Πολλοί υποστηρίζουν πως η εφηβεία μοιάζει με δεύτερη γέννηση για τον άνθρωπο, ενώ αποτελεί μια δεύτερη ευκαιρία για την αντιμετώπιση ψυχοσυναισθηματικών δυσκολιών που τυχόν εμφανίστηκαν κατά την παιδική ηλικία.
Η εφηβεία αποτελεί το μεταβατικό στάδιο μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της ενηλικίωσης. Πρόκειται για εκείνη τη σημαντική περίοδο μεταξύ των 11 και των 17 περίπου χρόνων, κατά την οποία συντελούνται ραγδαίες κι έντονες ψυχοσωματικές αλλαγές. Μάλιστα, πολλοί υποστηρίζουν πως η εφηβεία μοιάζει με δεύτερη γέννηση για τον άνθρωπο, ενώ αποτελεί μια δεύτερη ευκαιρία για την αντιμετώπιση ψυχοσυναισθηματικών δυσκολιών που τυχόν εμφανίστηκαν κατά την παιδική ηλικία.
Κάποια σημαντικά ψυχολογικά χαρακτηριστικά αυτής της αναπτυξιακής φάσης είναι η μεγαλύτερη ανάγκη για σχέσεις με συνομηλίκους, οι πρώτες σχέσεις με το αντίθετο φύλο, η ενασχόληση με την εικόνα σώματος, η επαναστατικότητα, οι έντονες συναισθηματικές μεταπτώσεις κι ο πειραματισμός με διάφορες νέες απόψεις και συμπεριφορές. Όλα αυτά τα χαρακτηριστικά επιδρούν στην επίτευξη των δύο βασικών αναπτυξιακών στόχων αυτής της ηλικίας, που είναι αφενός, η συγκρότηση μιας προσωπικής ταυτότητας κι αφετέρου, η αυτονομία και η ανεξαρτησία από τους γονείς.
Τι είναι όμως απαραίτητο για να καταφέρουν οι έφηβοι να πετύχουν τους δύο αυτούς μεγάλους στόχους;
Καταρχάς, οι έφηβοι έχουν ανάγκη από συναισθηματική ζεστασιά, αγάπη, στήριξη κι αποδοχή. Καθώς προσπαθούν να πειραματιστούν και να δοκιμάσουν τον εαυτό τους σε νέους ρόλους, νιώθουν έντονη ανασφάλεια και συναισθηματική σύγχυση. Αν αισθάνονται πως έχουν στήριξη από το περιβάλλον τους κατά τη δύσκολη αυτή περίοδο, θα μπορέσουν και οι ίδιοι να αποδεχτούν ευκολότερα αυτό που τους συμβαίνει.
Επιπλέον, είναι σημαντικό το οικογενειακό περιβάλλον να θέτει σταθερά και σαφή όρια που προστατεύουν τους εφήβους όχι μόνο από ενδεχόμενους κινδύνους, αλλά κι από την αίσθηση της παντοδυναμίας που πολλές φορές τους διακατέχει, η οποία στην πράξη μοιάζει ιδιαίτερα τρομακτική και για τους ίδιους. Αν και πολλές φορές πολεμούν τα όρια που θέτουν οι γονείς, τα έχουν ανάγκη, καθώς τους προσδίδουν ασφάλεια μέσα στο χαοτικό κλίμα της εφηβείας.
Βέβαια, καλό είναι οι γονείς να μην πνίγουν τα παιδιά τους με απαγορεύσεις, αλλά να τα αφήνουν σταδιακά όλο και περισσότερο ελεύθερα να αρχίσουν να κάνουν τις δικές τους επιλογές. Η διάσημη οικογενειακή ψυχοθεραπεύτρια, Virginia Satir, προτείνει στους γονείς των εφήβων: «Αν αυτό που κάνει δεν ειναι παράνομο, ανήθικο ή δεν του προσθέτει πάχος, δώστε του την ευλογία σας», τονίζοντας ότι οι απαγορεύσεις έχουν νόημα, μόνο όταν μπαίνουν στα πολύ βασικά ζητήματα.
Με λίγα λόγια, οι γονείς δεν πρέπει να ξεχνούν ότι οι έφηβοι είναι σχεδόν ενήλικες, που σιγά-σιγά πρέπει να αρχίσουν να αναλαμβάνουν όλο και περισσότερες ευθύνες για τη ζωή τους. Σε αυτήν τους την προσπάθεια, βέβαια, όχι μόνο είναι φυσικό, αλλά δικαιούνται κιόλας να κάνουν λάθη. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι σημαντικό να τους αφήνουμε σταδιακά να επιλέγουν οι ίδιοι το πώς θα συμπεριφερθούν (εκτός ακραίων καταστάσεων), ακόμη κι αν επιλέξουν να μην ακούσουν τη δική μας άποψη. Επιπλέον, είναι σημαντικό οι γονείς να επιβραβεύουν τα έφηβα παιδιά τους, όταν τα βλέπουν να αποφασίζουν σωστά και να φέρονται υπεύθυνα, σαν ενήλικες.
Οι έντονες συγκρούσεις μεταξύ γονέων και παιδιών είναι αναπόφευκτες κατά την εφηβεία. Το ζητούμενο, λοιπόν, είναι να τις διαχειριζόμαστε με τέτοιον τρόπο, ώστε να αποτελούν ευκαιρίες για επικοινωνία, κι όχι αφορμές για απομάκρυνση. Η λογική νίκης- ήττας και ο αγώνας του ποια από τις δύο πλευρές θα κυριαρχήσει είναι μια λανθασμένη προσέγγιση. Αντίθετα, στόχος μας θα πρέπει να είναι μέσα από τη διαφωνία να ακουστούν και οι δύο πλευρές, ώστε να βρεθεί μία κοινή λύση: να βγουν, δηλαδή, όσο το δυνατόν περισσότερο κερδισμένοι και ο γονέας, αλλά και το παιδί- κι όχι μόνο η μία πλευρά.
Η εφηβεία είναι μια αρκετά δύσκολη περίοδος τόσο για τους γονείς, όσο και για τα παιδιά. Ωστόσο, αν έχουμε χτίσει με το παιδί μας μια ειλικρινή σχέση με ευαισθησία, αποδοχή και νοιάξιμο, το ίδιο θα είναι περισσότερο ανοιχτό να ακούσει, να δεχτεί, αλλά και να ζητήσει τη συμβουλή μας. Με αυτόν τον τρόπο, βοηθούμε τον έφηβο να περάσει ομαλά αυτήν τη σημαντικότατη φάση της ζωής του, που είναι ιδιαίτερα καθοριστική για τη διαμόρφωση της ταυτότητάς του ως ενήλικα.
Ενδεικτική βιβλιογραφία:
Craig, G. J., Baucum, D. (2008). Η ανάπτυξη του ανθρώπου (Α. Ιωαννίδου, Μετάφρ.). Αθήνα: Παπαζήση.
Satir, V. (1989). Πλάθοντας ανθρώπους. (Λ. Στυλιανούδη, Μετάφρ.). Αθήνα: Κέδρος.
Liaudet, J. (2005). Η Ντολτό με απλά λόγια: Εξηγώντας την Ντολτό στους γονείς. Αθήνα: Πατάκη
