Η περιέργεια κάνει τελικά καλό ή κακό; Οι έρευνες των ψυχολόγων δίνουν την απάντηση.
Η περιέργεια είναι ένα οικείο συναίσθημα μεταξύ των ανθρώπων. Καθώς όμως μελετούμε πιο προσεκτικά αυτό το συναίσθημα, αποκαλύπτεται η πολυπλοκότητά του. Απλά, αναρωτηθείτε: Πρόκειται για ένα αρνητικό ή θετικό συναίσθημα; Παραπέμπει περισσότερο σε ένα συναίσθημα αγανάκτησης ή ανυπομονησίας; Είναι μια οδυνηρή υπενθύμιση για το τι δεν γνωρίζουμε (ακόμα) ή λειτουργεί σαν ένα φωτεινό σηματοδότη για αυτό που σύντομα θα μπορούσαμε να ανακαλύψουμε;
Στην πραγματικότητα, η περιέργεια θα μπορούσε να είναι όλα αυτά τα οποία αναφέρθηκαν και ακόμη περισσότερα. Όπως λοιπόν και στην περίπτωση της απόλαυσης, η περιέργεια έχει θετική και αρνητική διάσταση. Από τη μία πλευρά (θα μπορούσε να πει κανείς με μεγάλη ανυπομονησία) η περιέργεια κατευθύνεται προς την επιθυμία. Από τη άλλη μεριά (θα μπορούσε να σημειώσει κανείς με μεγάλη απογοήτευση) η περιέργεια κλίνει προς αυτό που δεν έχει ακόμη αποκτηθεί και ενδεχομένως να μην αποκτηθεί και ποτέ.
Αντίθετα όμως από την απόλαυση, το αντικείμενο στο οποίο εστιάζει η περιέργεια είναι η πληροφορία.
Η έννοια της περιέργειας συνοψίζεται στο να μαθαίνουμε αυτό που ακόμη δεν γνωρίζουμε.
Φυσικά, δεν είναι όλα τα συναισθήματα περιέργειας τα ίδια. Η περιέργεια μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο ευχάριστη, περισσότερο ή λιγότερο επιβαρυντική. Τι είναι όμως αυτό που παράγει αυτή την ποικιλομορφία; Άραγε κάποιες καταστάσεις εκλύουν πιο ευχάριστες μορφές περιέργειας από άλλες;
Οι ψυχολόγοι υπήρξαν περίεργοι πάνω σε αυτό το ερώτημα και η περιέργειά τους αρχίζει να τους αποζημιώνει. Μία μελέτη ψυχολόγων ερευνητών στο Cognition and Emotion1, αποκαλύπτει έναν από τους παράγοντες που επηρεάζει την ισορροπία των αρνητικών και των θετικών όψεων που λαμβάνει η περιέργεια. Αυτός ο παράγοντας είναι ο χρόνος.
Αν είστε περίεργοι να ακούσετε περισσότερα, σκεφτείτε πρώτα τι λένε κάποιες θεωρίες περιέργειας για την περιέργεια αυτή καθαυτή.
Διαβάστε σχετικά: Η αξία της περιέργειας
Μία από τις πιο σημαντικές θεωρίες για την περιέργεια αποτελεί το μοντέλο έλλειψης πληροφόρησης2.
Ειδικότερα το μοντέλο αυτό, υποδηλώνει ότι η περιέργεια εμφανίζεται όταν ένας άνθρωπος συνειδητοποιεί ότι έχει έλλειψη γνώσεων. Η έλλειψη δημιουργεί ένα αίσθημα ανεπάρκειας, το οποίο με τη σειρά του τον παρακινεί να γεμίσει το κενό. Όπως η πείνα ή η δίψα, έτσι και η περιέργεια μπορεί να προκαλέσει δυσφορία. Ένα συναίσθημα το οποίο παροτρύνει εντόνως το άτομο να αποκτήσει πληροφορίες. Ίσως όσο μεγαλύτερη είναι η έλλειψη πληροφόρησης, τόσο μεγαλύτερη είναι δυσφορία που βιώνεται.
Άλλες θεωρίες για την περιέργεια, ερείδονται στη διάκριση μεταξύ των πιο θετικών και αρνητικών εκφάνσεών της. Μία θέση3 υποστηρίζει ότι η περιέργεια εκδηλώνεται με δύο μορφές: τη στέρηση (μια ισχυρή αλλά ανικανοποίητη ανάγκη για γνώση) και το ενδιαφέρον (αναζήτηση πληροφοριών που υποκινείται από την ευχαρίστηση που θα αποφέρει η απόκτησή τους). Αυτές οι δύο μορφές αντανακλούν την εύθραυστη ισορροπία που υπάρχει ανάμεσα στην «ανάγκη» (αυτό που χρειαζόμαστε) έναντι της «επιθυμίας» (αυτό που μας αρέσει).
Από τη στιγμή που συνειδητοποιήσουμε πως η περιέργεια έχει πολλά πρόσωπα, τα οποία δεν είναι όλα εξίσου ευχάριστα, τότε είναι που μπορούμε να διερευνήσουμε τους παράγοντες που επηρεάζουν τη φύση της εμπειρίας μας σε μια δεδομένη περίπτωση. Σε αυτή την έρευνα1, οι ψυχολόγοι προσπάθησαν να δείξουν ακριβώς αυτό: τη διάσταση του χρόνου. Οι ερευνητές ρωτούν: Είναι πιο πιθανό η περιέργεια να είναι πιο θετική εμπειρία όταν αναμένουμε ότι θα ικανοποιηθεί πιο άμεσα και όχι αργότερα;
Προς απάντηση αυτού του ερωτήματος, οι ερευνητές διεξήγαγαν τρεις έρευνες με συνολικά πάνω από 200 συμμετέχοντες. Σε κάθε μελέτη, οι ερευνητές διήγειραν την περιέργεια τους, λέγοντας ότι αργότερα θα παρακολουθήσουν ένα βίντεο που περιείχε "κάτι με διαφορετικές αποχρώσεις του καφέ". Οι συμμετέχοντες κλήθηκαν να προβληματιστούν για το τι θα μπορούσε να είναι, αλλά δεν τους είπαν. (μην είστε περίεργοι, θα σας πούμε στο τέλος)
Στους μισούς ανθρώπους ειπώθηκε ότι θα παρακολουθούσαν το βίντεο μετά από μια σύντομη καθυστέρηση μόνο ενός λεπτού και στους άλλους μισούς αναφέρθηκε ότι θα υπήρχε αρχικά μια καθυστέρηση 30 λεπτών στην διάρκεια της οποίας θα διεκπεραίωναν άλλες ενδιαφέρουσες δραστηριότητες.
Στην αρχή αυτής της καθυστέρησης, όλοι ανέφεραν πόσο καταβεβλημένοι ήταν από το συναίσθημα της περιέργειας για το περιεχόμενο του βίντεο. Ταυτόχρονα ανέφεραν πως ένιωθαν συναισθήματα, όπως δυσφορία, έναντι θετικών συναισθημάτων, όπως η ευτυχία.
Το βασικό εύρημα ήταν ότι ενώ και οι δύο ομάδες ανέφεραν ίσα επίπεδα περιέργειας, η περιέργεια συνοδεύτηκε από περισσότερο αρνητικά συναισθήματα για τους συμμετέχοντες που περίμεναν περισσότερο, σε σχέση με αυτούς που περίμεναν λιγότερο. Επιπλέον, τα αρνητικά συναισθήματα δεν δημιουργήθηκαν επειδή απλώς οι συμμετέχοντες πληροφορήθηκαν πως κατά τη διάρκεια της 30λεπτης καθυστέρησης θα έκαναν ασκήσεις γιατί και στα δύο πειράματα όλοι οι συμμετέχοντες είχαν επίγνωση ότι το πείραμα θα διαρκέσει τον ίδιο χρόνο.
Η ειδοποιός διαφορά εντοπιζόταν στην σειρά που θα πραγματοποιούνταν οι δραστηριότητες και κατ’ επέκταση η αναμονή που βίωναν μεταξύ της γνώσης ότι υπάρχει το βίντεο και στη συνέχεια της θέασής του.
Οι ερευνητές υποστηρίζουν ότι αυτά τα ευρήματα διαφωτίζουν τις δύο όψεις της περιέργειας. Όταν η περιέργειά μας δεν πρόκειται να ικανοποιηθεί άμεσα, εστιάζουμε σε αυτό που δεν γνωρίζουμε, στην έλλειψη της πληροφορίας αυτής καθεαυτής και αυτό είναι ανατρεπτικό σε μεγάλο βαθμό.
Αλλά όταν η περιέργειά μας βρίσκεται κοντά στην εκπλήρωσή της, τότε εστιάζουμε σχεδόν στο να γνωρίζουμε ή στην αναμενόμενη λύση, που είναι μια πιο θετική εμπειρία. Από αυτή την άποψη, τα δύο πρόσωπα της περιέργειας αντικατοπτρίζουν διαφορετικές μορφές της γνώσης: της άγνοιας ή μη γνώσης και της σχεδόν γνώσης.
Γενικότερα, σχετικά με την εμπειρία της περιέργειας, πέρα από τα πειράματα της ψυχολογίας, θα ήταν εύλογο να περιμένει κανείς ότι το συναίσθημα της περιέργειας βασίζεται στην ικανοποίηση του αιτήματος της περιέργειάς μας. Στην επιστήμη θέτουμε ερωτήματα τα οποία δεν μπορούν να απαντηθούν στην πραγματική μας ζωή, πόσο μάλλον όταν τα πειράματα διαρκούν 30 λεπτά.
Ίσως η ίδια η κουλτούρα της επιστήμης συνδράμει στο να αποσοβηθεί η αρνητική όψη της περιέργειας ή ενδεχομένως οι ίδιοι οι επιστήμονες να συγκαταλέγονται στους ανθρώπους που βιώνουν την περιέργεια ως κίνητρο. Αυτά είναι ορισμένα ενδιαφέροντα ερωτήματα για περαιτέρω έρευνα.
Προς το παρόν, θα μπορούσατε να αναρωτηθείτε πως εσείς οι ίδιοι βιώνετε την περιέργεια ύστερα από μια σύντομη καθυστέρηση. Θυμάστε το βίντεο το οποίο θα έδειχνε "κάτι με διαφορετικές αποχρώσεις του καφέ"; Μήπως η άγνοια για το περιεχόμενο του βίντεο, σάς καθιστά ανήσυχους; Μήπως η γνώση ότι θα το μάθετε σύντομα σας καθιστά ανυπόμονους;
Όπως σας υποσχεθήκαμε, σας έχουμε την απάντηση: το βίντεο παρουσίαζε αρκούδες Siberian Grizzly.
Πηγή: npr.org
Απόδοση: Σωτηρία Χρυσοβέργη, Φοιτήτρια του τμήματος Ψυχολογίας Ε.Κ.Π.Α
Έρευνες: 1. Curiosity and time: from not knowing to almost knowing
2. The psychology of curiosity: A review and reinterpretation
3. Relationships between measures of I- and D-type curiosity, ambiguity tolerance, and need for closure: An initial test of the wanting-liking model of information-seeking
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
