Ένα ερώτημα που έχει απασχολήσει φιλοσόφους, ψυχολόγους και εκπαιδευτικούς, με τις γνώμες πολλές φορές να συγκρούονται. Τελικά είμαστε αποτέλεσμα της φύσης (το γενετικό υπόβαθρό μας) ή ανατροφής (το περιβάλλον μας);
Ένα ερώτημα, το οποίο κατά καιρούς έχει προκαλέσει έντονη διχογνωμία στην ερευνητική κοινότητα, είναι το τι παίζει καθοριστικό ρόλο στην ανάπτυξη των παιδιών. Οι ερευνητές είναι σε θέση να εξετάσουν κάποιους από τους πιο εμφανείς παράγοντες, όπως τη γενετική, την ανατροφή, το κοινωνικό περιβάλλον, την εκπαίδευση και τις διαπροσωπικές σχέσεις.
Ο εντοπισμός και η βαθύτερη κατανόηση των ανωτέρω παραγόντων δύναται να συμβάλλει στη διερεύνηση της επιρροής που ασκούν στην ανάπτυξη του παιδιού. Σκεφτείτε αυτές τις επιρροές ως θεμέλια, τα οποία διαθέτουν στην πλειοψηφία τους οι άνθρωποι, ωστόσο ο τρόπος με τον οποίο θα δομηθούν είναι διαφορετικός και μοναδικός για τον καθένα. Ας πάρουμε για παράδειγμα την προσωπικότητα: τι ποσοστό αυτής επηρεάζεται από τα γονίδια και τι ποσοστό από τα βιώματα;
Τα ερωτήματα αυτά έχουν απασχολήσει φιλοσόφους, ψυχολόγους και εκπαιδευτικούς, με τις γνώμες πολλές φορές να συγκρούονται. Τελικά είμαστε αποτέλεσμα της φύσης (το γενετικό υπόβαθρό μας) ή ανατροφής (το περιβάλλον μας);
Σήμερα, η πλειοψηφία των ερευνητών υποστηρίζει ότι η ανάπτυξη των παιδιών είναι μια πολυσύνθετη διαδικασία, που βασίζεται στην αλληλεπίδραση φύσης και ανατροφής. Ενώ κάποιες πτυχές δύναται να επηρεάζονται άμεσα από τη βιολογία, ο ρόλος που διαδραματίζει το περιβάλλον μέσα στο οποίο εντασσόμαστε είναι καθοριστικός.
Για παράδειγμα, ο χρόνος έναρξης της εφηβικής ηλικίας καθορίζεται σε μεγάλο βαθμό από την κληρονομικότητα, ωστόσο περιβαλλοντικοί παράγοντες όπως η διατροφή που ακολουθεί το άτομο δύναται να έχουν σημαντική επίδραση.
Η αλληλεπίδραση κληρονομικότητας-περιβάλλοντος, η οποία συνεχίζει δια βίου, είναι ήδη παρούσα από τις πρώτες στιγμές της ζωής του ατόμου και διαμορφώνει το ποιο είναι και τι θα γίνει στο μέλλον. Ενώ οι γενετικές κατευθυντήριες που κληρονομεί το άτομο από τους γονείς του, συνθέτουν έναν χάρτη ανάπτυξης, οι περιβαλλοντικοί παράγοντες επηρεάζουν τον τρόπο και τον χρόνο έκφρασης αυτών των κατευθύνσεων.
Προκειμένου λοιπόν να κατανοήσουμε την ανάπτυξη των παιδιών, είναι σημαντικό να εξετάσουμε τις βιολογικές επιρροές που βοηθούν στη διαμόρφωσή της, το πώς οι εμπειρίες αλληλεπιδρούν με τη γενετική, καθώς και κάποιες γενετικές διαταραχές που μπορεί να έχουν αντίκτυπο στην ψυχολογία και την ανάπτυξη του παιδιού.
Διαβάστε σχετικά: O ρόλος των γονιδίων στην ενσυναίσθηση
Η πρώιμη περίοδος ανάπτυξης
Η ανάπτυξη ξεκινά από τη γονιμοποίηση της προστατευτικής εξωτερικής μεμβράνης του θηλυκού αναπαραγωγικού κυττάρου ή αλλιώς του ωαρίου από το αρσενικό αναπαραγωγικό κύτταρο ή αλλιώς σπέρμα. Το ωάριο και το σπέρμα περιέχουν χρωμοσώματα, τα οποία λειτουργούν ως ένα σχεδιάγραμμα της ανθρώπινης ζωής.
Τα γονίδια που εμπεριέχονται στα χρωμοσώματα αποτελούνται από μια χημική δομή, γνωστή ως DNA, η οποία περιλαμβάνει τον γενετικό κώδικα της ζωής ή τις οδηγίες που διαμορφώνουν τη ζωή. Συνολικά τα χρωμοσώματα είναι 46, συνεπώς καταλαβαίνουμε ότι τα 23 προέρχονται από το ωάριο και τα υπόλοιπα 23 από το σπέρμα.
Η περιβαλλοντική επίδραση στην έκφραση των γονιδίων
Πώς λοιπόν τα γονίδια επηρεάζουν την ανάπτυξη και τα χαρακτηριστικά που θα διαμορφώσουν τα παιδιά;
Η καλύτερη κατανόηση ίσως προκύψει μέσα από το διαχωρισμό της γενετικής κληρονομιάς του παιδιού από την τελική έκφραση των γονιδίων. Ο γονότυπος αναφέρεται σε όλα εκείνα τα γονίδια που έχει κληρονομήσει το άτομο, ενώ ο φαινότυπος είναι ο τρόπος έκφρασης των γονιδίων, ο οποίος περιλαμβάνει τα σωματικά χαρακτηριστικά, όπως το ύψος, το χρώμα του δέρματος και των ματιών, αλλά και τα μη σωματικά, όπως η εξωστρέφεια και η εσωστρέφεια.
Ενώ λοιπόν ο γονότυπος αντιπροσωπεύει το γενικό σχεδιάγραμμα για τον τρόπο ανάπτυξης των παιδιών, ο τρόπος με τον οποίο τοποθετούνται τα θεμέλια καθορίζουν τον τρόπο έκφρασης των γονιδίων. Το ίδιο ισχύει με την οικοδόμηση ενός κτιρίου. Το ίδιο σχεδιάγραμμα μπορεί να οδηγήσει στην ανέγερση σπιτιών που ενώ μοιάζουν αρκετά, έχουν σημαντικές διαφορές βάση των επιλογών υλικών και χρωμάτων που χρησιμοποιούνται κατά την κατασκευή τους.
Παράγοντες που επηρεάζουν τον τρόπο έκφρασης των γονιδίων
Η έκφραση ή η απουσία έκφρασης κάποιου γονιδίου εξαρτάται από δύο διαφορετικά πράγματα: 1) την αλληλεπίδραση του γονιδίου με άλλα γονίδια και 2) τη συνεχή αλληλεπίδραση μεταξύ γονοτύπου και περιβάλλοντος.
- Γενετική αλληλεπίδραση: Τα γονίδια κάποιες φορές ενδεχομένως να εμπεριέχουν αντιθετικές πληροφορίες, και στις περισσότερες περιπτώσεις, ένα γονίδιο θα κερδίσει τη μάχη για κυριαρχία. Μερικά γονίδια δρουν με έναν πρόσθετο τρόπο. Για παράδειγμα, εάν ένα παιδί έχει έναν ψηλό και έναν κοντό γονέα, το παιδί μπορεί να καταλήξει να έχει έναν μέσο όρο ύψους. Σε άλλες περιπτώσεις, ορισμένα γονίδια ακολουθούν ένα κυρίαρχο-υποτελές μοτίβο. Το χρώμα των ματιών είναι ένα παράδειγμα. Το γονίδιο για τα καστανά μάτια είναι κυρίαρχο ενώ το γονίδιο για τα μπλε μάτια είναι υποτελές. Εάν ένας γονέας προσφέρει ένα κυρίαρχο γονίδιο καφέ ματιών ενώ ο άλλος γονέας ένα υποτελές γονίδιο μπλε ματιών, το κυρίαρχο γονίδιο θα κερδίσει και το παιδί θα έχει καστανά μάτια.
- Αλληλεπίδραση γονιδίου-περιβάλλοντος: Το περιβάλλον στο οποίο εκτίθεται το παιδί, ήδη από την περίοδο της κύησης, δύναται να επηρεάσει τον τρόπο έκφρασης των γονιδίων. Για παράδειγμα, η έκθεση σε επιβλαβή φάρμακα κατά την κύηση μπορεί να έχει μεγάλο αντίκτυπο στην μετέπειτα ανάπτυξη και υγεία του παιδιού.
Επίσης, και σε αυτή την περίπτωση το ύψος είναι ένα καλό παράδειγμα ενός γενετικού χαρακτηριστικού που μπορεί να επηρεαστεί από περιβαλλοντικούς παράγοντες. Ενώ στο γενετικό κώδικα ενός παιδιού μπορεί να εμπεριέχονται οδηγίες για το ύψος, η έκφραση αυτού τους ύψους μπορεί να κατασταλεί από την κακή διατροφή ή την ύπαρξη χρόνιας νόσου.
Γενετικές ανωμαλίες
Οι γενετικές οδηγίες δεν είναι αλάνθαστες και μερικές φορές δύναται να οδηγήσουν σε λανθασμένες αναπτυξιακές δομές. Σε κάποιες περιπτώσεις, όταν διαμορφώνεται το σπέρμα ή το ωάριο, ο αριθμός των χρωμοσωμάτων μπορεί να διαιρείται άνισα, με αποτέλεσμα να υπάρξουν περισσότερα ή λιγότερα από τα φυσιολογικά χρωμοσώματα. Όταν ένα από αυτά τα κύτταρα ενώνεται με ένα φυσιολογικό κύτταρο, το ζυγωτό που προκύπτει θα έχει άνισο αριθμό χρωμοσωμάτων.
Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι το ήμισυ του συνόλου των ζυγωτών που σχηματίζονται και έχουν περισσότερα ή λιγότερα από 23 χρωμοσώματα, αποβάλλονται φυσικά από τον οργανισμό και δεν εξελίσσονται σε έμβρυα πλήρους κύησης. Παρ’ όλα αυτά σε ορισμένες περιπτώσεις, υπάρχουν μωρά τα οποία γεννιούνται με έναν μεγαλύτερο ή μικρότερο αριθμό χρωμοσωμάτων, με αποτέλεσμα την εμφάνιση κάποιου είδους συνδρόμου.
Διαβάστε σχετικά: Η φτώχεια επηρεάζει τα γονίδια μας
Χρωμοσώματα Φύλου
Η συντριπτική πλειονότητα των νεογνών, τόσο τα αγόρια όσο και τα κορίτσια, έχουν τουλάχιστον ένα χρωμόσωμα Χ. Σε ορισμένες γεννήσεις, περίπου 1 στις 500, τα παιδιά γεννιούνται είτε με ένα απόν χρωμόσωμα Χ είτε με ένα επιπλέον χρωμόσωμα φύλου, με χαρακτηριστικά παραδείγματα τα σύνδρομα Klinefelter, Fragile X και Turner.
Το σύνδρομο Kleinfelter προκαλείται από την ύπαρξη ενός επιπλέον χρωμοσώματος Χ και χαρακτηρίζεται από έλλειψη ανάπτυξης των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου καθώς και εμφάνιση μαθησιακών δυσκολιών.
Το σύνδρομο Fragile X (Σύνδρομο Εύθραυστου Χ) προκαλείται όταν μέρος του χρωμοσώματος Χ προσκολλάται σε άλλα χρωμοσώματα μέσω μιας τόσο λεπτής σειράς μορίων, ώστε να κινδυνεύει να σπάσει. Μπορεί να επηρεάσει τόσο τους άνδρες όσο και τις γυναίκες, ωστόσο ο αντίκτυπος μπορεί να είναι διαφορετικός, καθώς κάποια άτομα μπορεί να μην εμφανίσουν ενδείξεις, ενώ άλλα ήπια έως και σοβαρή νοητική καθυστέρηση.
Τέλος, το σύνδρομο Turner εμφανίζεται όταν υπάρχει μόνο ένα χρωμόσωμα φύλου, (το χρωμόσωμα Χ). Επηρεάζει μόνο τις γυναίκες και τα άτομα αυτά εμφανίζουν κοντό ανάστημα και έλλειψη ανάπτυξης δευτερογενών χαρακτηριστικών φύλου. Άλλες συνοδές δυσκολίες είναι τα μαθησιακά προβλήματα και δυσκολία αναγνώρισης συναισθημάτων μέσω των εκφράσεων του προσώπου.
Σύνδρομο Down
Ο πιο κοινός τύπος χρωμοσωμικής διαταραχής είναι γνωστός ως τρισωμία 21 ή σύνδρομο Down, όπου το παιδί έχει τρία χρωμοσώματα για δύο στο 21ο ζεύγος των χρωμοσωμάτων.
Τα άτομα με σύνδρομο Down έχουν ιδιαίτερα χαρακτηριστικά προσώπου, όπως στρογγυλό πρόσωπο, κεκλιμένα μάτια και παχιά γλώσσα. Επίσης, δύναται να αντιμετωπίζουν και άλλα σωματικά προβλήματα, όπως προβλήματα ακοής και καρδιαγγειακές παθήσεις. Στην πλειοψηφία τους εμφανίζουν κάποιου είδους νοητική καθυστέρηση, με τη σοβαρότητά της να ποικίλει δραματικά.
Εν κατακλείδι, οι γενετικές κληροδοτήσεις ενέχουν τεράστια επίδραση στον τρόπο ανάπτυξης του παιδιού. Ωστόσο, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η γενετική είναι μόνο ένα κομμάτι του περίπλοκου παζλ που συνθέτει τη ζωή ενός παιδιού. Οι περιβαλλοντικές μεταβλητές όπως η ανατροφή, ο πολιτισμός, η εκπαίδευση και οι κοινωνικές σχέσεις διαδραματίζουν επίσης ζωτικό ρόλο.
Απόδοση: Άννα Αποστολίδου – Ψυχολόγος
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
