Η εφηβεία αποτελεί μία περίοδο, ένα σκαλοπάτι της ανάπτυξης στο όποιο το άτομο αρχίζει σταδιακά να δομεί τη δική του ταυτότητα, να κατανοεί ποιος είναι γι’ αυτό και σιγά σιγά έχει ανάγκη από αυτονομία και ανεξαρτησία.
Η ανεξαρτησία είναι ένας από τους βασικούς στόχους του εφήβου αλλά και της οικογένειας με εφήβους. Ένας στόχος που ανησυχεί και προβληματίζει πολύ τους γονείς αλλά και τον ίδιο τον έφηβο. Η οικογένεια είναι σαν ένας βατήρας πάνω στον όποιον ο έφηβος θα πραγματοποιήσει το άλμα προς την ενήλικο ζωή. Το άλμα προς ένα μεγαλύτερο βαθμό ελευθερίας αλλά και σε πολλές υποχρεώσεις και ευθύνες. Οπότε καλό είναι, αυτός ο βατήρας να είναι σταθερός αλλά και παράλληλα εύκαμπτος, προκειμένου το άλμα αυτό να έχει επιτυχία.
Από την άλλη πλευρά ο έφηβος όσο πιο κοντά φτάνει στον βατήρα, τόσο περισσότερο σκέφτεται: «Είμαι εδώ για να πραγματοποιήσω τα όνειρά μου» και παράλληλα συνειδητοποιεί ότι αυτό που βρίσκεται κάτω από τον βατήρα είναι αρκετά ρευστό και ευμετάβλητο. Αυτό του δημιουργεί άγχος, ένταση καθώς και πολλές συγκρούσεις με τους γονείς του. Γι’ αυτό είναι σημαντικό κατά τη διάρκεια της εφηβείας να υπάρχουν σαφή όρια ώστε ο έφηβος να νιώθει ένα είδος ασφάλειας, αλλά τα όρια αυτά να προσαρμόζονται στον έφηβο.
Αυτή η πορεία προς την ανεξαρτησία του εφήβου συνήθως τρομάζει τους γονείς. Πολύ συχνά νιώθουν ανασφάλεια για το τι περιμένει τον έφηβο εκεί έξω και πώς θα τα καταφέρει. Νιώθουν ότι από αυτό θα κριθεί και ο ρόλος τους ως γονείς. Έτσι, κατά την περίοδο της εφηβείας οι συγκρούσεις πληθαίνουν αφού η μεταβαλλόμενη ταυτότητα του εφήβου και η πορεία του προς την ενηλικίωση προκαλούν σύγχυση στο γονέα.
Ένα όμως πολύ δυνατό σημείο της οικογένειας με εφήβους είναι ότι η σχέση γονέα-εφήβου γίνεται σταδιακά συμμετρική και ισότιμη. Παρ’ όλες τις εντάσεις και μέσα από λεπτούς χειρισμούς δίνεται η δυνατότητα στο γονέα να γνωρίσει το παιδί του και μέσα από το παιδί του, τον ίδιο του τον εαυτό. Η εφηβεία αποτελεί μία ευκαιρία αυτοαποκάλυψης για το γονέα γιατί αρχίζει να γνωρίζει κάποιον με βάση το πώς αντιδρά σε αυτό που είναι εκείνος.
Ποιοι είναι όμως αυτοί οι λεπτοί χειρισμοί που μπορεί να χρησιμοποιήσει ο γονέας για να διευκολύνει την πορεία του εφήβου προς την ανεξαρτησία;
•Καλό είναι ο γονέας να έχει ενημερωθεί για τις αλλαγές (βιολογικές, συναισθηματικές, γνωστικές) που φέρνει η εφηβεία πριν ξεκινήσουν αυτές, έτσι ώστε να είναι ενήμερος για τις επικείμενες αλλαγές αλλά και να εξηγήσει στο παιδί τι σημαίνει εφηβεία και τι σημαίνει να είναι κανείς έφηβος (Head, 1997).
• Κατά τη διάρκεια της εφηβείας κατά την οποία οι εντάσεις και οι συγκρούσεις πληθαίνουν, είναι ιδιαίτερα χρήσιμο ο γονέας να ακούει τον έφηβο με γνήσιο ενδιαφέρον και όχι να τον ακούει για να ανταπαντήσει.
•Είναι σημαντικό ο γονέας να είναι ειλικρινής προς τον έφηβο σχετικά με τις ανησυχίες του και να προσπαθεί ό,τι τον προβληματίζει και ό,τι ανησυχεί να το «φέρνει στο τραπέζι». Για παράδειγμα αν υποθέσουμε ότι γονέας και έφηβος συγκρούονται, είναι καλό ο γονέας να μοιραστεί μαζί του την ένταση που βιώνει λέγοντας:«Όταν μου φωνάζεις, αναστατώνομαι και δε μπορώ να σε ακούσω και να σε βοηθήσω» (Graham&Reynolds, 2013).
•Είναι σημαντικό ο γονέας να έχει υπόψη του ότι αν και σωματικά ο έφηβος μοιάζει όλο και πιο πολύ με ενήλικα αυτό δε σημαίνει ότι δεν έχει ανάγκη από μία αγκαλιά. Ο έφηβος καθώς βρίσκεται στο μεταίχμιο της παιδικής και της ενήλικης ζωής έχει ανάγκη από σωματική και συναισθηματική εγγύτητα. Έτσι είναι σημαντικό ο γονέας να δείχνει έμπρακτα την αγάπη του στον έφηβο (Head, 1997).
•Ένα άλλο βασικό στοιχείο που ενισχύει την πορεία του εφήβου προς την ανεξαρτησία είναι η υποστηρικτική μεν, μη ασφυκτική δε, στάση του γονέα. Αυτό σημαίνει ότι ο γονέας είναι υποστηρικτικός αλλά αφήνει τον έφηβο να πάρει μόνος του κάποιες αποφάσεις και να αντιμετωπίσει τις συνέπειες τους. Για παράδειγμα όταν ο έφηβος αρνείται να διαβάσει για το αυριανό διαγώνισμα, είναι βοηθητικό ο γονέας να αναγνωρίσει την επιλογή αυτή του εφήβου και να τον αφήσει να επιλέξει τι θα κάνει μόνος του, λέγοντάς του: «Σου εξήγησα γιατί είναι απαραίτητο να διαβάσεις για το αυριανό διαγώνισμα και μου έδειξες ότι δε θες. Είμαι σίγουρος ότι θα πάρεις τη σωστή απόφαση» (Head, 1997, Graham&Reynolds, 2013).
•Όταν ο γονέας αφουγκράζεται ότι ο έφηβος έχει ανάγκη για περισσότερο ελευθερία, καλό είναι να χαλαρώνει λίγο τα όρια και να του δίνει περιθώρια αυτονομίας. Ο γονέας μπορεί ακόμη να χαλαρώσει δοκιμαστικά τα όρια και ανάλογα με τον τρόπο που αντιδρά ο έφηβος, μπορεί να κατανοήσει αν ο έφηβος είναι έτοιμος για αυτό.
Αξίζει ακόμη να υπογραμμιστεί ότι ο γονέας μπορεί να χρησιμοποιήσει κάποια στοιχεία της συμπεριφοράς του εφήβου για να κατανοήσει πότε και σε ποιο βαθμό είναι καλό να χαλαρώσει τα όρια.
Τέτοια σημεία της συμπεριφοράς του εφήβου είναι:
• Η ικανότητα επιχειρηματολογίας
• Η διεκδικητικότητα
• Η ικανότητα κριτικής σκέψης
Χρησιμοποιώντας ο γονέας αυτά τα στοιχεία της συμπεριφοράς του εφήβου ως οδηγούς έχει τη δυνατότητα να κατανοήσει αν ο έφηβος έχει ανάγκη για πιο ευέλικτα όρια και σε πιο βαθμό (Head, 1997).
Ιδιαίτερης σημασίας είναι από την πλευρά του γονέα να μη χρησιμοποιεί απειλές και εκβιασμούς. Αυτό γιατί τόσο οι απειλές όσο και οι εκβιασμοί έχουν τα αντίθετα αποτελέσματα αλλά και γιατί δυσχεραίνουν τη σχέση γονέα-εφήβου.
Γίνεται λοιπόν φανερό ότι η εφηβεία είναι μία περίοδος γεμάτη προκλήσεις και ότι δεν αφορά μόνο τον ίδιο τον έφηβο αλλά επηρεάζει τα γενικότερα δυναμικά της οικογένειας. Οι πολυεπίπεδες αλλαγές που παρατηρούνται στον έφηβο αναπροσδιορίζουν και ολόκληρη την οικογένεια (Minuchin, 2000). Όμως μέσα από ορισμένους πιο λειτουργικούς χειρισμούς η εφηβεία μπορεί να δώσει μία νέα ώθηση τη σχέση γονέα-εφήβου και το άλμα αυτό να είναι επιτυχές.
«Φαίνεται ότι για μία πεταλούδα η προσπάθειά της να ελευθερωθεί, κατά κάποιον τρόπο της δίνει και τη δύναμη να πετάξει» David Dunning, κοινωνικός ψυχολόγος.
Βιβλιογραφία:
GrahamP., Reynolds, S. Cognitive Behaviour Therapy for Children and Families. 3rd ed. Cambridge, 2013.
Head, J. Working withadolescents-constructingidentity. Routledge, 1997.
Μαλικιώση-Λοΐζου, Μ. Συμβουλευτική Ψυχολογία. Αθήνα: Πεδίο, 2012.
Minuchin, S. Οικογένειες και οικογενειακή θεραπεία. Ελληνικά Γράμματα, 2000.
