«Η ψυχανάλυση δεν δουλεύει μ’ έναν παρόμοιο με την εποχή ρυθμό, ούτε έχει ως τακτική την άμεση παροχή μιας έτοιμης λύσης για το υποκείμενο, αλλά στοχεύει στην ανάδυση της υποκειμενικότητας του ανθρώπου που υποφέρει, κάτι που απαιτεί χρόνο, σκληρή και λεπτομερή δουλειά…».
Διαβάστε όλη τη συνέντευξη του #MyPsychologist Γιάννη Γραμματόπουλου, Ψυχολόγου – Ψυχοθεραπευτή Ψυχαναλυτικής Κατεύθυνσης Λακανικού Προσανατολισμού.
Πώς αποφασίσατε να ασχοληθείτε με τον τομέα της ψυχικής υγείας;
Έχω την εντύπωση πως οι βάσεις γι’ αυτήν την επιλογή τέθηκαν από τα νεανικά μου χρόνια και αφορούσαν τις συναντήσεις μου με τον ψυχικό πόνο και την επιθυμία της ανακούφισής του. Στο βαθμό που μπορώ να θυμηθώ, το ενδιαφέρον μου για τους ανθρώπους που αντιμετωπίζουν προβλήματα ψυχικής υγείας ξεκίνησε ήδη από την παιδική μου ηλικία, θυμάμαι πως παρατηρούσα με μεγάλο ενδιαφέρον, στο επαρχιακό περιβάλλον της ακριτικής περιοχής της Ελλάδας όπου γεννήθηκα και μεγάλωσα, τους ανθρώπους που για διάφορους λόγους βρισκόταν στο μεταίχμιο του κοινωνικού δεσμού.
Οι περίφημοι «τρελοί του χωριού», άνθρωποι που, όπως ο Παναγιώτης Φαρμάκης, συγκλονιστική μορφή της «Αγέλαστου Πέτρας» του Φίλιππου Κουτσαφτή, η ζωή τους βρισκόταν «πάνω στη γη και κάτω από τα σύννεφα» (φράση που, όχι τυχαία, διάλεξα για τον τίτλο του βιβλίου μου για τη σχιζοφρένεια, είκοσι χρόνια αργότερα). Θυμάμαι απ’ τη μια να με ταράζει η οδύνη και η απομόνωση αυτών των ανθρώπων που έπασχαν από διαφόρων ειδών προβλήματα – και την εποχή εκείνη το στίγμα ήταν φοβερό – και αφετέρου να με συγκινεί ιδιαίτερα, στις ελάχιστες περιπτώσεις όπου αυτό συνέβαινε, η αποδοχή και η συμπερίληψή τους στις κοινότητες όπου ζούσαν.
Μεγαλώνοντας, διαπίστωσα πως υπάρχουν τρόποι να προσεγγίσουμε τους ανθρώπους που βιώνουν επώδυνα τη διαφορά τους, και να τους υποστηρίξουμε ώστε αυτό που τους κάνει να διαφέρουν, είτε για λόγους ψυχικούς είτε για άλλους, να μην τους περιθωριοποιεί ή/και τους προξενεί ψυχικό πόνο.
Έτσι, πριν το τέλος των σχολικών μου χρόνων, πήρα την απόφαση να ασχοληθώ με την κατανόηση και την αντιμετώπιση των ψυχικών διαταραχών, αρχικά σπουδάζοντας ψυχολογία και έπειτα ακολουθώντας μια πορεία περαιτέρω εξειδίκευσης και συνάντησης με ψυχικά ασθενείς, που συνεχίζεται ως σήμερα.
Ποιες ήταν οι σπουδές και οι ειδικεύσεις που ακολουθήσατε;
Διεξήγαγα τις προπτυχιακές μου σπουδές στο Τμήμα Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου. Στη συνέχεια, στο Λονδίνο, έκανα το μεταπτυχιακό μου στην εφαρμοσμένη ψυχολογία (MSc Applied Psychology, Brunel University) και το διδακτορικό μου στην ψυχανάλυση (PhD, Middlesex University).
Αντικείμενο της διδακτορικής διατριβής μου ήταν η εννοιολογική σύλληψη και η θεραπευτική αντιμετώπιση της σχιζοφρένειας στη λακανική ψυχανάλυση, υπό το φως της ύστερης λακανικής κλινικής του σινθώματος. Έχει εκδοθεί στα αγγλικά, αρχικά από τις εκδόσεις Karnac και έπειτα Routledge με τον τίτλο «Above the Ground and Beneath the Clouds: Schizophrenia in Lacanian Psychoanalysis», για τον οποίο μόλις σας μίλησα.
Η ψυχαναλυτική μου εκπαίδευση έλαβε χώρα στα πλαίσια του Ινστιτούτου του Φροϋδικού Πεδίου/ Λακανικός Προσανατολισμός, στην Ακαδημία Κλινικών Σπουδών της Αθήνας (ΑΚΣΠΑ), όπου παρακολουθώ το πρόγραμμα ψυχαναλυτικών σπουδών από το 2007 – τότε Αθηναϊκό Παράρτημα Κλινικών Σπουδών. Πλέον συμμετέχω στη διδασκαλία των μαθημάτων στην ΑΚΣΠΑ και είμαι εκ των υπευθύνων σύνταξης του ψηφιακού της περιοδικού, Γραφόσφαιρα.
Ποια είναι η θεραπευτική προσέγγισή σας και πώς μπορεί να βοηθήσει τον άνθρωπο που θα έρθει στο γραφείο σας;
Η κατεύθυνση της προσέγγισής μου είναι ψυχαναλυτική, και, πιο συγκεκριμένα, εντάσσεται στο πλαίσιο της λακανικής ψυχανάλυσης. Βασίζεται, δηλαδή, στις αρχές, τις θεωρίες αλλά και τις καινοτόμες προτάσεις που αφορούν την κλινική πράξη που πρότεινε, εγκαινιάζοντας μια «Επιστροφή στο Φρόυντ», ο Γάλλος ψυχίατρος και ψυχαναλυτής Ζακ Λακάν στο δεύτερο μισό του 20ου αιώνα, στο πλαίσιο της διδασκαλίας και των γραπτών του.
Επίσης, λαμβάνει υπόψη τη μελέτη του έργου του Λακάν και την εφαρμογή των ιδεών του στην κλινική από τις ζωντανές κοινότητες της λακανικής ψυχανάλυσης σ’ όλο τον κόσμο.
Για μένα, το σημαντικότερο στοιχείο στην προσέγγιση του ανθρώπου που έρχεται σε μια συνάντηση με τον ψυχοθεραπευτή είναι εκείνο που υπογραμμίζει ο Λακάν από το ξεκίνημα της διδασκαλίας του, και αποτελεί το βασικότερο ίσως λόγο που η προσέγγισή που ακολουθώ, ακόμη κι αν με ορισμένους ανθρώπους λαμβάνει έναν πιο εφαρμοσμένο χαρακτήρα απ’ αυτό που έχει κανείς στο μυαλό του ως «ψυχανάλυση» (και πολλές φορές είναι απλώς μια καρικατούρα της) παραμένει λακανική: η υποκειμενικότητα.
Πρόκειται, με απλά λόγια, για τον ιδιαίτερο τρόπο με τον οποίο ο καθένας μας έχει δομηθεί υποκειμενικά σε σχέση με την ετερότητα, δηλαδή τη γλώσσα, τον κοινωνικό δεσμό, κοκ., συναρτάται από τα χαρακτηριστικά που κάνουν τον καθένα ξεχωριστό και ανθίσταται σε ταξινομήσεις, κριτήρια και εφαρμογή πρωτοκόλλων.
Στο πλαίσιο, λοιπόν, μιας θεραπείας υπό αυτό το πρίσμα, το γραφείο του ψυχοθεραπευτή λειτουργεί σαν ένας μοναδικός χώρος, χωρίς προκατασκευασμένες λύσεις και προαποφασισμένες θεραπευτικές κατευθύνσεις, όπου ο άνθρωπος προσκαλείται να προσπαθήσει να μιλήσει με το δικό του τρόπο για τα συμπτώματά του, για εκείνο που τον προβληματίζει, τον ανησυχεί ή τον ταλαιπωρεί.
Η ελευθερία του λόγου, όπως εκφράζεται, π.χ. με τη μέθοδο του ελεύθερου συνειρμού, αλλά και όχι μόνο, είναι μια θεμελιώδης αρχή για να προχωρήσει η θεραπευτική διαδικασία. Έτσι, μπορεί να αναδυθεί η δυνατότητα, με την υποστήριξη του θεραπευτή που συνοδεύει τον ενδιαφερόμενο σ’ αυτήν την φαινομενικά αυθαίρετη άρθρωση του λόγου, να προσεγγίσει τα προβλήματα, τα συμπτώματα και τις δυσκολίες του με το δικό του τρόπο, και να βρει λύσεις, οικείες ή εντελώς καινοτόμες, για να τα βγάζει πέρα μ’ αυτά.
Ίσως είναι από τις λίγες περιπτώσεις στη ζωή όπου μας δίνεται η δυνατότητα ν’ ακούσουμε οι ίδιοι τον εαυτό μας να μιλά για τη ζωή και το είναι μας μ’ έναν τρόπο ενικό, χωρίς τις συνήθεις διαθλάσεις και αντηχήσεις της καθημερινότητας, και αυτό την καθιστά μια ευκαιρία μοναδική.
Με ποιες προκλήσεις έρχονται αντιμέτωποι σήμερα οι ειδικοί ψυχικής υγείας;
Για μένα πρόκειται, χωρίς αμφιβολία, για το πνεύμα της εποχής που χαρακτηρίζεται από αστραπιαία ταχύτητα και άμεσα διαθέσιμες επιλογές σε όλα τα πεδία της ζωής: από την προσωπική ζωή, την κατανάλωση και την καθημερινότητα εν γένει, μέχρι και την ψυχοθεραπεία.
Αυτό που βλέπουμε στον κοινωνικό λόγο και αυτό που ζούμε ιδίως τις τελευταίες δύο δεκαετίες με την θηριώδη επέκταση της χρήσης του διαδικτύου και των μέσων κοινωνικής δικτύωσης είναι η κυριαρχία άμεσων, ετοιμοφόρετων λύσεων και απαντήσεων στις επιθυμίες του ατόμου, ει δυνατόν διαθέσιμες στα ακροδάχτυλά του (στο πρότυπο του ηλεκτρονικού εμπορίου).
Ωστόσο, αυτό το φαινόμενο δεν είναι χωρίς προβλήματα, καθώς οι λύσεις αυτού του είδους δεν λαμβάνουν υπόψη, ή αν το κάνουν συμβαίνει σε μικρή κλίμακα, αυτό που ονομάζουμε υποκειμενικότητα. Ναι μεν, οι άνθρωποι μπορεί να δυσφορούν, όπως το έκαναν πάντοτε, όταν, π.χ. δυσκολεύονται να βρουν ένα σύντροφο, μια λύση στο άγχος τους, να έχουν μια επιτυχημένη επαγγελματική ζωή ή μια εμπειρία που θα τους προσφέρει χαρά, όμως αυτή η δυσφορία επιτείνεται πλέον από το γεγονός πως οι λύσεις είναι φαινομενικά άπειρες, γρήγορες, άμεσα διαθέσιμες και οι άνθρωποι γύρω τους δείχνουν να τις χρησιμοποιούν επιτυχώς και να απολαμβάνουν για τα καλά.
Δεν σας κρύβω πως στην εποχή μας, που το να γνωρίσεις ένα μελλοντικό σύντροφο, έναν ερωτικό παρτενέρ, ή ακόμα-ακόμα και ανθρώπους με τους οποίους να μοιράζεσαι κοινά ενδιαφέροντα, είναι τόσο εύκολο, μέσω του διαδικτύου, οι άνθρωποι δεν ήταν ποτέ τόσο μόνοι, κάτι που συνάδει με τη λογική της ψυχανάλυσης, η οποία μας διδάσκει πως όταν όλα επιτρέπονται, τίποτα ουσιαστικά δεν επιτρέπεται, καθώς δεν υπάρχει ο χώρος για να το επιθυμήσουμε.
Απ’ την άλλη, όπως προείπαμε, η ψυχανάλυση – αλλά και άλλες ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις – δεν δουλεύει μ’ έναν παρόμοιο με την εποχή ρυθμό, ούτε έχει ως τακτική την άμεση παροχή μιας έτοιμης λύσης για το υποκείμενο, αλλά στοχεύει στην ανάδυση της υποκειμενικότητας του ανθρώπου που υποφέρει, κάτι που απαιτεί χρόνο, σκληρή και λεπτομερή δουλειά και που η σύγχρονη κοινωνία δεν βλέπει με πολύ καλό μάτι. Πολλώ δε μάλλον, όταν με το πνεύμα της εποχής της ταχύτητας και της αμεσότητας συνάδουν και ψυχοθεραπευτικές ή άλλου είδους υποστηρικτικές προσεγγίσεις, οποίες διατείνονται ότι προσφέρουν λύσεις άμεσες, γρήγορες και αποτελεσματικές.
Το πρόβλημα παραμένει, όμως, καθώς δεν βρίσκουν όλοι την ανακούφιση ή τη χαρά στις άμεσα διαθέσιμες επιλογές που παρέχονται από τέτοιου είδους μοντέλα και προσεγγίσεις που προσφέρουν γρήγορες και ετοιμοφόρετες λύσεις, ενώ η σπουδή της κοινωνίας και της εποχής για αμεσότητα, ταχύτητα, γρήγορη ανακούφιση και μετρήσιμη αποτελεσματικότητα, μπορεί να καθιστά τους ανθρώπους αυτούς ανυπόμονους και απαιτητικούς, οδηγώντας τους στη ματαίωση και την απόσυρση από μια ψυχοθεραπευτική διαδικασία που, κόντρα στους καιρούς, δεν απαντά με μια έτοιμη λύση στο θεραπευτικό αίτημα.
Έτσι, καταλήγουμε σ’ ένα φαύλο κύκλο όπου κάποιοι άνθρωποι που αληθινά υποφέρουν δυσκολεύονται να βρουν διέξοδο και όταν κανείς καλείται να υπογραμμίσει την αξία του χρόνου για επεξεργασία, μπορεί να αντιμετωπίζεται σαν να έρχεται ο ίδιος από άλλη εποχή ή άλλο πλανήτη. Νομίζω πως αυτή είναι μια μεγάλη πρόκληση, για την ψυχανάλυση και για οποιαδήποτε θεραπευτική προσέγγιση που δεν μπορεί να εγγυηθεί άμεσες λύσεις ή ταχείας κατανάλωσης απαντήσεις: το να μη θεωρείται παρωχημένη και χωρίς αξία για τη σύγχρονη εποχή, καθώς έχει ακόμη πολλά να πει και να προσφέρει σε πολλούς ανθρώπους, πλάι στους συναδέλφους μας που δρουν εγγύτερα στο αστραπιαίο πνεύμα της εποχής.
Μέσα από τη δουλειά και την εμπειρία σας, έχετε παρατηρήσει ποιες είναι οι συνηθέστερες δυσκολίες που ωθούν τους ανθρώπους στην αναζήτηση βοήθειας;
Σίγουρα, το άγχος είναι και ήταν πάντοτε μια ψυχική, σωματική και συναισθηματική κατάσταση που οδηγεί τους ανθρώπους στο να αναζητήσουν τη βοήθεια ενός ειδικού. Βεβαίως, αυτό μπορεί να πάρει πολλές μορφές και να εκφραστεί με διαφορετικούς τρόπους, όπως με τη μορφή έντονων επεισοδίων– των λεγόμενων κρίσεων πανικού – ενός γενικευμένου άγχους ή, ακόμη, σε σχέση με πιεστικές συναισθηματικά καταστάσεις που σχετίζονται με συγκεκριμένες εμπειρίες (π.χ. προσωπικές σχέσεις, οικογενειακή ή σεξουαλική ζωή, σπουδές, επαγγελματική ζωή, κ.ά.).
Όσον αφορά τη συγκυρία της αναζήτησης βοήθειας, υπάρχει επίσης ένα εύρος, όμως, ίσως μπορούμε να πούμε πιο συγκεκριμένα πως οι άνθρωποι αναζητούν βοήθεια συνήθως όταν έρχονται αντιμέτωποι με κάποια σημαντική αλλαγή ή μετάβαση στη ζωή τους: π.χ. όταν δίνουν εξετάσεις ή είναι στο χείλος της ολοκλήρωσης των σπουδών τους, όταν ξεκινούν ή αφήνουν μια δουλειά, όταν πρόκειται να προχωρήσουν στη συναισθηματική τους ζωή – είτε κάνοντας μια επίσημη δέσμευση ή διαλύοντάς την – όταν πρόκειται να επεκταθεί η οικογένειά τους με την απόκτηση ενός παιδιού ή όταν αυτό είναι δύσκολο, ακόμη και όταν μεγαλώνουν και έρχονται αντιμέτωποι με πιο «υπαρξιακού τύπου» ζητήματα.
Δεδομένων των μύθων που κυκλοφορούν, αλλά και των ταμπού που ακόμα υπάρχουν γύρω από το επάγγελμα του ψυχολόγου, πώς θα εξηγούσατε εσείς το δώρο της ψυχοθεραπείας;
Κοιτάξτε, τα πράγματα πολλές φορές είναι πολύ πιο απλά σε σχέση με τον τρόπο που συνηθίζουμε να τα βλέπουμε, κάτι που συμβαίνει εξαιτίας πολλών παραγόντων που δεν υπάρχει ο χώρος ή ο χρόνος να τους περιγράψουμε εδώ.
Μπορεί να πει κανείς πως η ίδια η ζωή δεν είναι τίποτε λιγότερο ή περισσότερο από μια σειρά συναντήσεων: άλλων καλών και άλλων κακών, άλλων γόνιμων ή υποστηρικτικών και άλλων άγονων ή υπονομευτικών της πορείας μας προς αυτό που θέλουμε να κάνουμε ή μας κάνει χαρούμενους.
Το ίδιο συμβαίνει και στην ψυχοθεραπεία. Ανεξαρτήτως των συγκεκριμένων προσεγγίσεων, θεωρητικών μοντέλων ή εργαλείων που χρησιμοποιεί ένας ειδικός, η ψυχοθεραπεία δεν είναι παρά μια ευκαιρία για μια καλή συνάντηση, η οποία μπορεί να αποβεί ιδιαίτερα χρήσιμη και βοηθητική για ένα υποκείμενο που υποφέρει και δεν είχε ως τώρα μια τέτοια εμπειρία – η οποία θα μπορούσε κάλλιστα να έχει προκύψει, όπως συμβαίνει ενίοτε, και εκτός του χώρου της ψυχοθεραπείας. Όπως και στη ζωή, κανείς δεν μπορεί να μας εγγυηθεί πως μια συνάντηση θα είναι καλή.
Αν, όμως, δεν την προσπαθήσουμε, το μόνο που είναι εγγυημένο, είναι πως τίποτε δεν θα αλλάξει. Ο Φρόυντ επισημαίνει πόσο δύσκολο είναι να εγκαταλείψει κανείς μια απόλαυση που έχει ήδη βρει και, εδώ την απόλαυση, με τη βοήθεια του Λακάν, μπορούμε να τη διαβάσουμε όχι απ’ την πλευρά της ευχαρίστησης, αλλά της οδύνης. Σκεφτείτε, π.χ. το βαθμό στον οποίο παραμένουν οι άνθρωποι σε σχέσεις ή καταστάσεις όπου αποδεδειγμένα δεν είναι χαρούμενοι, επειδή παίρνουν «κάτι» απ’ αυτές.
Το «δώρο της ψυχοθεραπείας», λοιπόν, τους προσφιλούς Ίρβιν Γιάλομ, από τον οποίο υποθέτω πως δανείζεστε την φράση για την ερώτησή σας, θα το περιέγραφα, με το δικό μου θεραπευτικό πλαίσιο και σκεπτικό, ως μια ευκαιρία για μια καλή συνάντηση.
Τον τελευταίο χρόνο με το ξέσπασμα της πανδημίας του Covid-19 η χρήση του διαδικτύου εισχώρησε για τα καλά στη ζωή των ανθρώπων και στη δουλειά των ειδικών ψυχικής υγείας. Εσείς προσωπικά το χρησιμοποιείτε το διαδίκτυο στη δουλειά σας; Πώς είναι να εργάζεται κανείς ψυχοθεραπευτικά μέσω διαδικτύου;
Βεβαίως, το χρησιμοποιώ, και μάλιστα καιρό πριν την πανδημία, σε μια εποχή που, δεν σας κρύβω, πως ιδιαίτερα στον ψυχαναλυτικό λόγο το διαδίκτυο αντιμετωπιζόταν επιφυλακτικά, καθώς αποκλείει εξ ορισμού μια σημαντική συνθήκη της ψυχανάλυσης: την παρουσία του ζωντανού σώματος.
Δεν είχαν απολύτως άδικο.
Είναι αλήθεια, πως, π.χ. το να έρθει ο άνθρωπος στο γραφείο, να ακουμπήσει το σώμα του στην πολυθρόνα, όπου μπορεί να κάθεται «σε αναμμένα κάρβουνα» ή να νιώθει τόσο οικεία ώστε να «εξαφανίζεται» σ’ αυτήν, ή ίσως στη συνέχεια να ξαπλώσει στο ψυχαναλυτικό ντιβάνι, είναι κομμάτια της θεραπείας που στο ίντερνετ δεν μπορούν να ληφθούν υπόψη, στερώντας έτσι από το θεραπευτή διαγνωστικά αλλά και κλινικά εργαλεία.
Απ’ την άλλη, στο διαδίκτυο δεν καταργείται ένας άλλος, ακόμη πιο σημαντικός παράγοντας της ψυχανάλυσης, που είναι ο ζωντανός λόγος. Άπαξ και προσκαλέσουμε ένα υποκείμενο να μιλήσει ελεύθερα, όσο περισσότερο μπορεί και χωρίς λογοκρισία, σε ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης και αποδοχής, αυτό μπορεί δυνητικά να καταστεί θεραπευτικό, είτε γίνεται κατά πρόσωπο, είτε από το τηλέφωνο ή το διαδίκτυο.
Μπορούμε, ίσως, να πούμε πως εκεί το σώμα είναι παρόν πρωτίστως μέσα από τη φωνή που αρθρώνει το λόγο, αλλά και ίσως δευτερευόντως μέσα από το βλέμμα της εικόνας στην οθόνη. Είναι μια ενδιαφέρουσα συζήτηση, στην οποία πλέον συμμετέχουν με καλή διάθεση και ενδιαφέρον και ψυχαναλυτές, υπενθυμίζοντας, φυσικά, κάτι που είναι εξόχως σημαντικό: τη σημασία του κατά περίπτωση. Αυτό το βλέπουμε, για παράδειγμα, και είναι σημαντικό να μην το παραβλέψουμε, στο γεγονός πως η θεραπευτική δουλειά μέσα από το διαδίκτυο δεν μπορεί να δουλέψει σε όλες τις περιπτώσεις.
Υπάρχουν άνθρωποι που μπορεί να δυσκολευτούν με αυτή τη συνθήκη, καθώς έχουν ανάγκη από τη ζωντανή παρουσία του σώματος του δικού τους και του θεραπευτή στον ασφαλή και προστατευμένο χώρο του γραφείου. Αυτό το είδαμε και στο πρώτο κύμα της πανδημίας, όταν προτείναμε στους ανθρώπους την εναλλακτική των διαδικτυακών ή τηλεφωνικών συνεδριών, ώστε να συμβάλουμε στη μείωση του κινδύνου της μετάδοσης του ιού που πρόκυπτει από τη μετακίνηση των ανθρώπων.
Άλλοι αντέδρασαν με ενθουσιασμό και καλή προσαρμογή στην πρόταση αυτή, ενώ άλλοι προτίμησαν να κάνουν μια παύση μέχρι νεωτέρας και δεν επανήλθαν παρά όταν κατέστη εφικτό το εκ του σύνεγγυς, πάντα με τα απαραίτητα μέτρα.
Σε γενικές γραμμές, αναφορικά με το διαδίκτυο ως εργαλείο, όπως συμβαίνει και με την ψυχοθεραπεία και την ψυχανάλυση εν γένει, το σώφρον είναι να αντιμετωπίζεται ούτε ως ημίμετρο, ούτε ως πανάκεια, αλλά ως μια επιλογή που πρέπει να μπορεί ελεύθερα να κάνει ή να απορρίψει ο ενδιαφερόμενος.
Πώς μπορεί να σας βρει κανείς και να κλείσει ραντεβού μαζί σας;
Το γραφείο μου βρίσκεται στην περιοχή της Νεάπολης, στα Εξάρχεια, πλησίον της Λεωφόρου Αλεξάνδρας. Μπορεί κανείς να επικοινωνήσει για οποιοδήποτε αίτημα στο 2114157683 ή να γράψει στο yanni.grammatopoulos@gmail.com.
Επίσης, στον ιστότοπο www.yannisgrammatopoulos.gr μπορεί να βρει στοιχεία επικοινωνίας (διεύθυνση, e-mail, τηλέφωνο) αλλά και άλλες πληροφορίες για την ακαδημαϊκή κι επαγγελματική μου πορεία, άρθρα και ομιλίες αλλά και εισαγωγικά κείμενα και βίντεο για την ψυχανάλυση στο σχετικό κανάλι του YouTube.
Δείτε περισσότερα για τον Γιάννη Γραμματόπουλο εδώ:
#MyPsychologist Γιάννης Γραμματόπουλος
Επιμέλεια συνέντευξης: Άννα Αποστολίδου
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
