Υπάρχουν τρεις κατηγορίες ανθρώπων που απολαμβάνουν να παρακολουθούν βίαιες σκηνές, καθεμία με τους δικούς της λόγους.
Τον περασμένο μήνα, περισσότεροι από 100 εκατομμύρια άνθρωποι παρακολούθησαν την πασίγνωστη σειρά του Netflix «Squid Game». Το κατά πόσον η βία στην οθόνη είναι επιβλαβής για εμάς έχει μελετηθεί εκτενώς και υπάρχει μια γενική συμφωνία ως προς αυτό. Το ερώτημα είναι: γιατί μας ελκύει το να παρακολουθούμε βία; Σε αυτή την περίπτωση, δεν έχουμε τόσες απαντήσεις.
Ο θάνατος, το αίμα και η βία τραβούσαν ανέκαθεν το πλήθος. Ήδη από την αρχαιότητα, οι Ρωμαίοι παρακολουθούσαν το μακελειό στο Κολοσσαίο και, κατά τους επόμενους αιώνες, οι δημόσιες εκτελέσεις προσέλκυαν πάντα πλήθος κόσμου. Στη σύγχρονη εποχή, ο σκηνοθέτης Κουέντιν Ταραντίνο πιστεύει ότι «Στις ταινίες, η βία είναι κουλ. Μου αρέσει», και πολλοί από εμάς φαίνεται να συμφωνούμε μαζί του.
Μια μελέτη ταινιών με υψηλές εισπράξεις διαπίστωσε ότι το 90% είχε τουλάχιστον κάποιες σκηνές όπου ο κύριος χαρακτήρας συμμετείχε σε βίαιες πράξεις. Ομοίως, οι περισσότεροι Αμερικανοί απολαμβάνουν τις ταινίες τρόμου και τις παρακολουθούν πολύ συχνά.
Ποιος τα βλέπει αυτά;
Μερικοί άνθρωποι είναι πιο πιθανό από άλλους να απολαμβάνουν τη βία στα μέσα. Οι άντρες, οι άνθρωποι με τάση επιθετικότητας και με λιγότερη ενσυναίσθηση είναι πιο πιθανό να παρακολουθούν σκηνές βίας. Υπάρχουν επίσης ορισμένα χαρακτηριστικά προσωπικότητας που σχετίζονται με τη βία στα μέσα ενημέρωσης, όπως π.χ. οι εξωστρεφείς άνθρωποι που αναζητούν τον ενθουσιασμό, και οι άνθρωποι που είναι πιο ανοιχτοί σε περαιτέρω αισθητηριακές εμπειρίες.
Αντίθετα, οι άνθρωποι με υψηλή συνεργατικότητα, που χαρακτηρίζονται από ταπεινότητα και συμπάθεια για τους άλλους, τείνουν να συμπαθούν λιγότερο τη βία στα μέσα μαζικής ενημέρωσης.
... μα γιατί;
Μια θεωρία είναι ότι η παρακολούθηση της βίας είναι καθαρτική, εξαντλώντας, κατά κάποιο τρόπο, την υπερβολική επιθετικότητά μας. Ωστόσο, αυτή η ιδέα δεν υποστηρίζεται επαρκώς από αποδεικτικά στοιχεία. Όταν οι θυμωμένοι άνθρωποι παρακολουθούν βίαιο περιεχόμενο, τείνουν να θυμώνουν περισσότερο. Μια πιο πρόσφατη έρευνα, που προέρχεται από μελέτες ταινιών τρόμου, δείχνει ότι μπορεί να υπάρχουν τρεις κατηγορίες ανθρώπων που απολαμβάνουν να παρακολουθούν βίαιες σκηνές, καθεμία με τους δικούς της λόγους.
Η πρώτη ομάδα έχει ονομαστεί «εξαρτημένοι από την αδρεναλίνη». Αυτοί οι εξερευνητές της αίσθησης θέλουν νέες και έντονες εμπειρίες, επομένως είναι πιο πιθανό να παρακολουθήσουν βία. Μέρος αυτής της ομάδας μπορεί να είναι άνθρωποι που τους αρέσει να βλέπουν άλλους να υποφέρουν. Οι σαδιστές αισθάνονται τον πόνο των άλλων περισσότερο από το φυσιολογικό, και το απολαμβάνουν.
Μια άλλη ομάδα απολαμβάνει να παρακολουθεί τη βία επειδή αισθάνεται ότι μαθαίνει κάτι από αυτό. Στις μελέτες τρόμου, τέτοιοι άνθρωποι ονομάζονται «white knucklers» (λευκές αρθρώσεις). Όπως και η προηγούμενη κατηγορία, αισθάνονται έντονα συναισθήματα βλέποντας τρόμο – όμως αντιπαθούν αυτά τα συναισθήματα. Τα ανέχονται απλώς, επειδή αισθάνονται ότι αυτό τους βοηθά να μάθουν κάτι για το πώς να επιβιώσουν.
Αυτό μοιάζει λίγο με έναν «καλώς εννοούμενο μαζοχισμό», μια απόλαυση των επώδυνων εμπειριών σε ένα ασφαλές πλαίσιο. Αν μπορούμε να ανεχτούμε κάποιους πόνους, μπορεί να κερδίσουμε κάτι. Ακριβώς όπως οι «οδυνηρές» κωμωδίες μπορεί να μας διδάξουν κοινωνικές δεξιότητες, η παρακολούθηση της βίας μπορεί να μας διδάξει δεξιότητες επιβίωσης.
Η τελευταία ομάδα φαίνεται να έχει χαρακτηριστικά και από τις δύο προηγούμενες, δηλαδή αυτοί οι άνθρωποι απολαμβάνουν τις αισθήσεις που δημιουργούνται παρακολουθώντας τη βία και παράλληλα αισθάνονται ότι μαθαίνουν και κάτι. Αυτοί είναι οι «σκοτεινοί επιζώντες».
Η ιδέα ότι οι άνθρωποι απολαμβάνουν να παρακολουθούν «ασφαλή βία» στην οθόνη επειδή μπορεί να τους διδάξει κάτι ονομάζεται «θεωρία προσομοίωσης της απειλής». Αυτό ταιριάζει με την παρατήρηση ότι οι άνθρωποι που φαίνεται να έλκονται περισσότερο από την παρακολούθηση της βίας (επιθετικοί νέοι άνδρες) είναι επίσης εκείνοι που είναι πιο πιθανό να αντιμετωπίσουν ή να προβούν σε τέτοια βία.
Η παρακολούθηση βίας από την ασφάλεια του καναπέ μας μπορεί να είναι ένας τρόπος να προετοιμαστούμε για έναν βίαιο και επικίνδυνο κόσμο. Ως εκ τούτου, η έκθεση στη βία μπορεί να αποφέρει ένα καλό αποτέλεσμα. Το ενδιαφέρον είναι ότι, σύμφωνα με μια πρόσφατη μελέτη, οι οπαδοί των ταινιών τρόμου παρουσίασαν μεγαλύτερη ψυχική ανθεκτικότητα κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19.
Διαβάστε σχετικά: Ποιοι είναι οι ψυχολογικοί μηχανισμοί πίσω από τη βία και την επιθετικότητα;
Είναι στ' αλήθεια η βία αυτό που μας αρέσει;
Υπάρχουν λόγοι να επανεξετάσουμε το κατά πόσο μας αρέσει να παρακολουθούμε τη βία αυτή καθαυτή. Για παράδειγμα, σε μια μελέτη, οι ερευνητές έδειξαν σε δύο ομάδες ανθρώπων την ταινία Ο Φυγάς. Στη μία ομάδα προβλήθηκε η ταινία χωρίς επεξεργασία, ενώ μια άλλη ομάδα είδε μια έκδοση που είχαν αφαιρεθεί όλες οι σκηνές βίας. Παρ’ όλα αυτά, και στις δύο ομάδες άρεσε εξίσου η ταινία.
Αυτό το εύρημα έχει υποστηριχθεί από άλλες μελέτες, που έχουν επίσης διαπιστώσει ότι η αφαίρεση της βίας από μια ταινία δεν κάνει τους ανθρώπους να την προτιμούν λιγότερο. Υπάρχουν ακόμη και αποδείξεις ότι οι άνθρωποι απολαμβάνουν μη βίαιες εκδοχές ταινιών περισσότερο από βίαιες εκδοχές.
Πολλοί άνθρωποι μπορεί να απολαμβάνουν κάτι που συμπίπτει με τη βία, παρά την ίδια τη βία. Για παράδειγμα, η βία δημιουργεί ένταση και αγωνία, η οποία μπορεί να είναι αυτό που οι άνθρωποι βρίσκουν ελκυστικό. Μια άλλη πιθανότητα είναι ότι αυτό που απολαμβάνουν οι άνθρωποι είναι η δράση και όχι η βία.
Η παρακολούθηση βίας προσφέρει επίσης μια μεγάλη ευκαιρία για την εύρεση νοήματος στη ζωή. Συγκεκριμένα, παρακολουθώντας τη βία μπορούμε να αναλογιστούμε την ανθρώπινη κατάσταση, μια εμπειρία που μας κάνει να εκτιμούμε όσα έχουμε.
Υπάρχουν επίσης και άλλες θεωρίες, όπως η «μεταφορά της διέγερσης», που υποδηλώνει ότι η παρακολούθηση της βίας μας προκαλεί διέγερση, ένα συναίσθημα που παραμένει μέχρι το τέλος της προβολής, κάνοντας τις τελικές σκηνές πιο ευχάριστες. Η υπόθεση του «απαγορευμένου καρπού» προτείνει ότι η βία θεωρείται ελκυστική επειδή είναι εκτός ορίων. Σύμφωνα με αυτή τη θεωρία, οι προειδοποιητικές σημάνσεις για ύπαρξη βίας αυξάνουν το ενδιαφέρον των θεατών για αυτά τα προγράμματα.
Τέλος, ίσως είναι η δικαιολογημένη τιμωρία, αντί για τη βία, που απολαμβάνουμε να παρακολουθούμε. Πράγματι, κάθε φορά που οι άνθρωποι προβλέπουν ότι οι κακοί θα τιμωρηθούν, τα κέντρα ανταμοιβής του εγκεφάλου τους φωτίζονται σαν εκθεσιακοί χώροι. Παρ’ όλα αυτά, λιγότερη από τη μισή βία που βλέπουμε προκαλείται στους κακούς από τους καλούς.
Ποιος είναι ο ρόλος των πολιτικών κινήτρων;
Όλα τα παραπάνω δείχνουν ότι οι εταιρείες των μέσων μπορεί να μας παρουσιάζουν βία που πολλοί από εμάς δεν θέλουμε ή δεν χρειαζόμαστε. Ως εκ τούτου, θα πρέπει να εξετάσουμε ποιοι άλλοι επιχειρηματικοί, πολιτικοί ή ιδεολογικοί παράγοντες μπορεί να ενθαρρύνουν την προβολή της βίας στις οθόνες ανά τον κόσμο.
Για παράδειγμα, η κυβέρνηση των ΗΠΑ δείχνει μεγάλο ενδιαφέρον και επηρεάζει το Χόλιγουντ. Οι απεικονίσεις της βίας μπορούν να συμβάλουν στην κατασκευή της συγκατάθεσής μας όσον αφορά τις κυβερνητικές πολιτικές, να μας ενθαρρύνουν να υποστηρίξουμε τη νομιμότητα της κρατικής εξουσίας και της κρατικής βίας και να συμβάλουν στον προσδιορισμό των θυμάτων που τους «άξιζε» να πάθουν αυτό που έπαθαν.
Τα μηνύματα που στέλνει η βία στην οθόνη μπορούν, ωστόσο, να μας κάνουν να αποσυνδεθούμε από την πραγματικότητα. Όταν τα ποσοστά εγκληματικότητας μειώνονται, η βία στην οθόνη μπορεί να μας κάνει να πιστέψουμε ότι η εγκληματικότητα αυξάνεται. Επιπλέον, οι ταινίες δεν απεικονίζουν τον πραγματικό αντίκτυπο της βίας στο ανθρώπινο σώμα – σχεδόν το 90% των βίαιων ενεργειών δεν παρουσιάζουν ρεαλιστικές φυσικές συνέπειες στο θύμα. Οι ταινίες μπορούν επίσης να συγκαλύψουν την πραγματικότητα της ανδρικής βίας κατά των γυναικών και των παιδιών.
Ο αμερικανός πολιτικός επιστήμονας Σάμιουελ Χάντινγκτον έγραψε κάποτε ότι Η Δύση κέρδισε τον κόσμο όχι με την ανωτερότητα των ιδεών της, αλλά μάλλον με την ανωτερότητά της στην εφαρμογή οργανωμένης βίας. Οι Δυτικοί συχνά ξεχνούν αυτό το γεγονός. Οι μη Δυτικοί δεν το ξεχνούν ποτέ. Θα πρέπει να έχουμε συνεχώς υπόψη πώς η ψεύτικη βία στις οθόνες μας εξυπηρετεί την πραγματική βία στον κόσμο μας.
Απόδοση: Κατερίνα Κακουλάκη, Ειδικευόμενη Σχολική Ψυχολόγος
Επιμέλεια: Ισμήνη Τσοχαλή, επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
