Οι νέες θεραπευτικές εξελίξεις στην κατάθλιψη: όταν η επιστήμη συναντά την ψυχεδελική εποχή.
Η επιστήμη παρουσιάζει καλύτερα αποτελέσματα όταν οι επιστήμονες επικοινωνούν μεταξύ τους. Αυτό ακούγεται προφανές και τα εκατοντάδες επιστημονικά συνέδρια που διεξάγονται τα τελευταία χρόνια, επιβεβαιώνουν αυτή τη συνεργασία. Αλλά υπάρχουν, παραδόξως, αρκετοί τομείς στους οποίους ενώ οι επιστήμονες αναζητούν λύσεις στο ίδιο πρόβλημα, λειτουργούν σε τελείως παράλληλα μονοπάτια. Αυτή η κατάσταση μπορεί να δημιουργήσει σύγχυση στους ανθρώπους που περιμένουν να ωφεληθούν από την επιστήμη και, σε ορισμένες περιπτώσεις, να θέσει σε κίνδυνο την υγεία τους.
Αυτό το βλέπουμε να αποδεικνύεται από την τρέχουσα έρευνα για τις νέες θεραπείες της κατάθλιψης. Η κατάθλιψη επηρεάζει ένα σημαντικό ποσοστό του πληθυσμού και θα είναι η δεύτερη αιτία αναπηρίας το 2030. Υπάρχουν πολλές θεραπείες για την κατάθλιψη, αλλά εκείνες που υποστηρίζονται από συμπαγή στοιχεία, εμπίπτουν σε δύο πολύ ευρείες κατηγορίες που συχνά ονομάζονται «σωματικές» και «ψυχοκοινωνικές». Περιλαμβάνουν αντικαταθλιπτικά και άλλα φάρμακα, ηλεκτροσπασμοθεραπεία (ECT) και διακρανιακή μαγνητική διέγερση (TMS). Οι ψυχοκοινωνικές θεραπείες αποτελούνται κυρίως από τις διάφορες μορφές ψυχοθεραπείας, με τη γνωστική συμπεριφορική θεραπεία (CBT) και τη διαπροσωπική ψυχοθεραπεία (IPT) έχοντας τις ισχυρότερες βάσεις τεκμηρίωσης και την ευρέως χρησιμοποιούμενη ψυχαναλυτική (ή ψυχοδυναμική) ψυχοθεραπεία.
Πολλές από αυτές τις θεραπείες είναι σαφώς αποτελεσματικές, αλλά κάθε μία από αυτές έχει τόσο μειονεκτήματα όσο και περιπτώσεις που δεν υπάρχει ανταπόκριση από τους ασθενείς. Τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, για παράδειγμα, έχουν μια σειρά ανεπιθύμητων παρενεργειών και μπορεί να χρειαστούν ως και μερικές εβδομάδες μέχρι να δείξουν εμφανή αποτελέσματα. Επιπλέον, μόνο το 30% περίπου των ασθενών με κατάθλιψη παρουσιάζει πλήρη ανταπόκριση στο πρώτο αντικαταθλιπτικό φάρμακο που δοκιμάζουν. Η ψυχοθεραπεία για να είναι αποτελεσματική, διαρκεί πολλές εβδομάδες έως και μήνες, απαιτεί συγκέντρωση και κίνητρο από το θεραπευόμενο και μπορεί να είναι δαπανηρή. Δεν αποτελεί έκπληξη λοιπόν, ότι οι ερευνητές προσπαθούν να βρουν πιο αποτελεσματικές και πρακτικές θεραπείες για την κατάθλιψη.
Δύο ενδιαφέρουσες και πολύ διαφορετικές ομάδες θεραπειών για την κατάθλιψη, έχουν κάνει την εμφάνισή τους το τελευταίο διάστημα. Στο μέτωπο της βιολογικής θεραπείας, παρατηρείται μια συσσώρευση φαρμάκων, που κάποτε θεωρούσαμε ως ναρκωτικά, να κεντρίζουν το ενδιαφέρον των ερευνητών. Αυτά περιλαμβάνουν την κεταμίνη, μια εισπνεόμενη έκδοση που μόλις εγκρίθηκε από τον FDA, την ψιλοκυβίνη (μανιτάρια) και το MDMA (Ecstasy). Στην πλευρά της ψυχοκοινωνικής θεραπείας, βρίσκονται οι μη-φαρμακευτικές προσεγγίσεις που συσχετίζουμε συνήθως με τη βελτίωση του τρόπου ζωής και τη γενική υγεία και ευεξία, για παράδειγμα: ο διαλογισμός, η γιόγκα και η άσκηση.
Μια ανησυχητική πτυχή αυτών των εξελίξεων, ωστόσο, είναι ότι μελετούνται παράλληλα. Κανείς δε συγκρίνει την κεταμίνη με το διαλογισμό ή τα «μαγικά» μανιτάρια με τη γιόγκα. Οπότε, αν έχετε κατάθλιψη, πρέπει να δοκιμάσετε να πάρετε MDMA ή να προσλάβετε έναν προσωπικό γυμναστή; Ούτε οι ψυχολόγοι και οι ψυχίατροι πρώτης γραμμής, ούτε οι ασθενείς τους είναι πιθανό να λάβουν απαντήσεις σε τέτοιες ερωτήσεις αφού τα πράγματα ακόμη εξελίσσονται.
Χρειαζόμαστε καλύτερα φάρμακα
Ψυχίατροι και ψυχολόγοι συμφωνούν ότι χρειαζόμαστε απεγνωσμένα, νέα και καλύτερα φάρμακα για την κατάθλιψη. Όλα τα επί του παρόντος διαθέσιμα αντικαταθλιπτικά λειτουργούν με τον ίδιο βασικό νευροβιολογικό μηχανισμό, ενισχύοντας τη δράση ενός ή και των δύο χημικών νευροδιαβιβαστών στον εγκέφαλο, της σεροτονίνης (5-ΗΤ) και της νοραδρεναλίνης (NA). Πίσω στη δεκαετία του 1950, οι επιστήμονες ανακάλυψαν ότι τα φάρμακα που αλληλεπιδρούν με αυτούς τους νευροδιαβιβαστές είναι αποτελεσματικά στη θεραπεία της κατάθλιψης και έτσι γεννήθηκε η πρώτη γενιά φαρμάκων, που ονομάζονται τρικυκλικά αντικαταθλιπτικά (TCAs).
Στη συνέχεια, στη δεκαετία του 1980, η δεύτερη γενιά αντικαταθλιπτικών άρχισε με την εισαγωγή του Prozac, του πρώτου από μια νέα κατηγορία επιλεκτικών αναστολέων επαναπρόσληψης σεροτονίνης (SSRI) φαρμάκων που διατέθηκαν στην αγορά. Παρ’ όλο που τα SSRIs έχουν κάποια δυσμενή πλεονεκτήματα ως προς την παρενέργεια έναντι των TCAs, εξακολουθούν να λειτουργούν με την αύξηση των επιπέδων σεροτονίνης και δεν λειτουργούν καλύτερα από τα TCAs (και σε ορισμένες περιπτώσεις πιθανόν όχι και τόσο καλά).
Μέσα στα επόμενα χρόνια έχουν αναπτυχθεί περισσότερα SSRIs και διάφορα άλλα νέα αντικαταθλιπτικά φάρμακα, τα οποία όλα προβάλλονται από τις φαρμακευτικές εταιρείες παρασκευής τους ως επιτεύγματα, αλλά όλα βασίζονται στον ίδιο μηχανισμό δράσης και κανένα από αυτούς δεν προσφέρει κανένα πλεονέκτημα στην αποτελεσματικότητα. Οι ψυχοφαρμακολόγοι τώρα εκφράζουν συνήθως την απογοήτευσή τους για την έλλειψη προόδου στην ανάπτυξη μιας καλύτερης, ασφαλέστερης και αποτελεσματικότερης κατηγορίας αντικαταθλιπτικών.
Ένας σημαντικός λόγος αυτής της στασιμότητας είναι ότι τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα που διαθέτουμε, ουσιαστικά τα ανακαλύψαμε τυχαία, χωρίς κάποια βασική κατανόηση του προβλήματος στο οποίο απευθύνονταν. Σε όλους τους άλλους τομείς της ιατρικής, τα νέα φάρμακα αναπτύσσονται γενικά με βάση την κατανόηση της φυσιολογίας της νόσου που έχουν σχεδιαστεί για τη θεραπεία. Αλλά αυτό το είδος ορθολογικής προσέγγισης στην ανάπτυξη φαρμάκων, δε χρησιμοποιήθηκε στην περίπτωση των αντικαταθλιπτικών φαρμάκων. Ένα πράγμα που πραγματικά γνωρίζουμε είναι, πως είναι βέβαιο ότι τα επίπεδα σεροτονίνης και νοραδρεναλίνης δεν μειώνονται πραγματικά στον εγκέφαλο των ανθρώπων με κατάθλιψη. Συνεπώς, το γιατί τα φάρμακα που αυξάνουν τη δραστηριότητά τους βοηθούν στη θεραπεία της κατάθλιψης παραμένει ασαφές και όταν επανειλημμένα εισάγουμε νέες παραλλαγές αυτών, σαμποτάρουμε την πρόοδο.
Πλέον τα πράγματα μπορεί να εξελίσσονται σε μια καλύτερη κατεύθυνση. Η πιθανότητα ότι η κεταμίνη μπορεί να είναι ένα αποτελεσματικό αντικαταθλιπτικό, έχει προκαλέσει σημαντικό ενθουσιασμό για καλό λόγο. Σε αντίθεση με την τρέχουσα στρατηγική η οποία απλώς ταιριάζει τα συστήματα σεροτονίνης και νορεπινεφρίνης, η κεταμίνη αντιπροσωπεύει μια νέα και ορθολογική προσέγγιση στο σχεδιασμό αντικαταθλιπτικών φαρμάκων. Υπάρχουν σοβαρά επιστημονικά στοιχεία που υποδηλώνουν ότι η υπερβολική δραστηριότητα του νευροδιαβιβαστή που έχει σαν στόχο της η κεταμίνη – τον γλουταμινικό - εμπλέκεται στην ανθρώπινη κατάθλιψη.
Αυτό σημαίνει ότι η κεταμίνη μπορεί να αντιμετωπίσει μια θεμελιώδη ανωμαλία στον εγκέφαλο των ανθρώπων που πάσχουν από κατάθλιψη. Επιπλέον, φαίνεται επίσης να λειτουργεί καλύτερα σε ορισμένες καταστάσεις από τα αντικαταθλιπτικά φάρμακα που έχουμε ήδη. Ενώ τα μέχρι τώρα αντικαταθλιπτικά φάρμακα μπορεί να χρειαστούν μέχρι και εβδομάδες για να φανεί η αποτελεσματικότητά τους, έχει αναφερθεί σε πολλαπλές μελέτες η ύπαρξη μίας ένεσης κεταμίνης για την παροχή σχεδόν άμεσης και ουσιαστικής ανακούφισης από την κατάθλιψη.
Τα ναρκωτικά των πάρτυ γίνονται αντικαταθλιπτικά φάρμακα
Παρ’ όλο που η κεταμίνη χρησιμοποιούταν ιατρικά για μεγάλο χρονικό διάστημα ως αναισθητικό, είναι ίσως πιο γνωστή στο ευρύ κοινό με το όνομα "Special K", ένα ναρκωτικό του δρόμου. Και σε αυτή την κατηγορία, η κεταμίνη έχει ενδιαφέρουσα παρέα. Η Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων των ΗΠΑ, συμφώνησε πρόσφατα να επιτρέψει μια κλινική δοκιμή της ψιλοκυβίνης, το κύριο συστατικό των μαγικών μανιταριών. Ταυτόχρονα, το MDMA, γνωστότερο ως Ecstasy, έχει φανερωθεί σε τουλάχιστον μία μελέτη πως είναι αποτελεσματικό σε συνδυασμό με την ψυχοθεραπεία για τη θεραπεία της μετατραυματικής διαταραχής άγχους (PTSD) και έχει επίσης μελετηθεί στη θεραπεία της κατάθλιψης. Είναι συναρπαστικό να μαθαίνουμε ότι όλα αυτά τα «ψυχεδελικά» φάρμακα μοιράζονται μια επίδραση στη λειτουργία του εγκεφάλου που τώρα πιστεύουμε ότι μπορεί να είναι κεντρική σημασίας για να καταλάβουμε τι ευθύνεται για την κατάθλιψη.
Η ερευνητική εργασία πάνω σε φάρμακα όπως η κεταμίνη, η ψιλοκυβίνη και το MDMA, φαίνεται να είναι σχεδόν εξαντλητική. Πλέον έχουμε επιστήμονες να δουλεύουν με ακραία συστατικά, τα οποία μπορούν να εθίσουν αλλά διαθέτουν επίσης και μία ελκυστική πλευρά. Μπορούμε επίσης να σπάσουμε τελικά τις χειροπέδες της σεροτονίνης/νοραδρεναλίνης και να ξεκινήσουμε νέες και πιο ορθολογικές στρατηγικές για την ανάπτυξη αντικαταθλιπτικών φαρμάκων. Τέλος, και φυσικά το πιο σημαντικό, υπάρχουν ορισμένες ενδείξεις - παρόλο που πρέπει να γίνει πολύ περισσότερη έρευνα τόσο για την αποτελεσματικότητα όσο και για την ασφάλεια, ότι αυτά τα νέα φάρμακα μπορούν να βοηθήσουν τους καταθλιπτικούς ανθρώπους με ορισμένους τρόπους που τα διαθέσιμα σήμερα φάρμακα δεν το κάνουν.
Η προοπτική ενός νέου φαρμάκου για την κατάθλιψη φαίνεται πάντα να δημιουργεί ενθουσιασμό στο κοινό και τα μέσα ενημέρωσης. Επομένως, δεν προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι εμφανίστηκαν πολλές ιστορίες σχετικά με αυτήν τη φουρνιά πιθανών νέων φαρμάκων, που φανέρωναν την όρεξή μας για την ελπίδα μίας σημαντικής ανακάλυψης.
Υπάρχει ένα είδος διάθεσης «εμείς τα λέγαμε αυτά» σε μερικές από αυτές τις ιστορίες: τα φάρμακα που ανακοινώθηκαν στη δεκαετία του 1960 ως ο δρόμος προς την ανώτερη συνείδηση μόνο και μόνο για να δαιμονοποιηθούν και να απαγορευτούν, για άλλη μια φορά, θεωρούνται ως πιθανές ανακαλύψεις. Αλλά αν η ιδέα ότι τα φάρμακα που θεωρούνται παράνομα μπορεί τώρα να γίνουν συνταγογραφούμενα φάρμακα φαίνεται περίεργο και εκπληκτικό, μάλιστα, ίσως τα ευρήματα ότι οι στρατηγικές που συνδέονται με γκουρού, γιόγκι και υποστηρικτές της φυσικής κατάστασης που δεν περιλαμβάνουν φάρμακα, μπορεί επίσης να είναι αποτελεσματικά αντικαταθλιπτικά.
Επιστήμη στο Σίλο
Όλες αυτές οι νέες προσεγγίσεις για τη θεραπεία της κατάθλιψης είναι συναρπαστικές, αλλά πρέπει να σημειωθεί επίσης ότι οι φαρμακευτικές και μη προσεγγίσεις, φαίνεται να αναπτύσσονται από επιστήμονες που λειτουργούν μεμονωμένα και σπάνια επικοινωνούν μεταξύ τους. Επομένως, αν είστε ασθενής που πάσχει από κατάθλιψη, πρέπει να πάτε σε ψυχίατρο που προσφέρει κεταμίνη, παρόλο που δεν έχει ακόμη εγκριθεί ως αντικαταθλιπτικό; Ή μήπως θα ήταν καλύτερα για εσάς να προσλάβετε έναν προσωπικό γυμναστή και να αρχίσετε να ασκείστε; Ή ίσως και τα δύο;
Φυσικά, η απάντηση σε αυτό το ερώτημα εξαρτάται από τις ακριβείς ιατρικές συνθήκες που βιώνει κάθε άνθρωπος. Κάποιος που είναι ήδη δρομέας μαραθωνίου μπορεί να μην επωφεληθεί από περισσότερη άσκηση. Η κεταμίνη φαίνεται να είναι χρήσιμη για την άμεση θεραπεία της σοβαρής κατάθλιψης, αλλά δεν γνωρίζουμε ακόμη αν είναι ασφαλής ή αποτελεσματική για μακροπρόθεσμη θεραπεία πιο μετριοπαθών μορφών κατάθλιψης. Ως εκ τούτου, το πιο χρήσιμο θα ήταν να δούμε αρχικά έναν ψυχολόγο που γνωρίζει όλες αυτές τις διαφορετικές προσεγγίσεις στη θεραπεία, καταλαβαίνει ποια είναι τα καλύτερα στοιχεία που τα υποστηρίζουν και είναι έτοιμος να προσφέρει ένα σχέδιο παρέμβασης που συνδυάζει τόσο σωματικά όσο και ψυχοκοινωνικά στοιχεία.
Τα νέα φάρμακα αξιολογούνται συνήθως με τη σύγκρισή τους με το placebo, τα οποία είναι πανομοιότυπα αλλά φυσιολογικά αδρανή χάπια. Αυτός είναι ένας απλός και σχολαστικός τρόπος για να διαπιστωθεί αν ένα νέο φάρμακο λειτουργεί και σε περιπτώσεις όπως η κεταμίνη για την κατάθλιψη, η απάντηση είναι σχεδόν βέβαιο ότι συμβαίνει. Αλλά για ένα άτομο που πάσχει από κατάθλιψη γνωρίζοντας ότι ένα φάρμακο λειτουργεί καλύτερα από το τίποτα είναι μια σημαντική πληροφορία. Κάποιος θα μπορούσε να αναρωτηθεί το εξής: τι είναι καλύτερο για μένα; να πάρω αυτό το χάπι ή να αρχίσω να διαλογίζομαι ή να κάνω γιόγκα;
Οι απαντήσεις σε μια τέτοια ερώτηση θα απαιτήσουν τη διάσπαση ορισμένων εμποδίων που υπάρχουν συχνά στην επιστήμη και θα χρειαστεί επιστήμονες από πολύ διαφορετικά πεδία να επικοινωνήσουν μεταξύ τους. Τι συμβαίνει με μια μελέτη που συγκρίνει την ψιλοκυβίνη με τη γιόγκα; Ή το «έκσταση» με το διαλογισμό; Και ίσως να προσθέσετε την απεικόνιση του εγκεφάλου για να δείτε σε ποιο βαθμό οι θεραπείες εξομαλύνουν τη λειτουργία του εγκεφάλου στους καταθλιπτικούς ανθρώπους; Ακούγεται σαν η επιστήμη να συναντά την ψυχεδελική εποχή, αλλά οι τολμηρές προσεγγίσεις είναι ακριβώς αυτό που χρειαζόμαστε για σοβαρές και δύσκολες ασθένειες όπως η κατάθλιψη. Όσο τολμηρή μπορεί να είναι η μελέτη ψυχεδελικών φαρμάκων και στρατηγικών που αναπτύχθηκαν αρχικά από τους ανατολικούς ιατρούς ως προσεγγίσεις στην αντιμετώπιση μιας ιατρικής κατάστασης, η διάσπαση ορισμένων τειχών που χωρίζουν τους επιστήμονες που εργάζονται στο ίδιο πρόβλημα μπορεί να είναι ακόμη πιο τολμηρή.
Πηγή: psychologytoday.com
Aπόδοση: Άννα Μπαρδακά
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
