Αναμφισβήτητα το φαγητό είναι μια απόλαυση και καταλαμβάνει μεγάλο μέρος της καθημερινότητάς μας. Συνιστά και μια αφορμή για κοινωνική αλληλεπίδραση με φίλους, συνεργάτες, οικογένεια, ενώ στην ελληνική κοινωνία κατέχει εξέχοντα ρόλο τόσο σε γεγονότα χαρμόσυνα, όσο και δυσάρεστα.
Τι συμβαίνει όμως όταν το φαγητό σχετίζεται με το συναίσθημα;
Στην δύσκολη καθημερινότητα που οι περισσότεροι βιώνουν, με το άγχος να προλάβουν να κάνουν πράγματα, με την ανάγκη τους για παραπάνω ώρες δουλειές -με σκοπό να αυξήσουν την ποιότητα ζωής τους κάποια μεταγενέστερη στιγμή – με τις περιορισμένες ευκαιρίες για κοινωνικές επαφές, χόμπυ, εκδρομές και ταξίδια λόγω της πανδημίας, το φαγητό είναι μια λύση εύκολη, γρήγορη και προσβάσιμη.
Μετά από μια κουραστική μέρα, το μόνο που θέλει κάποιος να κάνει είναι να χαλαρώσει. Το φαγητό αποτελεί μια χαλάρωση για τον άνθρωπο, καθώς η διαδικασία της μάσησης βοηθάει στην εκτόνωση της έντασης που νιώθουμε. Όσο περισσότερη η ένταση, τόσο περισσότερη κι η ανάγκη για το φαγητό.
Ας αναλογιστούμε τη σχέση που κάθε άνθρωπος από βρέφος ακόμα αναπτύσσει με την τροφή. Το φαγητό για τα βρέφη, πέρα από ευχαρίστηση και ικανοποίηση των βιωτικών τους αναγκών παρέχει και μια αίσθηση ασφάλειας, καθώς είναι κοντά στην τροφό, η οποία τους χαρίζει ζεστασιά και εμπιστοσύνη. Κατά την παιδική μας ηλικία το φαγητό έμπαινε σε διαπραγμάτευση, είτε ως επιβράβευση («θα σου πάρω μια σοκολάτα»), είτε ως τιμωρία.
Στην εφηβεία θεωρώ πως ξεκινάει η συναισθηματική μας σχέση με το φαγητό. Το άγχος και οι ορμόνες οδηγούν στην υπερβολική κατανάλωση τροφής, αλλά και η εικόνα σώματος είναι κάτι που σε αυτό το αναπτυξιακό στάδιο λαμβάνει μεγαλύτερης προσοχή.
Στην ενήλικη ζωή το φαγητό είναι μια αφορμή για έξοδο, είναι μια διευκόλυνση στην καθημερινότητα, είναι απόδειξη του κοινωνικού γίγνεσθαι. Και τέλος σαν άτομα τρίτης ηλικίας, το φαγητό συνιστά μια αφορμή για συγκέντρωση: κυριακάτικα τραπέζια όπου μαζεύεται όλη η οικογένεια για να βρεθούν και να αλληλεπιδράσουν.
Τι είναι όμως το συναισθηματικό φαγητό; Με πολύ απλά λόγια, όταν μιλάμε για συναισθηματικό φαγητό, ένα άτομο συνεχίζει να τρώει, αν και έχει καλύψει τις διατροφικές του ανάγκες, με σκοπό την εκτόνωση ή την καταπολέμηση κάποιου θετικού ή αρνητικού συναισθήματος. Η υπερκατανάλωση τροφής συνιστά την αποζημίωση ή και την αντίδραση στα αρνητικά κυρίως συναισθήματα. Σε πόσες ταινίες και σειρές δεν έχουμε δει σκηνές όπου οι πρωταγωνιστές μετά από κάποιο λυπηρό γεγονός καταναλώνουν τσιπς, παγωτά, τούρτες και αναψυκτικά;
Σύμφωνα με τον Macht (2008), η επίδραση των συναισθημάτων στην κατανάλωση τροφής μπορεί να ταξινομηθεί σε τρεις βασικές κατηγορίες:
- Συναισθήματα που προκλήθηκαν από το ερέθισμα του τροφίμου και επηρεάζουν την επιλογή τους («έφαγα σοκολάτα και αισθάνθηκα καλύτερα»)
- Συναισθήματα υψηλής έντασης και διέγερσης που καταστέλλουν το. Φαγητό λόγω ασυμβίβαστων συναισθηματικών αντιδράσεων («Ας το καταπιώ κι αυτό)
- Συναισθήματα μέτριας διέγερσης που επηρεάζουν την πρόσληψη τροφής ανάλογα με τα κίνητρα κατανάλωσης.
Η περιοριστική συμπεριφορά απέναντι στην τροφή ενισχύει την πρόσληψη τροφής σαν έκφρασης της έκπτωσης του γνωστικού ελέγχου. Η συναισθηματική συμπεριφορά , τα αρνητικά και θετικά συναισθήματα ενισχύουν την κατανάλωση τροφής προκειμένου να μετριασθεί το συναισθηματικό φορτίο. Τέλος η εξωγενή συμπεριφορά απέναντι στην τροφή όπου τα συναισθήματα που επηρεάζουν την πρόσληψη τροφής συγκλίνουν με τα γνωστικά και κινητήρια αντανακλαστικά.
Σύμφωνα με μια έρευνα που διεξάχθηκε από το Τμήμα Διατροφής και Διαιτολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης (Παύλου Χ., Πούλιου Α., 2012) σε 201 φοιτήτριες προέκυψε ότι ανεξάρτητα από τις γνώσεις που είχε ο συγκεκριμένος πληθυσμός σχετικά με την υγιεινή διατροφή, η πρόσληψη τροφής επηρεαζόταν από τη συναισθηματική τους συμπεριφορά.
Από το ίδιο τμήμα, το 2021 εκπονήθηκε έρευνα σε δείγμα ανδρών και γυναικών για να βρεθεί η συσχέτιση της συναισθηματικής κατανάλωσης και άγχους/ στρες (Καλαμποκίδου, 2021). Τα αποτελέσματα της έρευνας έδειξαν ότι επηρεάζεται η κατανάλωσης τροφής ανάλογα με τα επίπεδα εμφάνισης του στρες, κυρίως μετά την εκδήλωση αρνητικών συναισθημάτων. Οι γυναίκες έδειξαν ότι επηρεάζονται περισσότερο από τους άντρες και ξεσπούν το συναίσθημα τους τρώγοντας.
Διαβάστε σχετικά: Βουλιμία και υπερφαγία: όταν το φαγητό γίνεται εμμονή
Πως μπορώ να καταπολεμήσω την ανάγκη για συναισθηματικό φαγητό;
Τις περισσότερες φορές οι άνθρωποι επισκέπτονται διαιτολόγους και διατροφολόγους προκειμένου να τους βοηθήσουν να ακολουθήσουν μια πιο υγιεινή διατροφή. Το αποτέλεσμα είναι τα κιλά που χάνουν, να τα ξαναπαίρνουν καθώς δεν έχει επιλυθεί η συναισθηματική σύγκρουση που τους οδηγεί στην κατανάλωση φαγητού και να εμπίπτουν έτσι σε ένα φαύλο κύκλο.
Επομένως οι άνθρωποι που αναγνωρίζουν στον εαυτό τους την ανάγκη για συναισθηματικό φαγητό, θα πρέπει να συμβουλευτούν κάποιον ειδικό ψυχικής υγείας. Μέσα από τη θεραπεία θα αντικατασταθεί ο μηχανισμός αυτός συναίσθημα – φαγητό, θα επιλυθούν τυχόν τραυματικές εμπειρίες που συσχετίζονται με το φαγητό και θα ενισχυθεί η αυτοεκτίμηση του ατόμου. Πιθανόν να ακολουθήσει το άτομο και κάποια φαρμακευτική αγωγή για να καταπολεμήσει συναισθήματα έντονου άγχους ή καταθλιπτικά συμπτώματα, αν κριθεί απαραίτητο από τον εκάστοτε ψυχίατρο.
Βιβλιογραφικές παραπομπές:
- Καλαμποκίδου Μ. (2021). Μελέτη συσχέτισης μεταξύ συναισθηματικής κατανάλωσης και άγχους/στρες., Πτυχιακή εργασία. URL: https://apothesis.lib.hmu.gr/handle/20.500.12688/10079
- Παύλου Χ., Πούλιου Ά. (2012). Συσχέτιση μεταξύ του συναισθήματος και της πρόσληψης τροφής, λαμβάνοντας υπόψη το διατροφικό γνωστικό υπόβαθρο: συγχρονική μελέτη σε φοιτήτριες του τμήματος Διατροφής και Διαιτολογίας καθώς και σε άλλα τριτοβάθμια τμήματα της περιοχής. , Πτυχιακή εργασία. URL: https://apothesis.lib.hmu.gr/handle/20.500.12688/211
- Macht M. (2008), How emotions affect eating : Α five- way model. Apetite 2008, 50:1- 11.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
