Γιατί πιστεύουμε στην παραπληροφόρηση; Η ψυχολογία μας δείχνει το γιατί και πώς μπορεί να διορθωθεί.
Τα παιδικά εμβόλια δεν προκαλούν αυτισμό και η υπερθέρμανση του πλανήτη έχει ένα πλήθος επιστημονικών ερευνών που την επιβεβαιώνει. Και όμως, πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ισχυρισμούς για το αντίθετο. Γιατί υπάρχει αυτό το είδος της παραπληροφόρησης;
Μια νέα μελέτη που δημοσιεύθηκε στο “Public Interest”, το περιοδικό του “Psychological Science”, διερευνά αυτό το φαινόμενο. Ο ψυχολογικός επιστήμονας Stephan Lewandowsky του Πανεπιστημίου της Δυτικής Αυστραλίας και οι συνεργάτες του, τονίζουν τους γνωστικούς παράγοντες που κάνουν τόσο «δυνατές» ορισμένες πτυχές της παραπληροφόρησης και εντοπίζουν κάποιες τεχνικές που μπορεί να είναι αποτελεσματικές στην απομυθοποίηση ή την αντιμετώπιση λανθασμένων πεποιθήσεων.
Σύμφωνα με τους ερευνητές, ο κύριος λόγος που η παραπληροφόρηση έχει ισχύ, είναι ότι η απόρριψη των πληροφοριών απαιτεί πραγματικά γνωστική προσπάθεια. Είναι γνωστικά πιο δύσκολο να ζυγίσει κανείς την αληθοφάνεια και την πηγή ενός μηνύματος, από ό,τι απλά να αποδεχθεί ότι το μήνυμα είναι αληθινό. Η προσπάθεια αυτή απαιτεί πρόσθετα κίνητρα και γνωστικούς πόρους. Αν το θέμα δεν είναι πολύ σημαντικό για σας ή έχετε άλλα πράγματα στο μυαλό σας, είναι πιο πιθανό η παραπληροφόρηση να επικρατήσει.
Και όταν αφιερώσουμε χρόνο να αξιολογήσουμε προσεκτικά τις εισερχόμενες πληροφορίες, τότε υπάρχουν μόνο μερικά χαρακτηριστικά που είναι πιθανό να τους δώσουμε προσοχή:
• Ταιριάζουν οι πληροφορίες που ακούμε ή βλέπουμε με άλλα πράγματα που πιστεύουμε;
• Αυτό που ακούμε δημιουργεί μια συνεκτική ιστορία με αυτό που ήδη γνωρίζουμε; Προέρχονται από αξιόπιστη πηγή;
• Το πιστεύουν οι άλλοι;
Η παραπληροφόρηση αποκτά ιδιαίτερη ισχύ όταν συμμορφώνεται με τις προϋπάρχουσες πολιτικές, θρησκευτικές ή κοινωνικές μας απόψεις. Εξαιτίας αυτών, η ιδεολογία μας και οι προσωπικές κοσμοθεωρίες, δεν μπορούν εύκολα να καμφθούν.
Ακόμα χειρότερα, οι προσπάθειες για να ανακαλεστεί η παραπληροφόρηση, γυρίζει συχνά μπούμερανγκ, ενισχύοντας παραδόξως την επίδραση της λανθασμένης πεποίθησης. «Αυτή η εμμονή της παραπληροφόρησης έχει αρκετά ανησυχητικές επιπτώσεις σε μια δημοκρατία, γιατί οι άνθρωποι μπορούν να βασίζουν τις αποφάσεις τους σε πληροφορίες που, σε κάποιο επίπεδο, γνωρίζουν ότι είναι ψευδείς», λέει ο Lewandowsky.
Και συνεχίζει: «Σε ατομικό επίπεδο, η παραπληροφόρηση σε θέματα, όπως για παράδειγμα στην υγεία, με τις αδικαιολόγητες ανησυχίες σχετικά με τους εμβολιασμούς ή την αδικαιολόγητη εμπιστοσύνη στην εναλλακτική ιατρική - μπορεί να κάνει μεγάλη ζημιά. Σε κοινωνικό επίπεδο, η επίμονη παραπληροφόρηση σχετικά με τα πολιτικά ζητήματα μπορεί να έχει σημαντικό κόστος. Σε παγκόσμια κλίμακα, η παραπληροφόρηση σχετικά με την αλλαγή του κλίματος προς το παρόν, καθυστερεί την δράση περιοριστικών ενεργειών».
Αν και η παραπληροφόρηση μπορεί να είναι δύσκολο να διορθωθεί, μην απελπίζεστε. Σύμφωνα με τον Lewandowsky, «η ψυχολογική επιστήμη έχει τη δυνατότητα να αντιμετωπίσει και να ελαχιστοποιήσει όλες εκείνες τις επιβλαβείς συνέπειες από την εκπαίδευση των ανθρώπων και της επικοινωνίας που προέρχονται από τη δύναμη της παραπληροφόρησης».
Ο Lewandowsky και οι συνεργάτες του προτείνουν μερικές στρατηγικές για να επαναφέρετε την αλήθεια στο προσκήνιο:
• Ενημερώστε τα άτομα με τις ορθές πληροφορίες που αντικαθιστούν το κενό που άφησαν οι ψευδείς πληροφορίες.
• Επικεντρωθείτε στα γεγονότα που θέλετε να επισημάνετε, παρά στους μύθους.
• Βεβαιωθείτε ότι οι πληροφορίες που θέλετε οι άνθρωποι να ακούσουν οι άνθρωποι είναι απλές και σύντομες.
• Εξετάστε το ακροατήριό σας και τις πεποιθήσεις που πιθανό να έχουν.
• Ενισχύστε το μήνυμά σας μέσω της επανάληψης.
Η έρευνα έχει δείξει ότι οι προσπάθειες διάλυσης της προκατάληψης, είναι αποτελεσματικές στον πραγματικό κόσμο όταν στηρίζονται σε στρατηγικές που βασίζονται σε αληθινά στοιχεία.
Πηγή: psychologicalscience.org
Έρευνα: Psychological Science
