Πόσο χρήσιμη είναι η πρόληψη και η σωστή ενημέρωση; Έχει σχέση η ουσιοεξάρτηση με άλλες ψυχικές παθήσεις; Ποιες είναι οι συνέπειες της κακής χρήσης των φαρμάκων, ποια τα αίτια και ποια η θεραπεία;
Τα τελευταία χρόνια, στις σύγχρονες κοινωνίες έχει καθιερωθεί ο όρος «ουσιοεξάρτηση», ερχόμενος δόκιμα να αντικαταστήσει τον ορό «ναρκωτικά». Αυτή η μετατροπή φαίνεται πως έγινε στην προσπάθεια των επιστημόνων και των ερευνητών που ασχολούνταν με το φαινόμενο της «ναρκομανίας», να χρησιμοποιήσουν ένα ευρύτερο ορό που δεν θα εστιάζει μόνο στο «μέσο» αλλά θα επικεντρώνεται και στον τρόπο χρήσης αυτού. Έτσι λοιπόν, το ενδιαφέρον στρέφεται κυρίως στην κακή χρήση των φαρμάκων-ουσιών, που εκ πρώτης ήρθαν να καλύψουν νέες προϋποθέσεις θεραπευτικών οδών και εκ των υστέρων κατέληξαν στο να καταναλώνονται απερίσκεπτα, χωρίς την απαραίτητη ενημέρωση και συνταγογράφηση ειδικού, από ένα ευρύτερο κοινό που αγνοούσε τις συνέπειες της αλόγιστης χρήσης που προκαλούσε εξάρτηση και εθισμό.
Έτσι λοιπόν η "μαριχουάνα", το "χασίς", το "όπιο" και τα συνθετικά παράγωγά του - "μορφίνη" και "ηρωίνη" - καθώς και η "κοκαΐνη" αποτελούν τα πλέον γνωστά και διαδεδομένα φάρμακα - ναρκωτικά - κατάχρησης σε παγκόσμια κλίμακα. Μετά την δεκαετία του 1960, παραισθησιογόνα όπως το "LSD", η "μεσκαλίνη", "βαρβιτουρικά" παράγωγα, αγχολυτικά συνθετικής παραγωγής και διεγερτικά, όπως οι διάφορες "αμφεταμίνες", διαδόθηκαν όχι μόνο με ιατρικές συνταγές αλλά και με λαθραία παραγωγή και λαθρεμπορία σε όλα τα μήκη και πλάτη της υφηλίου και σε όλες τις βαθμίδες της κοινωνικο-οικονομικής ιεραρχίας των διαφόρων λαών και τις διάφορες ηλικίες ατόμων. (Πιπερόπουλος, Ιούνιος - Ιούλιος 2002)
Είναι εύλογο λοιπόν το φαινόμενο της ουσιοεξάρτησης να παίρνει διαστάσεις κοινωνικό-οικονομικές, πολιτικές και πολιτισμικές. Το βασικό ερώτημα όμως, ήταν πάντα, πώς γίνεται να περιορίσουμε ή ακόμα και να εξαλείψουμε αυτό το φαινόμενο ;
Η απάντηση θεωρώ πως βρίσκεται στη προσπάθεια να δημιουργηθεί μια κοινή παγκόσμια κατεύθυνση - όπως αναφέρει ο Κύριος Κ.Ν.Στεφάνης- βασιζόμενη στο ενιαίο τρίπτυχο, της πρόληψης (αποφυγή χρήσης και την έγκαιρη αποτρεπτική παρέμβαση), της αποτελεσματικής θεραπείας και της κοινωνικής (με την ευρεία έννοια) αποκατάστασης των ουσιοεξαρτημένων ατόμων. (Λιάππας, Πομίνι, 2004)
Το πρόβλημα βέβαια που προκύπτει πάντα είναι, ότι από τη θεωρία στη πράξη μεσολαβούν πλείστοι αποτρεπτικοί παράγοντες και εμπόδια που χρειάζονται χρόνια για να αντιμετωπιστούν. Γι’ αυτό το λόγο και επειδή η βιβλιογραφία της συγκεκριμένης θεματολογίας ξεπερνά τα 40 χρόνια ερευνών, θα μείνω στη φράση του κυρίου Στεφάνη ότι «Όσο τα μέτρα πρόληψης είναι αποτελεσματικά τόσο μειώνεται η ανάγκη για θεραπεία και συνακόλουθα η αποκατάσταση». (Λιάππας, Πομίνι, 2004)
Απ’ τη στιγμή λοιπόν που το κύριο συστατικό της πρόληψης είναι αναμφισβήτητα η σωστή ενημέρωση, θεωρώ υποχρέωση μου, έστω και με λίγα λόγια να παραθέσω τον ορισμό της «Ναρκομανίας», τα πιθανά αίτια, τις συνέπειες και τον τρόπο θεραπείας που συγκεντρώθηκαν από βιβλιογραφική ανασκόπηση.
Ναρκομανία
Σύμφωνα με τον ορισμό που υιοθέτησε και χρησιμοποίει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας του Ο.Η.Ε., «ναρκομανία είναι η κατάσταση περιοδικής ή χρόνιας τοξίνωσης η οποία είναι επιβλαβής για το άτομο και το κοινωνικό σύνολο και δημιουργείται με την επαναλαμβανομένη χρήση αυτούσιου η συνθετικού φαρμάκου».
Τα κύρια χαρακτηριστικά της ναρκομανίας και κατ’ επέκταση της συμπεριφοράς του ναρκομανή είναι :
- μια ακατανίκητη ανάγκη και καταναγκαστική επιθυμία για τη συνεχή χρήση του φαρμάκου και την απόκτηση του με οποιονδήποτε τρόπο.
- μια συγκεκριμένη τάση αύξησης των δόσεων
- μια ψυχική ή ψυχολογική εξάρτηση και, ανάλογα με το φάρμακο, μια οργανική εξάρτηση από τις επιδράσεις του. (Πιπερόπουλος, Ιούνιος - Ιούλιος 2002)
Αίτια
Ψάχνοντας βιβλιογραφία για τα αίτια του εθισμού σε ναρκωτικές ουσίες συνειδητοποιώ ότι λόγω της μεγάλης γκάμας ουσιών που συμπεριλαμβάνεται κάτω από το πρίσμα της ναρκομανίας (ηρωίνη, κοκαΐνη, όπιο, μαριχουάνα, βαρβιτουρικά, αμφεταμίνες κ.α.) η συγκεκριμενοποίηση των λόγων που οδήγησαν κάποιον να γίνει ναρκομανής είναι πραγματικά ανέφικτη, χρειάζεται να καταγράφουν τόμοι ολόκληροι για να καλύψουν ολόκληρο αυτό το φάσμα. Όμως παρόλα αυτά πρέπει να γίνει κατανοητό - όπως αναφέρει και η Κατερίνα Μάτσα (2004) σε κείμενο της που ασχολείται αποκλειστικά με το θέμα της αιτιολογίας - ότι «κανένας δεν γίνεται τυχαία τοξικομανής». Επιστημονικά ευρήματα υποδεικνύουν ότι η αιτιολογία είναι ένα πολύπλοκο θέμα που περιλαμβάνει κοινωνικούς, βιολογικούς και ψυχολογικούς παράγοντες. Θα αναφερθώ επιγραμματικά και στους τρεις παραπάνω παράγοντες.. (Epstein, 2001·Μάτσα, 2004α·Χριστοπούλου, 2008)
α) Οι βιολογικοί παράγοντες συμβάλλουν στην έναρξη της χρήσης και κατάχρησης με διαφόρους τρόπους. Συμφωνά με έρευνες σε διδύμους το κύριο λόγο έχει η κληρονομικότητα με ποσοστό κατάχρησης ουσιών 85% και χρήσης 35%. (Kendler, Kristen, Prescott & Neal, 2003)
β) Oι κοινωνικοί παράγοντες που οδηγούν εν μέρει σε χρήση ουσιών είναι η ανεργία, η φτώχεια, ο ρατσισμός, ο πόλεμος κ.α.(Μάτσα, 2000·Μιχαλαρέας, 2001·Νικολάου, 1988·Χριστοπούλου, 2008)
γ) Τέλος οι απόψεις για τους ψυχολογικούς παράγοντες, ενώ διαφέρουν ως προς τις τοποθετήσεις των ειδικών, συγκλίνουν σ’ ένα βασικό άξονα, ο όποιος προτάθηκε αρχικά από τον Cooper (1994) που είπε ότι η προβληματική χρήση ουσιών οφείλεται στο γεγονός ότι η χρήση της ουσίας μειώνει την εσωτερική ένταση. Η άποψη αυτή έχει οδηγήσει στη θεωρία αυτοφαρμακευτικής χρήσης, σύμφωνα με την οποία οι χρήστες λαμβάνουν ουσίες επιχειρώντας με λανθασμένο τρόπο την αυτοίασή τους. (Χριστοπούλου, 2008)
Επίσης θεωρητικές προσεγγίσεις όπως η συμπεριφοριστική και η ψυχαναλυτική υποστηρίζουν βάση εμπειρικών ευρημάτων ότι μεγάλο ποσοστό χρηστών παρουσιάζουν ψυχιατρική συνοσηρότητα (Μάτσα, 2004β · Swendsen & Merikangas, 2000 · Tζουμαλάκη, 2004 · Χριστοπούλου, 2008). Κλινικές παρατηρήσεις συσχετίζουν ειδικά το άγχος (Χριστοπούλου, 2008) και την κατάθλιψη (Αλεξανδρίδης, 2004 · Σαββόπουλος, 2004·Χριστοπούλου, 2008) με τη προβληματική χρήση.
Συμπτώματα και Συνέπειες
Η χρήση ναρκωτικών ουσιών διαταράσσει τη λειτουργία εγκεφαλικών περιοχών που είναι κρίσιμες για την κίνηση, τη μνήμη, τη μάθηση, την κρίση και τον αυτοέλεγχο. Για το λόγο αυτό οι έφηβοι που κάνουν χρήση ναρκωτικών ουσιών αντιμετωπίζουν προβλήματα στο οικογενειακό και σχολικό περιβάλλον, έχουν κακή ακαδημαϊκή επίδοση, παρουσιάζουν προβλήματα υγείας (όπως και ψυχολογικά προβλήματα) ενώ σε μεγάλο ποσοστό, παρουσιάζουν παραβατική συμπεριφορά. Οι ενήλικες χάνουν την ικανότητα να σκέφτονται ξεκάθαρα, να θυμούνται, να συγκεντρώνονται και να αποδίδουν στην εργασία τους, ενώ συχνά επιδεικνύουν κακή κοινωνική συμπεριφορά και δεν διατηρούν καλές διαπροσωπικές σχέσεις. Η χρήση ναρκωτικών ουσιών (παράνομων ή μη) όμως βλάπτει και το έμβρυο, καθώς μπορεί να προκαλέσει πρόωρο τοκετό και να επηρεάσει αρνητικά την πνευματική ανάπτυξη του παιδιού, όπως και τη μετέπειτα συμπεριφορά του. (Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ναρκωτικά 2008 - 2012)
Θεραπεία
Η «θεραπεία» στη προκείμενη περίπτωση είναι μια συντονισμένη εφαρμογή ιατρικών, ψυχολογικών, κοινωνιολογικών, παιδαγωγικών και άλλων αποθεμάτων γνώσεων, ώστε οι ναρκομανείς να μπορέσουν να επανενταχτούν κανονικά στην ομαλή και θετική κοινωνική ζωή. Διότι ο τελικός στόχος για μια επιτυχημένη θεραπεία είναι να μην υπάρξουν παλινδρομήσεις σε παλαιότερο «στυλ» ζωής του τοξικομανούς, αλλά να επιτευχτεί μια ομαλή επανένταξη του σε μια νορμάλ παραγωγική ζωή. Οι προτεινόμενες μέθοδοι θεραπείας είναι αρχικά η αποτοξίνωση, που πραγματοποιείται σε ειδικές κλινικές ή ακόμη και σε πτέρυγες δημόσιων νοσοκομείων. Έπειτα είναι θεραπευτική αγωγή με «υποκατάστατα» όπως για παράδειγμα η χρήση «μεθαδόνης» ως υποκατάστατο της ηρωίνης και άλλων οπιοειδών ουσιών. Τέλος είναι η ψυχοθεραπεία και οι Θεραπευτικές κοινότητες που κατά κανόνα χρησιμοποιούν τη μέθοδο «αυτοβοήθειας». (Πιπερόπουλος, 2008)
Οι παραπάνω μέθοδοι δεν είναι απαραίτητο να χρησιμοποιηθούν ξεχωριστά, αντιθέτως είναι επιτακτική η ανάγκη να χρησιμοποιηθούν συνδυαστικά. Για παράδειγμα η μέθοδος αποτοξίνωσης περιορίζεται όπως λέει και η λέξη στην απαλλαγή της οργανικής εξής του ναρκομανούς, και όπως προανέφερα αυτό δεν επαρκεί για να επιτευχτεί ο τελικός στόχος επανένταξης του ατόμου. Χρειάζεται συνδυαστικά ψυχοθεραπευτική βοήθεια.
Συγγραφέας: Ιωάννης Δελατόλας, Ψυχολόγος.
Βιβλιογραφία
- Αλεξανδρίδης, Α., (2004). Κάνναβης και κατάθλιψη. Στο Μ. Μαρινοπούλου & Π. Κεφάλας (Επιμ). Η εξαρτητική διαδικασία (σ σ.141-155). Αθήνα : Χατζηνικολή.
- Λιάππας, Ι.Α., Πομίνι, Β., (2004). Ουσιοεξάρτηση Σύγχρονα Θέματα, Αθήνα: ITACA- Ελληνικό τμήμα.
- Μάτσα, (2000). Ναρκωτικά και κοινωνική παθολογία στην εποχή της παγκοσμιοποίησης, τετράδια ψυχιατρικής 72, 107-118
- Μάτσα, Κ (2004α), Ο τοξικομανής με ψυχιατρική συννοσυρότητα, Στο Μ. Μαρινοπούλου & Κεφαλάς, Η εξαρτητική διαδικασία, Αθηνά: Χατζηνικολή.
- Μάτσα, Κ (2004 β), Γιατί γίνεσαι τοξικομανής, Στο Μ. Μαρινοπούλου & Κεφαλάς, Η εξαρτητική διαδικασία, Αθηνά: Χατζηνικολή.
- Μιχαλαρέας, Η. (2001). Τα ναρκωτικά σαν κοινωνικό φαινόμενο. Τετράδια ψυχιατρικής,72, 47-51.
- Νικολάου, Ν., (1998). Μαρξισμός και βιολογία. Ναρκωτικά. Αθηνά : επιστημονική σκέψη
- Πιπερόπουλος, Γ., Εξαρτήσεις & Αποκλίσεις, Θεσσαλονίκη, 4η έκδοση, 2008
- Πιπερόπουλος, Γ., εκδ."Αλκοολισμός και Ναρκωτικά", Καταναλωτικά Βήματα - Τεύχος Ιούνιος - Ιούλιος 2002
- Σαββόπουλος, Σ., (2004). Το τραυματικό στον έφηβο τοξικομανή και οι συμπεριφορές κινδύνου. Στο Μ. Μαρινοπούλου & Π. Κεφάλας (επιμ). Η εξαρτητική διαδικασία : κείμενα για τη χρήση ουσιών (σσ.127-141). Αθήνα : Χατζηνικολή.
- Τζουμαλάκη, Λ., (2004). Ψυχωτικός ή Τοξικομανής. Τετράδια ψυχιατρικής, 88, 77-83
- Υπουργείο Υγείας και Κοινωνικής Αλληλεγγύης, Εθνικό Σχέδιο Δράσης για τα Ναρκωτικά 2008 – 2012:
- Χριστοπούλου, Α., Εισαγωγή στη ψυχοπαθολογία του ενήλικα, Αθήνα : Τόπος, 2008.102
- http://www.ygeianet.gov.gr/
- Cooper, M.C., (1994). Motivations for alcohol among adolescents: Development and validation of a four – factor model, psychological Assessment 6, 117-128.
- Epstein, E.E. (2001). Classification of alcohol-related problems and dependence. In N. Heather (ed.) international handbook of alcohol dependence and problems (pp. 47- 70) New York : john Wiley & sons
- Kendler, K., Kristen, J., Prescott, C., & Neal, M. (2003). Specificity of genetic and environmental risk factors for use and abused / dependence of cannabis, cocaine, hallucinogens, sedatives, stimulants, and opiates in male twins. American Journal of Psychiatry. 160, 4,687,696.
- Swendsen, J.D. & Merikangas, K.R.(2000). The comorbidity of depression and substance use disorders. Clinical Psychology Review, 20, 173-189
