Η Ελισάβετ Μπαρμπαλιού Ψυχολόγος και Πρόεδρος & Επιστημονική Υπεύθυνη του Κέντρου Συστημικής Ψυχοθεραπείας και Έρευνας (ΚΕ.ΣΥ.Ψ.Ε.) βραβεύθηκε στην εκδήλωση: «3RD Greek TopWomen Awards 2024», στην οποία μίλησε για το δρόμο της συμφιλίωσης των δύο φύλων.
Θα γυρίσει αλλού τις χαρακιές
Της παλάμης, η Μοίρα, σαν κλειδούχος
Μια στιγμή θα συγκατατεθεί ο Καιρός
Πώς αλλιώς, αφού αγαπιούνται οι άνθρωποι…
Οδυσσέας Ελύτης: «Το Μονόγραμμα»
Αγαπητές Κυρίες, αλλά και κύριοι,
που με την παρουσία σας δίνετε μήνυμα ελπίδας για την καρποφορία του σκοπού της σημερινής εκδήλωσης, σας καλωσορίζω, και εγώ, από τη δική μου πλευρά, σε αυτόν τον ζωοφόρο και ολάνθιστο, από γυναικείες παρουσίες, λειμώνα, ο οποίος φιλοξενεί την εκδήλωση αυτή, που έχει γίνει πλέον θεσμός και αναδεικνύει τα θετικά γυναικεία πρότυπα, υμνώντας τη δημιουργικότητα και την προσφορά τους, σε μια περίοδο πολυεπίπεδων συγκρούσεων και συνεχόμενων, για την ανθρωπότητα, προκλήσεων και αναταραχών.
Ένας ανθρωποκεντρικός ταυτόχρονα θεσμός, που βαθαίνει και εξελίσσεται, χρόνο με τον χρόνο, αναζητώντας σύγχρονες, πρωτοποριακές και υπαρξιακές κατευθύνσεις.
Θα ήθελα πρωτίστως να συγχαρώ τη γεμάτη δυναμισμό, ευαισθησίες και ενσυναίσθηση κυρία Ειρήνη Νικολοπούλου, τη δημιουργό των eirinika.gr και madeingreece.news, για αυτή της την έμπνευση και την πρωτοβουλία, αλλά και να την ευχαριστήσω, με ειλικρινή συγκίνηση, για τη μεγάλη τιμή που μου γίνεται να εκφωνήσω την κεντρική ομιλία σε αυτή τη φερέπνοη και ζεστή εκδήλωση.
Και αναλογιζόμενος κανείς τις γυναίκες στον κολοφώνα της αποδοχής, της αναγνώρισης και της επιτυχίας τους, γίνεται μάρτυρας ενός, ίσως, κάποιου παράδοξου: πώς, δηλαδή ο ρόλος αυτός γίνεται να έχει δοθεί σε μια γυναίκα, η οποία όμως, τα τελευταία χρόνια, διερευνά διεξοδικά τις όψεις και τα ζητήματα του ανδρικού ψυχισμού, που βρήκαν πεδίο έκφρασης μέσα από το βιβλίο με τίτλο: «Η επιστροφή του Άνδρα», το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «πεδίο».
Η απάντηση, στο παραπάνω ερώτημα, θα εξαχθεί αβίαστα, και μέσα από συνειδητοποιήσεις που θα προκύψουν, ελπίζω, στη συνέχεια.
Για αρχή, θα αρκεστώ στο να υπενθυμίσω πως, από τη στιγμή που ο έρως ως αίτιος της δημιουργίας και η γη ως πεδίο αυτής, ξεπήδησαν από το Χάος, κάθε έκφρασή της, αρχής γενομένης από τη μυθική ένωση του ουρανού και της γης, έχει απόλυτη ανάγκη και τους δύο πόλους, τον θηλυκό και τον αρσενικό, το yin και το yang της ανατολικής θεώρησης.
Συνεπώς, η γυναικεία δημιουργικότητα χρειάζεται την αρμονική ανδρική επιστροφή, όπως ο κόσμος χρειάζεται την ισορροπία.
Μια ισορροπία, που έχει από πολύ νωρίς διαταραχθεί, όσον αφορά τις έμφυλες σχέσεις, αφού η πατριαρχική δομή, εξαιτίας των κοινωνικών κατασκευών, είναι βαθειά ριζωμένη στο συλλογικό ασυνείδητο, μέσα στη ροή του χρόνου. Εντοπίζεται δε, τουλάχιστον στον δικό μας κόσμο, στο μεταίχμιο της ιστορικής με τη μυθική πραγματικότητα, όταν με την κυριαρχία των πολύχρυσων Μυκηνών, η λατρεία της δεσπόζουσας, στον μινωικό πολιτισμό, Μεγάλης μητέρας παραγκωνίστηκε και ο Δίας κέρδισε έδαφος, κραδαίνοντας το σκήπτρο του ως μόνος κυρίαρχος της ουράνιας σφαίρας, μέσα στα ολύμπια δώματα!
Διαμορφώθηκε, συνεπώς, μια πραγματικότητα, η οποία, στα ανθρώπινα μέτρα της, αποδόθηκε αρχικά με το αρχέτυπο του Άνδρα ήρωα, του πολεμιστή, του ναυτικού, όπως αυτό ψάλλεται στα ομηρικά έπη και μετέπειτα του εργαζόμενου, του απόλυτα προσανατολισμένου, εν πάση περιπτώσει, στον εξωτερικό κόσμο, άνδρα.
Γίνεται επομένως κατανοητός, μέσα από αυτό το σύμβολο, ο τρόπος με τον οποίο προετοιμάζουν διαχρονικά, οι οικογενειακές, κοινωνικές και πολιτικές δομές, την είσοδο των ανδρών στην εξωτερική αυτή πραγματικότητα και την παραγωγική διαδικασία. Ένας τρόπος όμως, που λειτουργεί επιβαρυντικά στη συμπεριφορά και στον ψυχισμό τους.
Χαρακτηριστική ως προς αυτό είναι η σκηνή, από ένα δείγμα σύγχρονης, υψηλής, γυναικείας, καλλιτεχνικής δημιουργίας – την πολυσυζητημένη ταινία «Φόνισσα» – της χαρισματικής σκηνοθέτιδας, Εύας Νάθενα, με τη συγκλονιστική Καρυοφυλλιά Καραμπέτη στον ομώνυμο ρόλο, όπου ο πατέρας αναγκάζει τον μικρό του γιο να πυροβολήσει ένα ζώο, εκπαιδεύοντάς τον έτσι, από πολύ μικρή ηλικία, στην αντοχή και τη σκληράδα, προκειμένου να αντεπεξέλθει στις επιταγές και τους κοινωνικούς ρόλους, που θέλουν τον άνδρα σκληρό και ανθεκτικό, μαχητή, χορηγό και κουβαλητή, με μόνο σκοπό την επιβίωση της οικογένειας και τη διαφύλαξη της πατρίδας.
Παράλληλα, η προαιώνια φυγή των ανδρών προς τα πεδία των μαχών και της εργασίας δημιούργησε, από την πρώτη στιγμή, τεράστια κενά και απουσία στο εσωτερικό, δηλαδή στον οίκο, ο οποίος αποτέλεσε έκτοτε, για χρόνια και εξ ανάγκης, την αποκλειστική ενασχόληση και έγνοια των γυναικών, προκαλώντας μια τεχνητή, διαχωριστικού τύπου εξισορρόπηση των δύο σφαιρών.
Οι γυναίκες ανέλαβαν, επομένως, να επιφέρουν και να διατηρήσουν αυτή την «ισορροπία», και ενσαρκώνοντας το προσωποσύμβολο της «Πηνελόπης», να αποτελέσουν τον αδιάψευστο «στυλοβάτη» του οίκου για χιλιετίες, υφαίνοντας στον αργαλειό τους, τους ιστούς που τον κρατούσαν σταθερό, σε καιρούς αβεβαιότητας και ανείπωτης μοναξιάς.
Ακόμα όμως και μέσα σε αυτές τις δύσκολες και περιοριστικές συνθήκες υπήρξαν παραδείγματα γυναικών, που κατόρθωσαν, με την προσωπικότητα και το έργο τους, να υπερβούν τα κατεστημένα πλαίσια της ιδιωτικής σφαίρας, κερδίζοντας καθολική αναγνώριση και σεβασμό.
Σήμερα όμως εκείνες, άλλες περισσότερο, άλλες λιγότερο, κινδυνεύουν να χαθούν, ξεχασμένες στην αχλύ της λήθης. Ξεδιαλύνοντας την καταχνιά, θα μπορούσαμε να θυμηθούμε την Αίθρα, τη μητέρα του Θησέα, που δίδασκε λογιστική, αριθμητική δηλαδή, και με το βάθος της γνώσης της προκαλούσε δέος στους μαθηματικούς της εποχής της. Είναι επίσης σχεδόν άγνωστο ότι δύο γυναίκες καθόρισαν τη σκέψη και τη ζωή του μεγάλου μαθηματικού και φιλοσόφου, Πυθαγόρα. Αρχικά η δασκάλα του, η ιέρεια των Δελφών, Θεμιστόκλεια, η οποία τον δίδαξε αριθμοσοφία, γεωμετρία και ηθική. Τόσο μεγάλος ήταν ο σεβασμός του φιλοσόφου, προς το πρόσωπό της, ώστε, προβαίνοντας αργότερα σε μια ριζοσπαστική για την εποχή κίνηση, άνοιξε τις πύλες του «Ομακοείου», της φιλοσοφικής του σχολής δηλαδή, στις γυναίκες, οι οποίες γίνονταν δεκτές σε αυτό, τόσο σαν μαθήτριες, όσο και σαν δασκάλες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα υπήρξε η Θεανώ, η σύζυγος του Πυθαγόρα, η επόμενη σημαντική για τη ζωή και το έργο του γυναίκα, η διασημότερη κοσμολόγος και αστρονόμος του αρχαίου κόσμου, που λέγεται πως διετύπωσε, μεταξύ άλλων, τις θεωρίες της χρυσής τομής και της αρμονίας των σφαιρών.
Πλέον του Πυθαγόρα, και άλλες σπουδαίες φιλοσοφικές μορφές επηρεάστηκαν σημαντικά από γυναίκες. Ο Σωκράτης, για παράδειγμα, μας μεταφέρει, μέσω του Πλάτωνος στο Συμπόσιο, τις απόψεις της Διοτίμας, ιέρειας από τη Μαντίνεια, η οποία, συν τοις άλλοις, υπήρξε κάτοχος της μαντικής τέχνης και γεωμέτρης σε υψηλότατο βαθμό και τον μύησε, όπως αναφέρει, στα περί της φύσεως του Έρωτος.
Ένα ακόμα χαρακτηριστικό παράδειγμα ισχυρού γυναικείου αντίκτυπου, για τα χρονικά πλαίσια που εκδηλώθηκε, αποτελεί η γνωστότερη σε πολλούς Υπατία η Αλεξανδρινή, μια σημαντική μορφή των μαθηματικών, της αστρονομίας και της φιλοσοφίας, ο θάνατος της οποίας, από όχλο μαινόμενων Χριστιανών, σήμανε, σύμφωνα με την καθηγήτρια φιλοσοφίας του πανεπιστημίου του Michigan, Kathleen Wider, το τέλος του αρχαίου κόσμου.
Πέραν των προαναφερθέντων, υπήρξαν απροσμέτρητες άλλες, ανά τους αιώνες, περιπτώσεις ισχυρού γυναικείου αντίκτυπου, τις οποίες ο πανδαμάτωρ χρόνος δεν μας επιτρέπει να συγκαταλέξουμε.
Ξεχωριστό σταθμό αποτελεί το ιστορικοκοινωνικό πυροτέχνημα της Σπάρτης, στους κόλπους της οποίας η κοινωνική θέση των γυναικών διακρινόταν από σαφώς μεγαλύτερες ελευθερίες.
Οι Σπαρτιάτισσες αποτελούσαν τις πλέον χειραφετημένες γυναίκες των ιστορικών χρόνων, τουλάχιστον μέχρι τον 20 αιώνα. Τις εντοπίζουμε να είναι πατρούχες, να κληρονομούν, δηλαδή, την πατρική περιουσία, να ακμάζουν εν γένει και να αναμιγνύονται ενεργά, στα πολιτικά δρώμενα. Μια τέτοια γυναίκα ήταν η Γοργώ, η σύζυγος του βασιλιά Λεωνίδα και κόρη του Κλεομένη του Α΄, την πολιτική σκέψη του οποίου, από τα μικρά της κιόλας χρόνια, κατηύθυνε σε πολλές περιπτώσεις.
Η ελευθεριακή, όσον αφορά τη γυναίκα, ατμόσφαιρα της Λακεδαιμονίου πολιτείας, της επέτρεψε να δώσει λόγο σε σκέψεις, πολύ μπροστά από το κυρίαρχο πνεύμα της εποχής.
Έτσι, όταν ρωτήθηκε από μια Αθηναία:
- «Γιατί μόνο εσείς οι Λάκαινες καθοδηγείτε τους άνδρες σας;», απάντησε:
- «Διότι μόνον εμείς πλάθουμε άνδρες», θέλοντας, με αυτόν τον τρόπο, να εκφράσει την πεποίθηση ότι πραγματικοί άνδρες είναι εκείνοι, που έχουν την αυτοπεποίθηση να δεχτούν τις γυναίκες ως ίσες, αλλά και να αναδείξει την ανωτερότητα του σπαρτιατικού πολιτεύματος, του οποίου ο Λυκούργος σχεδίασε τη νομοθεσία, σύμφωνα με τις υποδείξεις του μαντείου των Δελφών, με στόχο την ελευθερία, την αντρειοσύνη και την ομόνοια.
Παραταύτα, η περίπτωση της Σπάρτης είναι αναμφίβολα τόσο μεμονωμένη, όσο και ολιγοχρόνια.
Το σκηνικό των κοινωνιών άρχισε να μεταβάλλεται άρδην, σε ευρύτερο πλαίσιο, πολύ αργότερα, με την εκβιομηχάνιση της παραγωγής, καθώς τότε δημιουργήθηκαν νέες θέσεις εργασίας και κατ’ επέκταση καινούργιοι ρόλοι, νόρμες και αξίες.
Την εικόνα αυτών των αλλαγών πλαισίωσε το κίνημα του φεμινισμού, που εμφανίστηκε στα μέσα του 19ου αιώνα. Αλλαγές, οι οποίες επεκτάθηκαν, για την Ευρώπη και την Αμερική, με την αναγκαστική - μαζική έξοδο των γυναικών - στην παραγωγική διαδικασία, κατά τη διάρκεια των δύο παγκοσμίων πολέμων.
Στη χώρα μας, οι αντίστοιχες κοινωνικές αλλαγές καθυστέρησαν σημαντικά, εξαιτίας της Οθωμανικής κυριαρχίας, αλλά και των συνεχόμενων πολεμικών αναταραχών που ακολούθησαν, ρημάζοντας τον τόπο.
Κάτω από τόσο δυσμενείς συνθήκες, όπου η επιβίωση αποτελούσε απόλυτη προτεραιότητα, το μορφωτικό επίπεδο των Ελλήνων παρέμενε σταθερά χαμηλό και τα αυστηρά παραδοσιακά ήθη καθόριζαν τις αρμοδιότητες και τους ρόλους των δύο φύλων, καθιστώντας αδιαμφισβήτητη τη διατήρηση και τη διαιώνιση των διαφυλικών ανισοτήτων.
Από τότε, ευτυχώς, έχουν αλλάξει πολλά…
Η γυναίκα, πορευόμενη μέσα από αυτές τις δύσκολες ατραπούς, διαδραμάτισε σημαντικό ρόλο στο σκηνικό των ανακατατάξεων. Διεκδίκησε τις αλλαγές και αγωνίστηκε ενάντια σε αντίξοες συνθήκες, για να διαμορφώσει καινούργιες προοπτικές. Ίδρυσε σωματεία και συλλόγους γυναικών σε κάθε γωνιά της χώρας, πήρε ενεργό μέρος σε συλλαλητήρια, ασκώντας πιέσεις, προκειμένου να της δοθούν ευκαιρίες για ανέλιξη και πρόοδο, τις οποίες αξιοποίησε στο έπακρο.
Η παραδοχή της ισότητας των δύο φύλων συντελέστηκε, μεταπολιτευτικά, με την αναθεώρηση του Συντάγματος, το 1975.
Κατόπιν αυτού, η ορμητικότητα με την οποία οι γυναίκες εισήλθαν, κατ’ αρχάς, στις ανώτατες βαθμίδες της εκπαιδευτικής δραστηριότητας ήταν καταλυτική. Tα πανεπιστήμια γέμισαν από νέες κοπέλες, που κινήθηκαν με ενθουσιασμό για την απόκτηση του πτυχίου, που θα τους άνοιγε τον δρόμο προς την κορυφή και τη λύτρωση.
Το πλαίσιο των εκσυγχρονιστικών, νομοθετικών μεταρρυθμίσεων που ακολούθησε, το 1983, συμπληρώθηκε με διατάξεις, που αφορούσαν το οικογενειακό δίκαιο και περιελάμβανε ρυθμίσεις, όπως η κατάργηση της προίκας.
Έκτοτε, την προίκα της γυναίκας αντικατέστησαν τα πτυχία της και εκείνη, έπειτα από πολλούς αγώνες, χειραφετήθηκε, αυτονομήθηκε και ολοκληρώθηκε, σε πολλά επίπεδα, μέσα στην ελληνική κοινωνία.
Συνειδητοποιώντας τη δύναμή της, η γυναίκα, βγήκε προς τα έξω, διεκδικώντας τη θέση της. Και καθώς τα επαγγελματικά οχυρά έπεφταν, το ένα μετά το άλλο, κατέκτησε χώρους, που μέχρι πρότινος ήταν παραδοσιακά ανδρικοί: πρωτοστάτησε στις τέχνες, στην ενημέρωση, στην επιχειρηματικότητα, ανέβηκε στα έδρανα της πολιτικής, φτάνοντας έως και το ύπατο αξίωμα της προέδρου της δημοκρατίας, βρέθηκε να πρυτανεύει, να οδηγεί και να πιλοτάρει, αυξάνοντας την αυτοπεποίθηση και την αυτοεκτίμησή της, χάρη στη σκληρή δουλειά και την αμέριστη αφοσίωση στους στόχους της. Η ανέλιξη και η ηγετική της αυτή διάθεση, βραβεύεται σήμερα, μέσα από φωτεινά παραδείγματα, που βρίσκονται ανάμεσά μας.
Όλες αυτές οι εξελίξεις δεν συνέβησαν, όμως, χωρίς μεγάλο τίμημα, αφού αναγκάστηκε η σύγχρονη γυναίκα να υιοθετήσει κάποια από τα προαναφερθέντα ανδρικά γνωρίσματα, όπως ο ανταγωνισμός, η ψυχρή λογική και η σκληρότητα, δοκιμασμένα και κατάλληλα για την εργασιακή αρένα. Κατόρθωσε, έτσι, να εκπληρώσει, πολλά καταπιεσμένα και ανεκπλήρωτα όνειρα αιώνων, έχασε όμως, ταυτόχρονα, στον βωμό της καταξίωσης, κάποιες από τις θηλυκές της πλευρές.
Όλες οι παραπάνω έντονες διαφοροποιήσεις, ως αποτέλεσμα των ραγδαίων κοινωνικών μεταβολών και του εκσυγχρονισμού των θεσμών και των νόμων, επηρέασαν τη σχέση των δύο φύλων, όσον αφορά τις συμπεριφορές και τους ρόλους, χωρίς συγχρόνως να γίνουν αντικείμενο βαθύτερης νοητικής και συναισθηματικής επεξεργασίας, σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο.
Ίσως τότε, σε εκείνους τους ανανεωτικούς καιρούς, να μη θεωρούσαμε πως κάτι τέτοιο ήταν απαραίτητο, αφού ο αρχικός ενθουσιασμός δεν άφηνε αντίστοιχα περιθώρια.
Ο χρόνος, όμως, που μεσολάβησε, φαίνεται πως δεν ήταν αρκετός για αυτές τις αλλαγές. Η απόπειρα περάσματος των ζευγαριών, από την παραδοσιακή «πατριαρχία» σε ένα πιο ισότιμο και συντροφικό «μαζί» συνοδεύτηκε από σύγχυση στους ρόλους και δυσλειτουργίες στην επικοινωνία μεταξύ ανδρών και γυναικών.
Κι έτσι, η έλλειψη ομαλής προσαρμογής στην καινούργια πραγματικότητα επέδρασε διαβρωτικά στη σχέση των δύο φύλων, διαιωνίζοντας τη μεταξύ των δύο στρατοπέδων πόλωση, που απετέλεσε απότοκο, αυτή τη φορά, μιας αντεστραμμένης ασύμμετρης εξέλιξης, δεδομένου πως, την ίδια ώρα που η γυναίκα ακμάζει σταθερά, εντοπίζουμε τον συζυγικό και ανδρικό, εν γένει, ρόλο να έχει επηρεαστεί δυσμενώς στον πυρήνα του από τις αλλαγές που επήλθαν στη γυναικεία ταυτότητα. Τα κενά που γέννησε στην οικιακή εστία η γυναικεία, αυτή τη φορά, απουσία, κλήθηκε να καλύψει, κατά ένα μέρος, ένας αμήχανος και απροετοίμαστος άνδρας. Αποδυναμωμένος και φοβισμένος από την απώλεια των σκήπτρων της δημόσιας σφαίρας, παραμένοντας όμως ακόμα παγιδευμένος, σε πολλές περιπτώσεις, στην πανοπλία, που του επιβάλλουν τα πατριαρχικά στερεότυπα επί αιώνες, δηλαδή του ισχυρού και κυρίαρχου αρσενικού, κοντοστέκεται σαστισμένος, ατενίζοντας το άγνωστο που υψώνεται μπροστά του και αναζητεί να βρει καινούργιο προσανατολισμό.
Σε αυτό το ήδη θολό τοπίο ήρθαν να συμβάλλουν, με ξεκάθαρα αρνητικό για τις σχέσεις των δύο φύλων πρόσημο, οι πολυεπίπεδες κρίσεις των τελευταίων ετών, με προεξάρχουσες την οικονομική κρίση και την πανδημία. Συνθήκες που απέκλεισαν, αφ’ ενός, σε μεγάλο βαθμό, τη διέξοδο της εργασίας για τον άνδρα και προκάλεσαν, αφ’ ετέρου, μια εξαναγκαστικού χαρακτήρα, ασυνήθιστη μεταξύ των ζευγαριών εγγύτητα, για την οποία κανείς δεν ήταν έτοιμος.
Ως απόρροια όλων των παραπάνω ραγδαίων μετασχηματισμών, οι σχέσεις επηρεάστηκαν για άλλη μια φορά.
Από τι, όμως, χαρακτηρίζεται η επιλογή συντρόφου μέσα σε αυτό το γεμάτο προκλήσεις κοινωνικό περιβάλλον;
Αφουγκραζόμενη την ανάγκη για απαντήσεις, ιδίως της νέας γενιάς, στο καίριο αυτό ερώτημα, προσπάθησα να συγκεντρώσω το απόσταγμα των ανησυχιών, των προβληματισμών και των δυσκολιών τους σε ένα λογοτεχνικό «φιαλίδιο» διαλόγου και αγάπης, Μάνας και Κόρης, στο δεύτερο βιβλίο μου, με τίτλο: «ΓΕΝΝΗΘΗΚΑ ΣΤΟΝ ΒΟΡΡΑ, μεγάλωσες στον Νότο», που και αυτό βρήκε φιλόξενη έδρα στις εκδόσεις «πεδίο», που δείχνουν ξεκάθαρα να λειτουργούν ως πεδίο ευαισθησίας απέναντι στα ζητήματα των καιρών .
Ένοιωσα, συνεπώς, πως ήταν επιτακτική, αυτή η ανάγκη, καθώς βλέπουμε τους νέους της εποχής μας να διακρίνονται από τεράστιο δισταγμό απέναντι στις δεσμεύσεις, καλούμενοι να πλεύσουν στα αχαρτογράφητα νερά που τους οδήγησαν οι σύγχρονες εξελίξεις, γεγονός που τους γεννά φόβο.
Παράλληλα, παρατηρούμε ότι η γνωριμία και η επαφή προκύπτει, στον παρόντα χρόνο, με εξαιρετικά μεγαλύτερες, λόγω του διαδικτύου, ταχύτητες, γεγονός που, από μόνο του, συνιστά μεγάλη αλλαγή, αφού το ψηφιακό φλερτ κάνει τα πράγματα λιγότερο αληθινά και τις σχέσεις να περιορίζονται στην επιφάνεια.
Μια επιπρόσθετη, συσχετιζόμενη όμως, ειδοποιός διαφορά για το σημερινό φλερτ, που παράλληλα υποδηλώνει τη συναισθηματική κόπωση της νέας γενιάς, είναι η ανυπομονησία στην εύρεση συντρόφου. Η λέξη «περιμένω» έχει γίνει άγνωστη, εξ ου και οι γρήγορες, απαίδευτες συχνά, αποφάσεις, που οδηγούν σε ανούσιες, δίχως αύριο, συνευρέσεις.
Εμείς, σαν προηγούμενη γενιά, βλέποντας την κατάσταση, νοσταλγούμε, ώρες – ώρες, τον τρόπο επαφής αλλοτινών εποχών, που έπαιρνε τον χρόνο του για να ωριμάσει.
Έναν επιπρόσθετο μετασχηματισμό, που επηρεάζει τη σχεσιακή εξίσωση, αποτελεί το γεγονός ότι οι κοπέλες σήμερα είναι σαφώς πιο δυναμικές, ενδεδυμένες ξεκάθαρα την ανδρική περιβολή, επιθυμώντας, κατ’ επέκταση, να είναι ο «άνδρας» στη σχέση τους, όπως συχνά δηλώνουν οι ίδιες.
Αυτή τους η ανάγκη απηχεί, τόσο στην πολιτισμική τους έκφραση, στο ντύσιμο που επιλέγουν, όσο και στις καθημερινές εκφράσεις που χρησιμοποιούν, οι οποίες συχνά αποπνέουν μια, τρόπον τινά, «εκδικητικότητα», θα τολμούσα να πω, προς τον ανδρικό πόλο, εξαιτίας της καταπίεσης, που υπέστη η γυναίκα στο πέρασμα των αιώνων.
- «Τι να τον κάνω εγώ έναν άνδρα που δεν καταλαβαίνει;
Τι να τον κάνω, όταν ή ντάντεμα θέλει ή μου στερεί την ελευθερία επιλογών;
Όταν μου φορτώνει τις ανασφάλειες και τα οικογενειακά του προβλήματα, γιατί εκείνος δεν ξέρει πού πατάει και πού βρίσκεται;».
- «Δεν θα πάρω, ευχαριστώ!», θα τις ακούσουμε να λένε, και να προκρίνουν, κατά συνέπεια, την πρόσκαιρη, μέσω των ταξιδιών και της διασκέδασης, αποσυμφόρηση ή ακόμα και την ικανοποίηση από την επιβράβευση που λαμβάνουν στη δουλειά τους, έναντι της πιθανότητας μιας σχέσης. Επιλέγοντας, όχι σπάνια πλέον, τον δρόμο της μοναξιάς.
Όταν, αντίθετα, επιλέγεται η σχέση, σε μια εποχή όπου, ευτυχώς, η γνωριμία και η επιλογή του συντρόφου διέπονται κυρίαρχα από το συναίσθημα, αυτή δεν προκύπτει από ανάγκη, αλλά από έρωτα. Μιλώντας πάντα για τον δυτικό κόσμο.
Ο έρωτας, όμως, εφευρετικός, τυφλός και ανυπόμονος, καθώς είναι, μένει απόλυτα ικανοποιημένος με τον εαυτό του. Κατά συνέπεια το ζευγάρι, ανυποψίαστο, χάνει την ευκαιρία να διαμορφώσει τις απαραίτητες δεξιότητες για να επιλύσει τα προβλήματά του, τα οποία συνήθως αρνείται ακόμα και να τα δει, προβάλλοντας, κατ’ αρχήν, στον άλλον μια εξιδανικευμένη εκδοχή, απόρροια των προσδοκιών, που ο καθένας μέσα στη σχέση δημιουργεί.
Και αυτό διότι, γυναίκες και άνδρες, προσδοκούν πλέον ενδόμυχα την ικανοποίηση των βαθύτερων συναισθηματικών τους αναγκών, μέσα από τη σχέση και τον γάμο, καλύπτοντας με αυτόν τον τρόπο, πολλές φορές, τα κενά που δημιουργήθηκαν, σε διάφορες, πρότερες φάσεις του κύκλου της ζωής τους, από τους σημαντικούς άλλους και κυρίως από τη γονεϊκή τους οικογένεια.
Η ασυνείδητη αυτή επιθυμία έρχεται, πολλές φορές, σε σύγκρουση με την πραγματικότητα, τρέποντας τη σχέση σε ναρκοπέδιο, αφού κουβαλώντας ο καθένας την προσωπική του «αθέατη πλευρά της σελήνης», όπως πεποιθήσεις, αξίες, βιώματα και καταβολές, που αποκτήθηκαν στην πορεία της ζωής του, εύλογο είναι να τις προβάλλει και μέσα στη συντροφική του σχέση, που τείνει να γίνει στις μέρες μας η πιο διαδεδομένη «μορφή ψυχοθεραπείας», όπως συνηθίζω να λέω, επηρεάζοντας την ποιότητα και τη λειτουργικότητά της.
Ως συνέπεια όλων των παραπάνω μεταβολών και ματαιώσεων καταλήγουν, σε πολλές περιπτώσεις, οι σχέσεις, αδιέξοδες, βραχύβιες και οδηγούνται, όλο και συχνότερα, σε διάλυση. Κίνηση, η οποία αποτελεί, κατά κύριο λόγο, γυναικεία πρωτοβουλία, ως έκφραση του δυναμισμού και των αυξημένων σχεσιακών απαιτήσεων που, η γυναίκα του σήμερα, όπως είδαμε, άρχισε να διαμορφώνει, ενώ λειτουργεί συνάμα ως ηχηρό σάλπισμα ανεξαρτησίας, προς ό,τι δεν την ικανοποιεί, λυτρώνοντας, μαζί με τα δικά της τραύματα και εκείνα των γυναικών προηγούμενων γενεών.
Όμως η λύση, δεν είναι πάντα η μοναξιά ή στην περίπτωση ενός γάμου, το διαζύγιο. Δεν προεξοφλούν αυτά την ψυχική ισορροπία ή την ευτυχία μας…
Αξίζει, σε αυτό το σημείο, να σημειωθεί πώς, ακραία εγκληματικά φαινόμενα, όπως οι γυναικοκτονίες, που ταλανίζουν τα τελευταία χρόνια τη χώρα, συμβαίνουν, όταν η γυναίκα δεν ενδίδει στις ερωτικές ή γενικότερες ανδρικές απόπειρες πλησιάσματος και στις, πάσης φύσεως, πιέσεις. Λαμβάνουν δε χώρα, ακόμα περισσότερο, όταν εκείνη απειλεί με χωρισμό ή αμέσως μετά από αυτόν, αφού, για την πλειονότητα των ανδρών, μια τέτοια έκβαση εκλαμβάνεται ως μια ξεκάθαρη αμφισβήτηση και απόρριψη, της ήδη βαθειά, πληγωμένης από την αποδυνάμωση, εξαιτίας των εξελίξεων, προσωπικότητάς τους. Αισθανόμενοι πως βάλλεται ο ανδρισμός τους, κατακλύζονται με πληθώρα αρνητικών συναισθημάτων: θυμό, που απομένουν μόνοι, απογοήτευση και ματαίωση, λόγω των ανεκπλήρωτων προσδοκιών τους, ενώ στην περίπτωση των διαλυμένων γάμων νοιώθουν αγωνία και ντροπή απέναντι στην κοινωνία, αλλά και ενοχές για την αποτυχία τους να φέρουν σε πέρας την αποστολή τους, ως οικογενειάρχες.
Όλες αυτές οι εξελίξεις και τα γυναικεία σαλπίσματα, που προαναφέραμε, βρίσκουν τελευταία τον άνδρα, συχνά άνεργο, (σύνηθες χαρακτηριστικό των δραστών), φοβισμένο, απογοητευμένο, συντετριμμένο και εγκλωβισμένο σε μια «Κυκλώπεια νήσο», όπου αναγκάζεται έξαφνα να είναι ο «Κανένας»! Χωρίς ταυτότητα, ψάχνει απεγνωσμένα σχεδίες, καταφύγια και γιατρειά για τον ψυχικό του πόνο στη χρήση ουσιών, (άλλο ένα γνώρισμα των δραστών), και στην αποσυμφορητική, εξουσιαστική και συχνά κακοποιητική σεξουαλική δραστηριότητα, όπως αυτή προβάλλεται από τη βιομηχανία του πορνό και το διαδίκτυο.
Όταν δε τα κίβδηλα αυτά παυσίλυπα, νομοτελειακά, δεν αποφέρουν το προσδοκώμενο αποτέλεσμα, το σύνολο των αρνητικών του συναισθημάτων καταλήγει, μετασχηματιζόμενο, να εκτονώνεται μέσα από το μοναδικά επιτρεπτό και κυρίαρχο ανδρικό συναίσθημα του θυμού. Σε ακραίες περιπτώσεις ο καταπιεσμένος θυμός μετατρέπεται σε μίσος για τον άλλον, συσκοτίζοντας τον νου, αποδιοργανώνοντας πλήρως την εσωτερική συγκρότηση του ατόμου, ωθώντας το, μέσα στην απόγνωσή του, σε πράξεις νοσηρής παθογένειας. Άνδρες, που διέπραξαν φόνους, βιασμούς και κάθε λογής ακρότητα, καθώς κατακλύζονταν στον πυρήνα της ύπαρξής τους από έντονα και ανεπεξέργαστα συναισθήματα, αναζήτησαν τον υπαίτιο της δυσφορίας τους στον άλλο πόλο. Έτσι το μαχαίρι τους κατέληξε μοιραία βυθιζόμενο, στο βάθος της γυναικείας καρδιάς, όπως στην τελευταία, τραγική περίπτωση της Κυριακής, ως μια κίνηση ανταπόδοσης, ως ένα νοσηρό αντιστάθμισμα της δικής τους «λαβωμένης» καρδιάς.
Είναι βέβαιο πως οι ερμηνευτικές αυτές προσεγγίσεις δεν μπορούν να λειτουργήσουν ως βάλσαμο στη χαίνουσα μητρική καρδιά, που ως μεγαλείο αντοχής συνεχίζει τον αγώνα και λειτουργεί ως μνημείο εξανθρωπισμού απέναντι στο μείζων αυτό κοινωνικό ζήτημα. Επιδιώκουν, όμως, να λειτουργήσουν, μέσω της επεξήγησης του φαινομένου, ως ανάχωμα για την επανάληψή του, ως ένας τρόπος θέασης μιας απογυμνωμένης πραγματικότητας, αφού αντιλαμβανόμαστε πως, η πραγματική ισότητα απαιτεί ακόμα πολλή δουλειά.
Πολλές φορές, η απλή, αδιάκοπη και ανεπεξέργαστη αντιπαραβολή και σύγκριση των αδιαμφισβήτητων, κατά τα άλλα, γυναικείων επιτευγμάτων και δικαιωμάτων, με τις ανδρικές ελλείψεις και αυθαιρεσίες, πολώνουν το κλίμα. Το αβυσσαλέο χάσμα της συναισθηματικής αποξένωσης και της δυσπιστίας διατηρείται, αφού άλλωστε οι καταγραφές είναι τόσο βαθειά ριζωμένες, ώστε μια γενιά δεν είναι αρκετή για να τις ανατρέψει και να τις αναθεωρήσει ολοκληρωτικά.
Στοχεύοντας στην ικανοποίηση της ύψιστης ανάγκης των καιρών για διαφυλική ειρήνη, θα ήθελα να προβώ σε μία σύντομη ανακοίνωση, που αφορά την πρόθεσή μου για την ίδρυση ενός διεπιστημονικού φορέα μελέτης και προαγωγής της ψυχοσωματικής υγείας του άνδρα, που θα κληθεί, με τον κύκλο εργασιών του, να συμβάλλει αποφασιστικά προς αυτή την κατεύθυνση.
Επανερχόμενοι στη ροή, αντιλαμβανόμαστε ότι αυτά που θα απέτρεπαν, λοιπόν, αντίστοιχους μελλοντικούς τριγμούς και τραγικά συμβάντα, δημιουργώντας μια στέρεα και ασφαλή βάση, θα μπορούσαν να είναι η επιμόρφωση, η ενημέρωση και η ευαισθητοποίηση των δύο φύλων, μέσα από δράσεις, που θα συμβάλουν στην κατανόηση των ξεχωριστών τους χαρακτηριστικών, όπως εκείνα σφυρηλατήθηκαν στο διάβα των καιρών, αλλά κυρίως, σε ένα βαθύτερο επίπεδο, μέσα από τις συνειδητοποιήσεις, που αναδύονται από τη συμβουλευτική και τη θεραπεία ζευγαριών.
Και αυτό, διότι, η έγκαιρη συνειδητοποίηση και η κατάλληλη διαχείριση των προκλήσεων που προκύπτουν, δύνανται να φέρουν μια νέα εποχή στις σχέσεις, επιτρέποντας στο δέντρο της οικογένειας να ξαναβγάλει καρπούς!
Ευτυχώς, παρατηρούμε πλέον, ότι όλο και περισσότερα ζευγάρια, αντί για τη Δικαιοσύνη και τους νομικούς, καταφεύγουν στους ειδικούς – ψυχολόγους – οικογενειακούς θεραπευτές – για να ρίξουν φως στις αγκυλώσεις, που τους εμπόδισαν να συνδεθούν αρμονικά.
Οι οδυνηρές εμπειρίες και τα αρνητικά βιώματα, που απέκτησαν οι σύντροφοι από τη μεταξύ τους σχέση, στο πέρασμα του χρόνου, μοιάζουν, περισσότερο από ποτέ, αξιοποιήσιμα στο παρόν, καθώς φαίνεται πως η περίοδος που διανύουμε, παρά τις καταφανείς δυσκολίες, τις αντιφάσεις και τις αντιξοότητες, που κουβαλάει, καλλιεργεί ταυτόχρονα ένα κλίμα συμφιλίωσης και συγκερασμού των διαφορετικών οπτικών των δύο φύλων.
Η κλινική μου εμπειρία, με ζευγάρια, οικογένειες και ομάδες επιβεβαιώνει το γεγονός πως άνδρας και γυναίκα, αναζητώντας πλέον τις λύσεις μέσα τους, πορεύονται – μαζί – αυτόν τον δρόμο.
Κατά τη διάρκεια της θεραπευτικής διαδικασίας σε μεικτές ομάδες ανδρών και γυναικών, οι μεν γυναίκες, αναθυμούμενες τη θηλυκή τους πλευρά και ακούγοντας τους άνδρες να καταθέτουν τα μύχια της ψυχής τους, εκφράζοντας τους φόβους και τις αγωνίες τους, έχουν την ευκαιρία να κατανοήσουν πολλές από τις αθέατες πτυχές τους. Αποκτώντας, με αυτόν τον τρόπο, μια διαφορετική οπτική για τον άλλο πόλο κατορθώνουν να αποδεχτούν τους άνδρες στη νέα τους διάσταση, συνειδητοποιώντας ότι εκείνοι είναι, στην ολότητά τους, το αποτέλεσμα της αλληλεπίδρασής μας μαζί τους. Μια αλληλεπίδραση, που οι γυναίκες, απελευθερωμένες εσωτερικά, λόγω των διορθωτικών εμπειριών της θεραπευτικής διαδρομής, επιδιώκουν πλέον, χωρίς να φοβούνται ότι μια συμπόρευση με τον άνδρα θα απειλήσει την κεκτημένη, έπειτα από αγώνες αιώνων, προσωπική τους δύναμη.
Κάτι αντίστοιχο συμβαίνει βέβαια και στην όχθη των ανδρών, οι οποίοι αναθεωρούν, κάτω από αυτές τις συνθήκες, τις αντιλήψεις τους για το γυναικείο φύλο, καθώς ακούνε τις γυναίκες να αφηγούνται τα δικά τους βιώματα, τα διλήμματα και τις ανησυχίες τους. Προβληματιζόμενοι για τις ίδιες τους τις ανδρικές αξίες, και οικειοποιούμενοι άλλες πιο «θηλυκές», όπως η αγάπη, η ειρήνη, το μοίρασμα και η τρυφερότητα, ανακαλύπτουν συνηχήσεις, ομοιότητες και κοινές συγκινήσεις με το άλλο φύλο, που σε άλλες εποχές θα τους ήταν αδιανόητες.
Με τη σύγκλιση αυτή, εκτονώνεται η πόλωση, τα τύμπανα του πολέμου σταματούν και επέρχεται η συμφιλίωση. Συναντιούνται έτσι οι δυο τους, ο άνδρας και η γυναίκα, με ασφάλεια και πληρότητα, κρατώντας πλέον ο ένας το χέρι του άλλου με επίγνωση, χωρίς δεύτερες σκέψεις.
Αυτός ο άγνωστος, μέχρι σήμερα, δρόμος της αρμονικής συνύπαρξης επαναφέρει σταδιακά την ελπίδα και προωθεί την οικοδόμηση μιας σχέσης αμοιβαιότητας, αγάπης, αλληλοκατανόησης και εμπιστοσύνης.
Μέσα από την ανοιχτή επικοινωνία και την έκφραση των συναισθημάτων τους, τα δύο φύλα γνωρίζονται εκ νέου και συνδέονται βαθύτερα, δίνοντας νέα πνοή στη σχέση τους.
Απαλλαγμένα, συνεπώς, από τις κληρονομιές του παρελθόντος και εξαλείφοντας τους μνηστήρες των διαπροσωπικών τους προκαταλήψεων, θα κατορθώσουν να οδηγηθούν σε ένα καινούργιο και διαφορετικό «μαζί», μέσα σε μια κοινωνία, κατ’ επέκταση, διορθωτικών εμπειριών, όπου το τραύμα θα έχει γίνει θαύμα.
Σας ευχαριστώ,
Ελισάβετ Μπαρμπαλιού
Ψυχολόγος – Ψυχοθεραπεύτρια,
Οικογενειακή Θεραπεύτρια (ECP),
Μουσικοθεραπεύτρια (GIM),
Πρόεδρος & Επιστημονική Υπεύθυνη του
Κέντρου Συστημικής Ψυχοθεραπείας και Έρευνας (ΚΕ.ΣΥ.Ψ.Ε.)
Ιστοσελίδα: https://psychotherapycenter.gr/
