιαδήποτε χρονική περίοδο στη ζωή του ατόμου, συνήθως φαίνεται να κάνει την εμφάνισή της στην εφηβεία. Μια πιθανή εξήγηση για αυτό, θα μπορούσαν να είναι οι ορμονικές αλλαγές και οι δυσλειτουργίες που αλληλεπιδρούν με τη λειτουργικότητα των νευροδιαβιβαστών, την ωριμότητα του εγκεφάλου και γενετικούς παράγοντες. (Zipfel et al., 2015)
Όσο για τα χαρακτηριστικά εκείνα που μας παραπέμπουν στο να αναγνωρίσουμε τα άτομα εκείνα τα οποία πάσχουν από νευρική ανορεξία πρώτη θέση κατέχει η απώλεια βάρους, καθώς το άτομο που πάσχει από νευρική ανορεξία ζυγίζει 85% λιγότερο από όσο αναλογεί στο ύψος και την ηλικία του. Επίσης το άτομο αυτό πιθανότατα να έχει χάσει ένα σημαντικό ποσοστό βάρους σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα και να αδυνατεί να διατηρήσει ένα φυσιολογικό και υγιές βάρος. Τα άτομα αυτά χαρακτηρίζονται από το φόβο τους να παχύνουν, ακόμη και αν τρέφονται ελαττωματικά και ζυγίζουν πολύ λίγο. Όταν κάποιος πάσχει από νευρική ανορεξία, το ποσοστό της προσοχής που αφιερώνει στην εικόνα του σώματός του μπορεί να είναι τεράστιο. Η αξία του ίδιου μπορεί να καθορίζεται από τον τρόπο που νομίζει ότι φαίνεται στους άλλους. Μπορεί επίσης, να αναπτύξουν μία διεστραμμένη εικόνα του σώματός τους, βλέποντας το σώμα τους ως χοντρό ενώ στην πραγματικότητα είναι επικίνδυνα αδύνατοι. (National Eating Disorders Collaboration, 2011)
Τυπικά συμπτώματα τα οποία μπορεί να δούμε αλλά να μην τα σκεφτούμε σοβαρά και να μην μας παραπέμψουν στη διαταραχή αυτή είναι τα εξής:
Ο αυτοπεριορισμός του ατόμου σε πρόσληψη ελάχιστων θερμίδων ημερησίως, η υιοθέτηση μίας κοντά στα πρότυπα vegan διατροφής, που χαρακτηρίζεται από την αποφυγή λίπους, κόκκινου κρέατος και γλυκών, ο συνήθως περίεργος συνδυασμός φαγητών, η εμμονή με συγκεκριμένα φαγητά, με τις θερμίδες τους καθώς και η συνήθεια του να μαγειρεύουν για άλλους. Τέλος, χαρακτηριστικός είναι πάλι ο φόβος του να μη μπορέσουν να σταματήσουν να τρώνε ή του να μην είναι σίγουροι για το εάν πεινάνε ή όχι. (Kay et al., 2005)
Όμως ποιο είναι το ψυχολογικό υπόβαθρο των ατόμων που πάσχουν από νευρική ανορεξία; Σχεδόν τα 2/3 των ασθενών αυτών, δηλώνουν διαταραχές της διάθεσης σχεδόν σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους και πιο συχνά, κατάθλιψη. Ανάμεσα στο 25 με 75% των ασθενών με ψυχογενή ανορεξία εκδηλώνουν ένα ιστορικό έστω μίας αγχώδους διαταραχής, η οποία προμηνύει την ψυχογενή ανορεξία και αρχίζει από την παιδική ηλικία. H ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή εμφανίζεται στο 15- 29% των ατόμων με ψυχογενή ανορεξία με πάνω από το 79% να βιώνει εμμονές ή καταναγκασμούς σε ένα διάστημα της ζωής του. (Zipfel et al., 2015)
Επιπροσθέτως, ιδιαίτερα σημαντικό είναι το γεγονός πως νευρογνωσιακοί παράγοντες της νευρικής ανορεξίας περιλαμβάνουν τη δυσκολία του να αλλάζουν διαφορετικά καθήκοντα ή διαφορετικές απαιτήσεις και τη φτωχή συγκέντρωση ( προτίμηση για μεμονωμένα παρά για ευρύτερες απαιτήσεις). Ευρήματα προτείνουν ότι τόσο το στάδιο της ασθένειας ή η διάρκεια και η σκληρότητά της επηρεάζουν την επίδοση των ασθενών. Οι άνθρωποι με νευρική ανορεξία, έχουν επίσης δυσκολίες στις κοινωνικό- συναισθηματικές διδαδικασίες, δείχνοντας μεροληπτική προσοχή, δηλαδή, έχοντας μειωμένη ικανότητα αναγνώρισης, ελέγχου και έκφρασης συναισθήματος και φτωχή θεωρία του νου. Αυτές οι δυσκολίες είναι παρούσες τόσο στο στάδιο της ασθένειας, όσο και σε μία λανθάνουσα μορφή μετά την ανάρρωση.
Όμως ποιοι είναι οι αιτιολογικοί παράγοντες που μπορεί να προκαλέσουν την νευρική ανορεξία;
Διάφοροι αναπτυξιακοί παράγοντες που αποτελούν ρίσκο, περιλαμβάνουν διάφορα, προγεννητικά αλλά και κατά τη διάρκεια της κύησης και της νεογέννητης φάσης του μωρού, όπως η δυσμορφία ή η πρόωρη γέννηση όπως και οι δυσκολίες στη διατροφή και τον ύπνο κατά τη βρεφική ηλικία. Κατά την παιδική ηλικία, κάποια έντονα στοιχεία της προσωπικότητας που σχετίζονται με το άγχος, την κατάθλιψη, την τελειότητα καθώς και το φάσμα του αυτισμού, έχουν ταυτιστεί ως παράγοντες κινδύνου για τη νευρική ανορεξία. (Zipfel et al., 2015)
Επίσης, ιδιαίτερα κομβικό ρόλο παίζει και η κοινωνική επιρροή των πολιτισμικών και κοινωνικών προτύπων που παρεμβαίνουν στον τρόπο σκέψης και την κρίση, ειδικά των εφήβων. Τα MME ευρέως και συχνά χρησιμεύουν για να προβάλουν, τα όλο και πιο αδύνατα σώματα ανδρών και γυναικών ως πολιτιστικό ιδανικό (Harrison & Cantor, 1997). Επιπλέον τα ΜΜΕ μπορούν να επηρεάσουν την εικόνα σώματος του ατόμου μέσω της αντίθεσης. Οι διαφημίσεις παράγουν την κοινωνική σύγκριση (Richins, 1991). Άνθρωποι που εκτίθενται σε εικόνες όπου προβάλλονται υψηλά πρότυπα ελκυστικότητας (όμορφα, λεπτά, καλλίγραμμα σώματα ανδρών και γυναικών) έρχονται αντιμέτωποι με το πρότυπο και συγκρινόμενοι με αυτό εμφανίζουν δυσαρέσκεια της εικόνας σώματος (Kenrick & Gutierres, 1980).
Η εσωτερίκευση της εικόνας του ιδανικού σώματος εμπεριέχει την αποδοχή του πολιτιστικού ιδανικού. Η εσωτερίκευση του λεπτού ιδανικού σώματος συνδέεται με διαταραχές στην εικόνα του σώματος - δυσαρέσκεια για την εξωτερική εμφάνιση και ως εκ τούτου, κίνδυνο για την εμφάνιση των προαναφερόμενων ψυχολογικών διαταραχών (Low et al., 2003). Ο κίνδυνος αυτός φαίνεται να είναι ακόμη μεγαλύτερος όταν η απόσταση του ιδανικού σώματος από το πραγματικό είναι μεγάλη. (Moyers, 2005)
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί η ψυχογενής ανορεξία στην κλινική πράξη;
Στη φάση της έντονης ανάδυσής της, είναι σημαντικό για τον κλινικό να προσπαθήσει να οικοδομήσει την εμπιστοσύνη, να εγκαθιδρύσει αμοιβαίο σεβασμό και να αναπτύξει μία θεραπευτική σχέση που θα λειτουργεί στη βάση μία συνεχούς ανακάλυψης και θεραπείας των προβλημάτων που συνδέονται με τη διατροφική διαταραχή. Πρέπει να έχουμε στο μυαλό μας ότι οι διατροφικές διαταραχές είναι μακροχρόνιες ασθένειες που μπορεί να εκδηλώνονται με διαφορετικούς τρόπους. Η θεραπεία τους συχνά απαιτεί από τον ψυχολόγο ή τον ψυχιάτρο την εναλλαγή διαφορετικών θεραπευτικών στρατηγικών.
Πολλοί ασθενείς με νευρική ανορεξία είναι αρχικά ανυπόμονοι στο να ξεκινήσουν θεραπεία και μπορεί να νιώθουν εντελώς απορροφημένοι από τα συμπτώματά τους. Πολλοί από αυτούς ανοίγονται αρκετά δύσκολα και μπορεί να κρατούν για τον εαυτό τους πληροφορίες σχετικές με τη συμπεριφορά τους, λόγω ντροπής. (Yager et al.,2005)
Κατά τη διάρκεια της θεραπείας, θα πρέπει να προσπαθήσουν οι κλινικοί να βλέπουν πέρα από τα προφανή συμπτώματα, κάποια συννοσηρή ψυχοπαθολογία καθώς και ψυχοδυναμικά ζητήματα. Επίσης, προκειμένου να βοηθήσουν κάποιον που πάσχει από νευρική ανορεξία, θα πρέπει να βρίσκονται σε απόλυτη σύμπνοια και συνεργασία με άλλους κλινικούς, όπως για παράδειγμα με κλινικούς διαιτολόγους, με κλινικούς ψυχιάτρους καθώς ακόμη και με γιατρούς.
Συγγραφέας: Μάιρα Ζαρέντη, Ψυχολόγος
Βιβλιογραφία
- Anorexia Nervosa, (2011), Fact sheet of National Eating Disorders Collaboration
- Harrison, K., & Cantor, J. (1997). The relationship between media consumption and eating disorders. Journal of Communication, 47(1), 40-67.
- Kaye W.H. (2005), Is anorexia nervosa an eating disorder? New insights into puzzling symptoms, University of California, San Diego, Department of Psychiatry
- Kenrick, D. T., &Gutierres, S. E. (1980). Contrast effects and judgments of physical attractiveness: When beauty becomes a social problem. Journal of Personality and Social Psychology, 25, 131-140.
- Low, K.G., Charanasomboon, S., Brown, C., Hiltunen, G., Long, K., Reinhalter, K., et al. (2003). Internalization of the thin ideal, weight and body image concerns. Social Behavior and Personality: An International Journal, 31( 1), 81-89.
- Moyers, S. R. (2005). Actual and ideal self-discrepancy and body satisfaction. Unpublished master’s thesis. Western Kentucky University, Bowling Green, KY
- Richins, M. L. (1991). Social comparison and the idealized images of advertising .Journal of Consumer Research, 18, 71-83.
- Yager M.D, Devlin M.J., Halmi K.A., Herzog D.B., Mitchell J. E., Powers P., Zerbe K.J (2005),Practice guideline for the treatment of patients with eating disorders (third edition), APA
- Zipfel S., Giel K. E., Bulik C.A., Hay P. Schmidt U. (2015), Anorexia nervosa: aetiology, assessment and treatment , Lancet Psychiatry
