Μήπως οι άνθρωποι με διαφορετικό πολιτισμικό υπόβαθρο ανταποκρίνονται και ερμηνεύουν τους κινδύνους των εμβολιασμών με διαφορετικούς τρόπους;
Η πρώτη φορά που κάναμε αυτήν την ερώτηση, μέσα από επιστημονική οπτική, σκεφτήκαμε: «Γιατί το πολιτιστικό υπόβαθρο να καθορίζει την αντίδρασή μας στον κίνδυνο, όταν ο κίνδυνος είναι ένα σχετικά αντικειμενικά καθορισμένο, ποσοτικό φαινόμενο;». Φυσικά, αυτή τείνει να είναι η στάση των περισσότερων επιστημόνων προς την αξιολόγηση του κινδύνου, όταν στην πραγματικότητα υπάρχει πληθώρα στοιχείων που υποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι δεν εκτιμούν τον κίνδυνο με ένα απλό, αντικειμενικό τρόπο. Αντίθετα, η αξιολόγηση και η εμπειρία των κινδύνων βασίζεται σε ένα περίπλοκο μείγμα αντικειμενικής αξιολόγησης και συναισθηματικής αντίδρασης.
Με δεδομένο αυτό το γεγονός, δεν θα πρέπει να προκαλεί έκπληξη το γεγονός ότι οι παράγοντες που φαίνεται να μην έχουν καμία σχέση με την αξιολόγηση του κινδύνου, είναι πραγματικά πολύ σημαντικοί σε διάφορες ανθρώπινες δραστηριότητες. Το πολιτιστικό υπόβαθρο είναι ένας από αυτούς τους παράγοντες. Υπάρχουν πλέον πολύ πειστικά στοιχεία που δείχνουν ότι η αντίληψη του κινδύνου επηρεάζεται σε μεγάλο βαθμό από αυτό.
Αυτή η πολιτισμική ποικιλία στην αντίληψη του κινδύνου, απαιτεί συνεπώς διαφορετικές προσεγγίσεις για την επικοινωνία των κινδύνων ανάλογα με το πολιτισμικό πλαίσιο. Αυτό ακριβώς είναι το φαινόμενο που εμφανίζεται στα αποτελέσματα μιας πρόσφατης διαπολιτισμικής μελέτης που δημοσιεύεται στο “Nature” σχετικά με τις διαφορετικές επικοινωνιακές μεθόδους των κινδύνων του μη εμβολιασμού παιδιών από διάφορες κοινές ασθένειες της παιδικής ηλικίας.
Σε αυτή τη μελέτη, οι ερευνητές ήταν σε θέση να δείξουν ότι οι άνθρωποι από την Ανατολική Ασία, περιοχή την οποία οι συγγραφείς χαρακτηρίζουν ως «κολεκτιβιστικό» πολιτισμό, ήταν περισσότερο πεπεισμένοι για τα οφέλη του εμβολιασμού, όταν πήρε τη μορφή κοινωνικών παροχών (π.χ. «εμβολιάζοντας τον εαυτό σας εμποδίζετε τη μεταφορά της νόσου σε άλλους»). Από την άλλη πλευρά, οι άνθρωποι από τους δυτικούς πολιτισμούς, οι οποίοι εντοπίστηκαν ως πιο «ατομικιστικοί», πείθονταν σημαντικά λιγότεροαπό αυτούς τους τύπους μηνυμάτων. Ενώ αυτή είναι μόνο μία μελέτη και σίγουρα έχει αρκετούς περιορισμούς, συμπεριλαμβανομένης μιας υπερ-απλουστευμένης διάστασης ολόκληρου του κόσμου και των πολιτισμών, αυτή δεν είναι η μοναδική ένδειξη των δεδομένων που δείχνει ότι οι πολιτισμικές διαφορές αλλάζουν τον τρόπο που οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται και υπολογίζουν τα διαφορετικά οφέλη και τους κινδύνους.
Η διστακτικότητα προς τον εμβολιασμό είναι μια πραγματική απειλή στον αναπτυσσόμενο κόσμο;
Πολλοί έχουν υποστηρίξει ότι οι αυξήσεις στην αντίσταση προς τον εμβολιασμό στις ανεπτυγμένες δυτικές χώρες κατά την τελευταία δεκαετία, είναι περίπου πραγματικά μια διεστραμμένη συνέπεια της επιτυχίας του ίδιουτου εμβολιασμού. Δηλαδή, όπως σχεδόν κανένας νέος γονέας στις πλούσιες χώρες δεν έχει εκτεθεί ποτέ σε ιλαρά και, χάρη στο εμβόλιο, οι περισσότεροι από αυτούς δεν βίωσαν οι ίδιοι την ασθένεια, η αντίληψή τους για τον κίνδυνο αυτών των ασθενειών μειώνεται. Η προκατάληψη της διαθεσιμότητας, μια πολύ διαδεδομένη ευρετική μέθοδος που κάνει τους ανθρώπους να αγνοούν τους κινδύνους που δεν είναι άμεσα σε θέση να φανταστούν, υποστηρίζει ότι το πρόβλημα έχει να κάνει με την έλλειψη συνειδητοποίησης του πόσο άσχημες είναι πραγματικά μερικές από αυτές τις ασθένειες της παιδικής ηλικίας.
Αν και αυτό είναι ίσως αλήθεια σε κάποιο βαθμό, αποτυγχάνει να εξηγήσει πλήρως τη διστακτικότητα προς τον εμβολιασμό για διάφορους λόγους.
Κατ’ αρχάς, αν η προκατάληψη της διαθεσιμότητας ήταν αποκλειστικά υπεύθυνη για τη διστακτικότητα στον εμβολιασμό, τότε η λύση στο πρόβλημα θα ήταν πολύ απλά να εκθέσουν αυτούς τους «εν αγνοία» γονείς σε ιστορίες και εικόνες των παιδιών που πεθαίνουν από ιλαρά. Αυτό θα αποκαταστήσουε την ικανότητα τους να φανταστούν τους κινδύνους και θεωρητικά θα έπρεπε να τους οδηγήσει τρέχοντας στα ιατρεία των παιδιάτρων απαιτώντας το εμβόλιο. Στην πραγματικότητα, αυτή η μέθοδος συχνά αποτυγχάνει και μερικές φορές γυρίζει ακόμη και μπούμερανγκ.
Δεύτερον, αν η προκατάληψη της διαθεσιμότητας ερμήνευε εξ ολοκλήρου την διστακτικότητα, τότε το φαινόμενο δεν θα υπήρχε στα περισσότερα μέρη του αναπτυσσόμενου κόσμου, όπου ασθένειες όπως η ιλαρά, η πολιομυελίτιδα και μια ποικιλία από άλλες καταστροφικές ασθένειες, που μπορούν να προληφθούν στην παιδική ηλικία, εξακολουθούν να εμφανίζονται τακτικά και αρκετά πρόσφατα ώστε οι περισσότεροι άνθρωποι να είναι σε θέση να φανταστούν εύκολα τον κίνδυνο που συνδέεται με την αποφυγή του εμβολιασμού. Παρ’ όλα αυτά, βλέπουμε πραγματικά περισσότερη διστακτικότητα προς τον εμβολιασμό σε μια σειρά από αναπτυσσόμενες χώρες από ό, τι αναμενόταν.
Στον απόηχο της κρίσης του Έμπολα, ο ΠΟΥ δημοσίευσε μερικές βασικές συστάσεις για την αντιμετώπιση της διστακτικότητας το 2015. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, η ομάδα εργασίας και η έκθεση ήταν εμπνευσμένες από την αναγνώριση ότι η διστακτικότητα προς τα εμβόλια είναι μια αυξανόμενη ανησυχία σε πολλές λιγότερο αναπτυγμένες χώρες.
Οι λόγοι για τη διστακτικότητα προς τα εμβόλια στις αναπτυσσόμενες χώρες είναι πολλοί και πολύπλοκοι, όπως είναι και στις αναπτυγμένες χώρες. Κοινότητες περιθωριοποιημένες και χωρίς δικαιώματα, με περιθωριακές θρησκευτικές ή φιλοσοφικές απόψεις, αντιπροσωπεύουν ένα μέρος από αυτές τις περιπτώσεις διστακτικότητας. Σε αυτές τις περιπτώσεις, η διστακτικότητα είναι συνήθως πολύ στενά συνδεδεμένη με την ένταξη σε συγκεκριμένες ομάδες με ισχυρούς, ιδιαίτερα πειστικούς και ιδιαίτερα χαρισματικούς ηγέτες σε τοπικό επίπεδο. Σε αυτές τις περιπτώσεις, το να πείσετε τους ανθρώπους προς το αντίθετο, μερικές φορές απαιτεί την εισαγωγή και την επιρροή ενός άλλου ισχυρού ηγέτη, σεβαστού από την κοινότητα. Σε άλλες περιπτώσεις, η διστακτικότητα εξαπλώνεται μεταξύ των πλουσίων αστών και της μορφωμένης ελίτ, ακριβώς όπως συμβαίνει σε ορισμένες πλούσιες κοινότητες στην Καλιφόρνια.
Τα υψηλά επίπεδα της εκπαίδευσης δεν είναι σε γενικές γραμμές ένας ισχυρός προγνωστικός παράγοντας για την αποδοχή του εμβολίου, παρά τα όσα πιστεύουν πολλοί άνθρωποι.
Μόλις έχουμε μια καλύτερη αίσθηση του παγκόσμιου πεδίου εφαρμογής της διστακτικότητας στον εμβολιασμό, θα πρέπει να αναπτύξουμε μια βαθύτερη κατανόηση της ακριβούς φύσης του προβλήματος σε βασικούς τομείς όπου η διστακτικότητα είναι υψηλή. Οι άνθρωποι έρχονται σε αντίθεση με ορισμένα ειδικά εμβόλια ή αντιτίθενται στην γενικότερη αντίληψη; Υποπτεύονται τις φαρμακευτικές εταιρείες και τις κυβερνήσεις; Έχουν πνευματικές ή θρησκευτικές αντιρρήσεις για τον εμβολιασμό; Είναι δύσπιστοι ότι τα εμβόλια λειτουργούν πραγματικά; Ποια είναι τα δημογραφικά χαρακτηριστικά των σχετικών πληθυσμών; Είναι ως επί το πλείστον μητέρες με μικρά παιδιά; Είναι ως επί το πλείστον μορφωμένοι και πλούσιοι ή λιγότερο μορφωμένοι και χαμηλότερου εισοδήματος άνθρωποι;
Τέλος, είναι σημαντικό να γίνουν ενδελεχείς έλεγχοι στα μηνύματα ή τις παρεμβάσεις που σχεδιάζονται με βάση αυτές τις εκτιμήσεις. Πάρα πολύ συχνά, οι επιστημονικές μέθοδοι που έχουμε στη διάθεσή μας, αποτυγχάνουν να εφαρμοστούν για τις στρατηγικές επικοινωνίας και αλλαγής της συμπεριφοράς. Αυτή είναι μια σημαντική παράλειψη. Η χρησιμοποίηση μηνυμάτων χωρίς την κατανόηση του τρόπου επιρροής των ανθρώπων, όχι μόνο μπορεί να αποτύχουν να λειτουργήσουν, αλλά μπορεί πραγματικά να κάνουν τα πράγματα χειρότερα.
Ιδιαίτερα στις αναπτυσσόμενες χώρες, είναι επίσης ζωτικής σημασίας η κατανόηση του συστήματος υγείας και τυχόν πρακτικών εμποδίων του εμβολιασμού που μπορεί να υπάρχουν. Σε ορισμένες περιπτώσεις, για παράδειγμα, οι άνθρωποι αναπτύσσουν αρνητική στάση σχετικά με τα εμβόλια ως απάντηση στην αδυναμία πρόσβασης σε αυτά. Οι αρνητικές συμπεριφορές σε αυτές τις περιπτώσεις παρέχουν ένα είδος ψυχολογικής δικαιολογίας για μια κατάσταση που δίνει ένα αίσθημα απελπισίας και μιας κατάστασης απαράδεκτης. Σε ένα τέτοιο σενάριο, οι ιδέες κατά των εμβολίων μπορεί να δώσουν στους ανθρώπους μια αίσθηση ελέγχου σε καταστάσεις στις οποίες αισθάνονται σοβαρά στερημένοι των πολιτικών δικαιωμάτων τους. Αυτά τα αισθήματα στέρησης του εκλογικού δικαιώματος μπορεί, επίσης, βέβαια να συμβαίνουν μεταξύ υψηλότερου εισοδήματος ανθρώπων στις πλούσιες χώρες και είναι ισχυρές ψυχικές καταστάσεις που δεν πρέπει να αγνοηθούν.
Η διστακτικότητα προς τα εμβόλια μπορεί να φαίνεται σαν ένα «πρωτοκοσμικό» φαινόμενο, αλλά υπάρχει σαφώς ένας σοβαρός λόγος να ανησυχούμε για τις επιπτώσεις αυτών των ανθρώπινων στάσεων παντού. Καθώς συνεχίζουμε να αντιμετωπίζουμε αυτό το πρόβλημα σε παγκόσμια κλίμακα, θα είναι απαραίτητο να παρακολουθήσουμε τις πολιτιστικές διαφορές, να κατανοήσουμε τις φυσικές ανθρώπινες ψυχολογικές κλίσεις και να δοκιμάσουμε αυστηρά τόσο τις υποθέσεις μας όσο και τις προτεινόμενες λύσεις.
Πηγή: psychologytoday.com
