Η πρόσφατη κυβερνητική απόφαση για την ανάθεση του τομέα ψυχικής υγείας σε υφυπουργό, επικροτήθηκε από πολλούς, συνάντησε όμως και αρκετές αντιδράσεις.
Θα προσπαθήσω να σχολιάσω τα ερωτήματα που τέθηκαν με αντικειμενικότητα, στο μέτρο που η προσωπική μου προκατάληψη επιτρέπει. Tο ότι η κυβερνητική απόφαση εκφράζει την πρόθεση αναβάθμισης της ψυχικής υγείας δεν νομίζω ότι μπορεί να αμφισβητηθεί.
Προκύπτει όμως ανάγκη για αυτή την αναβάθμιση; Δεν υπάρχουν άραγε άλλοι τομείς με μεγαλύτερη προτεραιότητα; Ναι, υπάρχουν! Στην παρούσα συγκυρία η εξασφάλιση ικανού αριθμού μονάδων εντατικής θεραπείας (MEΘ) αποτελεί άμεση προτεραιότητα. Ωστόσο, το ένα δεν πρέπει να αποκλείει το άλλο.
Στην τρέχουσα πανδημία, βλέπουν το φως της δημοσιότητας όλο και περισσότερα ερευνητικά δεδομένα για τις σοβαρές ψυχολογικές και ψυχοπαθολογικές επιπτώσεις της πανδημίας και της επακόλουθης κοινωνικής απομόνωσης (κατάθλιψη, άγχος, μετατραυματική συνδρομή stress, φοβίες, πυροδότηση διαπροσωπικών προβλημάτων, ενδοοικογενειακή βία) που έχουν ανάγκη αντιμετώπισης. Εξάλλου, η αναβάθμιση του τομέα της ψυχικής υγείας δεν αποτελεί μόνο συγκυριακή αλλά και διαχρονική προτεραιότητα.
Γιατί είναι σημαντική η ψυχική υγεία; Επειδή η επίπτωση και η επικράτηση των ψυχικών νοσημάτων διεθνώς αλλά και στην Ελλάδα είναι τεράστιες και βαίνουν συνεχώς αυξανόμενες.
Επειδή οι επιπτώσεις της ψυχικής νόσησης είναι δυσβάσταχτες, όχι μόνον για τον ασθενή αλλά και για την οικογένειά του και την ευρύτερη κοινωνία.
Επειδή η ψυχική οδύνη των πασχόντων είναι τέτοια ώστε συχνά αξιολογούν αρνητικά τη ζωή και οδηγούνται σε αυτοκτονία, που όμως θα μπορούσε να αποτραπεί με έγκαιρη διάγνωση και παρέμβαση.
Eπειδή, σύμφωνα με τις πανάρχαιες αλλά και σύγχρονες αρχές της ψυχοσωματικής ιατρικής, ψυχολογικοί λόγοι είναι υπεύθυνοι για την επιδείνωση, υποτροπή ή και δημιουργία σωματικών νόσων («πάντα γαρ εκ της ψυχής ωρμήσθαι, και τα κακά και τα αγαθά τῳ σώματι και παντί τῳ ανθρώπῳ» – Πλάτων: Χαρμίδης).
Επειδή τα ψυχικά νοσήματα οδηγούν σε κοινωνική απομόνωση, αποκλεισμό και στιγματισμό, όχι μόνο του ασθενούς αλλά και της οικογένειάς του (περίπτωση «Κωσταλέξι»). Επειδή ο Παγκόσμιος Οργανισμός Ψυχικής Υγείας μας διαβεβαιώνει ότι δεν υπάρχει υγεία χωρίς ψυχική υγεία («there is no health without mental health») και προσφάτως, διά στόματος του γεν. διευθυντού του το επιβεβαιώνει (World Psychiatry 19, 129-130, 2020).
Επειδή υπάρχουν πειστικά ερευνητικά δεδομένα που μας πληροφορούν ότι η θεραπεία και η πρόληψη των ψυχικών νοσημάτων στοιχίζουν λιγότερο από τη μη θεραπεία και τη μη πρόληψη. Είναι εντελώς λανθασμένη η αντίληψη ότι όταν μειώνουμε τα κονδύλια για τη θεραπεία και την πρόληψη των ψυχικών διαταραχών κάνουμε οικονομία.
Ακριβώς το αντίθετο συμβαίνει. Οι ερευνητές που διεθνώς ασχολούνται με την Οικονομία της Ψυχικής Υγείας (mental health economics) συμπεραίνουν ότι με την έγκαιρη και συνεπή θεραπεία και πρόληψη, σε βάθος χρόνου, εξοικονομούνται χρήματα.
Επειδή υπάρχει παραμέληση της υγείας των ψυχικά πασχόντων, με αποτέλεσμα να ζουν λιγότερα χρόνια σε σχέση με τους ψυχικά υγιείς (πράγμα που έχει χαρακτηρισθεί σκάνδαλο και έμμεσος Καιάδας).
Επειδή, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, τα κονδύλια έρευνας που διατίθενται για την ψυχική υγεία είναι καταφανώς μικρότερα από αυτά που διατίθενται για τη σωματική υγεία.
Επειδή, σε περιόδους οικονομικών κρίσεων, τα πρώτα κονδύλια που περικόπτονται είναι αυτά που διατίθενται για την ψυχική υγεία. Επειδή, εξαιτίας των παραπάνω, οι ψυχικώς πάσχοντες θεωρούνται «παιδιά ενός κατώτερου θεού».
Για όλους τους παραπάνω λόγους (και για πολλούς άλλους που η οικονομία του χώρου δεν επιτρέπει να αναπτυχθούν) πιστεύω ότι η ψυχική υγεία πρέπει να πάρει τη θέση που της αξίζει, όχι προς χάριν των επαγγελματιών ψυχικής υγείας αλλά προς χάριν των πολιτών και όσων από αυτούς έχουν την ατυχία να νοσούν από ψυχικό νόσημα.
Προαγωγή της ψυχικής υγείας: Διατυπώθηκε, κυρίως στα κοινωνικά δίκτυα, η ένσταση για την επιλεκτική αναβάθμιση της ψυχιατρικής και όχι και των άλλων ιατρικών ειδικοτήτων («γιατί δεν έγινε και υφυπουργείο Χειρουργικής, Δερματολογίας, Ωτορινολαρυγγολογίας;»). Η ένσταση αυτή ξεκινάει από λανθασμένη αφετηρία. Δεν αναβαθμίζεται η ψυχιατρική. Αναβαθμίζεται η ψυχική υγεία, της οποίας η ψυχιατρική αποτελεί ένα σημαντικό μοχλό, αλλά όχι κατά αποκλειστικότητα.
Η ψυχική υγεία έχει σαφώς ευρύτερη εμβέλεια. Υπηρετείται από όλους τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας, δηλ. ψυχιάτρους, ψυχολόγους, ψυχιατρικούς κοινωνικούς λειτουργούς, ψυχιατρικούς νοσηλευτές και άλλους, από γιατρούς όλων των ειδικοτήτων (στο πλαίσιο της ψυχοσωματικής Ιατρικής) από «συνηγόρους των ασθενών» (advocates) από τους συλλόγους οικογενειών και αδελφών των πασχόντων και από τους συλλόγους των ίδιων των ασθενών.
Εξυπηρετείται επίσης από μέλη της κοινωνίας που πολλές φορές δεν γνωρίζουν ούτε οι ίδιοι πόσο σημαντική είναι η συμβολή τους στην ψυχική υγεία. Το τελευταίο μπορεί να γίνει κατανοητό με ένα παράδειγμα.
Με δεδομένη τη στενή σχέση της ανεργίας με την αυτοκτονία, ένας επιχειρηματίας που σε περίοδο κρίσης δεν απολύει τους εργαζομένους του και με κάθε θυσία τους κρατάει στη δουλειά, έστω και με μικρότερες αποδοχές, αποτρέπει ενδεχόμενη αυτοκαταστροφή των πιο ευάλωτων από αυτούς και έτσι συμβάλλει όσο κανείς στην προαγωγή της ψυχικής υγείας.
Το ίδιο ισχύει και για αυτούς που, θυσιάζοντας συχνά την προσωπική τους ζωή, κρατούν στο σπίτι τους, αποφεύγοντας να καταφύγουν στη λύση του ασύλου, ένα παιδί με βαριά νοητική καθυστέρηση, έναν έφηβο με διεγερτική σχιζοφρένεια και έναν ηλικιωμένο με προχωρημένη άνοια. Βλέπουμε λοιπόν ότι δικαίως θεωρείται ότι η προαγωγή της ψυχικής υγείας είναι υπόθεση όλων μας («everybody’s business»). Θα πρέπει όμως να αναγνωρίζεται η συμβολή αυτών των «everybody» με μέτρα ηθικής αλλά και οικονομικής υποστήριξης.
Μια τελευταία παρατήρηση: Μερικοί απορούν γιατί, για τη θέση του υφυπουργού Ψυχικής Υγείας δεν επιλέχτηκε κάποιος ψυχίατρος ή άλλος επαγγελματίας ψυχικής υγείας. Θεωρώ ότι η παράμετρος αυτή μικρή σημασία έχει.
Ενα πολιτικό πρόσωπο, με επιτυχή θητεία στην Τοπική Αυτοδιoίκηση, όπως η Ζωή Ράπτη, δεν είναι απαραίτητο να είναι επαγγελματίας ψυχικής υγείας. Ισως μάλιστα είναι προτιμότερο να μην είναι, ώστε να προσεγγίζει τα θέματα με φρέσκια και ανεπηρέαστη ματιά, μακριά από προκαταλήψεις και συντεχνιακές δεσμεύσεις. Ευχόμαστε να πετύχει στο σημαντικό έργο που της έχει ανατεθεί.
Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το www.kathimerini.gr
