Τα ψυχιατρικά νοσοκομεία είναι ο πυλώνας της ψυχικής υγείας στη χώρα μας. Η εύρυθμη λειτουργία τους και η πλήρης στελέχωσή τους από επιστημονικό και καταρτισμένο προσωπικό, είναι οι εσωτερικοί άξονες υποστήριξης της υποδοχής, νοσηλείας και αποκατάστασης (όπου είναι δυνατό) των ψυχικά ασθενών στη χώρα μας.
Η κρίσιμη αυτή συνθήκη, κάνει το έργο των ψυχιατρικών νοσοκομείων, ακόμη πιο σημαντικό καθώς προσπαθούν να διατηρήσουν σταθερό το επίπεδο ποιότητας παροχής υπηρεσιών, ενώ δομές και προσωπικό πλήττονται συνεχώς. Αν προσθέσει κανείς και τις διαδόσεις σχετικά με τη συνέχιση της λειτουργίας τους, αντιλαμβάνεται κανείς ότι το έργο τους δεν είναι καθόλου εύκολο.
Για να αποτυπώσουμε πιο έγκυρα την κατάσταση που επικρατεί στις ψυχιατρικές δομές αλλά και να δούμε τη θέση και τις δυσκολίες στο έργο του ψυχολόγου μέσα σε αυτές, επικοινωνήσαμε με τον Αργύρη Τσάκο, Ψυχολόγο και μέλος ΔΣ της Πανελλήνιας Ένωσης Νοσοκομειακών Ψυχολόγων, ο οποίος εργάζεται στο 9ο Ψυχιατρικό Τμήμα Εισαγωγών του Ψ.Ν.Α. και στο Κέντρο Ψυχικής Υγείας των Αγίων Αναργύρων για να μας διαφωτίσει σχετικά. Τον ευχαριστούμε για την άμεση προθυμία του στην αποδοχή της πρότασής μας. Παράλληλα με την ανάγνωση της συνέντευξης, θα περνούν από την οθόνη σας φωτογραφίες του χώρου του Ψ.Ν.Α. αλλά και των έργων των ψυχικών ασθενών, πραγματικά βάλσαμο στην ψυχή όλων μας…
«Αρχικά, θα ήθελα να ευχαριστήσω πολύ τους συντελεστές του . Μέσα από τη συζήτησή μας αναπτύχθηκαν σημαντικά ζητήματα που αφορούν το ψυχιατρικό πλαίσιο στην Ελλάδα σήμερα, την κοινωνική ψυχιατρική και το ρόλο και την καθημερινότητα του ψυχολόγου σ’ αυτό το πλαίσιο. Θα προσπαθήσω να καλύψω όλες τις θεματικές και να τις αποδώσω όσο καλύτερα μπορώ με βάση την εμπειρία μου».
Ο Ψυχολόγος – Ψυχαναλυτής, Αργύρης Τσάκος
Η μη εφαρμογή των πυλώνων των ψυχιατρικών νοσοκομείων
«Οι φορείς που εργάζομαι διασυνδέονται λειτουργικά στο πλαίσιο της κοινωνικής ψυχιατρικής και της κοινοτικής φροντίδας. Το 9ο είναι το μόνο Τμήμα το οποίο είναι τομεοποιημένο, που σημαίνει ότι υποδέχεται ασθενείς από συγκεκριμένες περιοχές, τους οποίους μετά την εισαγωγή τους, τους βλέπουμε στο Κ.Ψ.Υ (ως –). Επίσης, υπάρχουν και τα πρωτογενή περιστατικά των συγκεκριμένων περιοχών τα οποία βλέπουμε στο Κέντρο».
Καλλιτεχνικό έργο ψυχικά ασθενούς, το πρώτο που αντικρίζεις μπαίνοντας στο 9ο τμήμα, μία ψυχοθεραπευτική διέξοδος στην εσωτερική αβεβαιότητα
«Ο πληθυσμός του Τομέα Ευθύνης μας αγγίζει τις 360.000 κατοίκους, πράγμα που αντιβαίνει κάθε διεθνή πρακτική που συνίσταται σε Τομείς Ψυχικής Υγείας (ΤΟ.Ψ.Υ.) το πολύ 100.000 κατοίκων. Ενώ λοιπόν η κοινωνική ψυχιατρική, που είναι η επίσημη πολιτική της χώρας για την ψυχική υγεία, βασίζεται στην τομεοποίηση (που αντίστοιχα είναι ο θεμέλιος λίθος της) και τις ολοκληρωμένες ψυχιατρικές υπηρεσίες στους πληθυσμούς των τομέων (πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια, τριτοβάθμια υγεία, επισκέψεις σε σπίτια ασθενών, ολοκληρωμένο δίκτυο δομών – ξενώνες,οικοτροφεία, προστατευόμενα διαμερίσματα στην περιοχή του τομέα –, ολοκληρωμένες υπηρεσίες ψυχικής υγείας κ.λ.π.), βλέπουμε ότι δεν έχει υλοποιηθεί όλα αυτά τα χρόνια».
Η πληθυσμιακή ασφυξία εξυπηρέτησης ψυχικά ασθενών
«Έχοντας ένα πληθυσμό 360.000 κατοίκων, όπως ανέφερα, αυτομάτως καταλαβαίνουμε τη δυσκολία που αυτό συνεπάγεται. Για παράδειγμα, σύμφωνα με την στατιστική το 1% του πληθυσμού παγκοσμίως πάσχει από σχιζοφρένεια. Αν ανάγουμε αυτό το εύρημα στον πληθυσμό ευθύνης μας,παρατηρούμε ότι υπάρχουν δυνητικά 3600 σχιζοφρενείς ασθενείς. Θα αναφέρω κάποια στατιστικά στοιχεία που αφορούν την εργασία μας στο Κ.Ψ.Υ.».
«Πέρυσι είδαμε πάνω από 10.000 ατομικά ραντεβού, όπως και πρόπερσι, τα οποία επιμερίζονται ως εξής:
- 5014 ατομικά ραντεβού με γυναίκες
- 2939 ραντεβού με άνδρες
- 1470 ραντεβού με αγόρια (στο Ιατροπαιδαγωγικό Κέντρο)
- 815 ραντεβού με κορίτσια
Επίσης, έγιναν 2312 επισκέψεις στα σπίτια και 149 επισκέψεις σε ασθενείς που νοσηλεύονταν στο 9ο. Αυτή τη στιγμή έχουμε 1.000 ανοιχτά ραντεβού θεραπευόμενων».
Κοινόχρηστοι χώροι του 9ου τμήματος ΨΝΑ
«Καταλαβαίνει κάποιος πολύ εύκολα ότι για να κρατηθούν οι υπηρεσίες αυτές σε ένα υψηλό επίπεδο, όπως θα άρμοζε στους πολίτες, χρειάζεται να υπάρχει προσωπικό και οικονομική χρηματοδότηση. Δυστυχώς, τίποτα από τα δύο δεν υπάρχει σε έναν στοιχειωδώς ικανοποιητικό βαθμό».
«Έως πρόσφατα το Κέντρο λειτουργούσε με ένα γιατρό. Μετά από πολλές ενοχλήσεις προς τη διοίκηση ήρθε άλλος ένας μόνιμος και δύο επικουρικοί, οι οποίοι 1 χρόνο μετά απολύονται. Αυτό, πέραν του προφανούς, έχει και μία άλλη επίπτωση για τους ασθενείς: για να λειτουργήσει μια θεραπεία πρέπει να υπάρξει μεταβίβαση ή πιο απλά μια θεραπευτική σχέση. Όταν κάθε τρεις και λίγο ο ασθενής αλλάζει γιατρό, ξεκινάει από την αρχή και είναι ευκόλως συναγόμενο ότι υπάρχει δυσκολία να προσαρμοστεί και να ταιριάξει με τον νέο θεράποντα. Οι θεραπείες βασίζονται στη μεταβίβαση και ειδικά στη ψύχωση, που η μεταβίβαση στον Άλλο είναι ιδιαίτερη και συχνά προβληματική, κάθε αλλαγή μπορεί να έχει πολλές αρνητικές επιπτώσεις».
Η πρόσφατη τομεοποίηση της ψυχικής υγείας και τα προβλήματα που προκαλεί
Και έρχομαι τώρα στην πρόσφατη υπουργική απόφαση Κουρουμπλή (Α4α,β/Γ.Π.οικ.15742/ΦΕΚ859/15.05.15) που αφορά στη σύσταση Τομέων Ψυχικής Υγείας στην περιφέρεια αλλά και τεσσάρων από τους έντεκα ΤΟ.Ψ.Υ. της Αττικής και τις εντασσόμενες σε αυτούς Μονάδες ψυχικής υγείας. Παραθέτω τους προβληματισμούς και τα ερωτήματα του Διευθυντή του Κ.Ψ.Υ., αλλά και όλων μας, κου Παπαδόπουλου :
“Στον τέταρτο ΤΟ.Ψ.Υ. με την ως άνω απόφαση περιλαμβάνονται οι Δήμοι Φυλής, Αχαρνών, Αγ. Αναργύρων - Καματερού, Ν. Φιλαδέλφειας-Ν. Χαλκηδόνας, Ν. Ιωνίας και Ηρακλείου (367.000 κάτοικοι). Σε σχέση με την προηγούμενη σύνθεση του έχει προστεθεί με την παρούσα απόφαση ο Δ. Φυλής και έχουν αφαιρεθεί οι Δήμοι Μεταμόρφωσης, Φιλοθέης και το 4ο Δ.Δ του Δ. Αθηναίων, χωρίς να είναι γνωστό σε ποιόν Τομέα θα ενταχθούν.
Από πλευράς Μονάδων Ψυχικής Υγείας εντάσσεται στον 4ο ΤΟ.Ψ.Υ. μεταξύ άλλων το Κ.Ψ.Υ. Αγ. Αναργύρων του Ψ.Ν.Α. και από Δημόσιες Νοσηλευτικές Μονάδες το Τμήμα Οξέων και Μέσης νοσηλείας Σύγγρειον του Ψ.Ν.Α. Δρομοκαϊτειο και η Ψυχιατρική Κλινική του Γ.Ν. Αγία Όλγα. Στην ίδια απόφαση χωρίς κανένα προφανές σκεπτικό, το 9ο Ψ.Τ. του Ψ.Ν.Α. εντάσσεται στον 11ο ΤΟ.Ψ.Υ.
Το Κ.Ψ.Υ. Αγ. Αναργύρων λειτουργεί από το 2006 στον 4ο ΤΟΨΥ σε λειτουργική διασύνδεση με το 9ο Ψ.Τ. εισαγωγών του Ψ.Ν.Α. Όσοι ασθενείς εισάγονται στο Ψ.Ν.Α. και διαμένουν στους Δήμους αυτούς νοσηλεύονται στο 9ο και μετά το εξιτήριο τους παρακολουθούνται στο Κ.Ψ.Υ. με χαρακτήρα κοινοτικής παρέμβασης και όχι τακτικού εξωτερικού Ιατρείου, όπως έχει αναφερθεί.
Επίσης, όσον αφορά ψυχιατρικά αιτήματα ατόμων από τους Δήμους του συγκεκριμένου ΤΟ.Ψ.Υ. σε επίπεδο πρωτοβάθμιας φροντίδας τοΚ.Ψ.Υ. από την σύσταση του, ανταποκρίνεται για ένα μέρος του Τομέα (Αγ. Ανάργυροι – Καματερό, Ν. Φιλαδέλφεια-Ν. Χαλκηδόνα, Μεταμόρφωση) καθώς είναι αδύνατο να ανταποκριθεί σε όλο τον πληθυσμό με συνθήκες επαρκούς και αξιοπρεπούς φροντίδας.
Το εστιατόριο Χαρά με το εκπληκτικό γκράφιτι που απεικονίζει τη διαδρομή από το σκοτάδι και το αδιέξοδο στο φως και στο χαμόγελο της ψυχής που έχει βρει το δρόμο της.
Τίθενται λοιπόν τα κάτωθι ερωτήματα που απορρέουν από την ως άνω απόφαση και την τυχόν εφαρμογή της :
1. Τους δεκάδες ασθενείς (στο διάστημα της εννιάχρονης λειτουργίας) που παρακολουθούνται στο ΚΨΥ και έχουν νοσηλευτεί στο 9ο Ψ.Τ. από τους Δήμους Μεταμόρφωσης και το 4ο Δ.Δ του Δ. Αθηναίων,το ΚΨΥ θα διακόψει την φροντίδα τους και θα τους παραπέμψει σε άλλη αντίστοιχη υπηρεσία και κλινική και ποια;
2. Ποιος ο ρόλος (διαφορά) όσον αφορά την πρωτοβάθμια φροντίδα μεταξύ των τακτικών εξωτερικών Ιατρείων ενός Νοσοκομείου σε σχέση με την κοινοτική λειτουργία του ΚΨΥ; Μέχρι σήμερα το Κ.Ψ.Υ. για το μέρος του 4ου Τομέα που είχε δεσμευτεί να παρέχει πρωτοβάθμια φροντίδα, αυτό γινόταν με μια ικανοποιητική επάρκεια και αξιοπιστία(π.χ χρόνος αναμονής για πρώτο ραντεβού όχι πάνω από 15 ημέρες, άμεση ανταπόκριση σε κάτι επείγον, τακτική παρακολούθηση ανάλογα με τις ανάγκες και όχι επόμενο ραντεβού όποτε υπήρχε κενό κλπ). Με την ανάληψη της φροντίδας όλου του πληθυσμού των 360.000 κατοίκων μόνο από το Κ.Ψ.Υ. και την ήδη παρεχόμενη φροντίδα σε κατοίκους Μεταμόρφωσης και 4ου Δ.Δ, ουσιαστικά θα καταργηθεί η κοινοτική λειτουργία του Κέντρου. Σύμφωνα με την εκπεφρασμένη πολιτική του ΥΥΚΑ, και την Ψυχιατρική Μεταρρύθμιση, στόχος είναι η παροχή τομεοποιημένης κοινοτικής ψυχιατρικής φροντίδας και όχι η διάλυση της, όπου αυτή υφίσταται.
3. Η μη σύσταση όλων των ΤΟΨΥ στην Αττική δημιουργεί ένα κενό στην οργάνωση και την μετάβαση σε μια καθολική τομεοποιημένη και δικτυωμένη λειτουργία των Μονάδων ψυχικής υγείας. Στο Κ.Ψ.Υ. είμαστε ήδη αποδέκτες πρόχειρων παραπομπών ατόμων που διαμένουν σε Δήμους που περιελήφθησαν τώρα στον Τομέα. Βασικό συστατικό της κοινοτικής φροντίδας είναι η εγκαθίδρυση θεραπευτικής σχέσης, η εξασφάλιση της θεραπευτικής συνέχειας και η παρουσία ενός θεραπευτικού πλαισίου αναφοράς, ειδικά για τους σοβαρά ψυχιατρικά πάσχοντες. Μια άμεση, μερική, χωρίς πλαίσιο οδηγιών εφαρμογή της τομεοποίησης θα οδηγήσει σε κατάρρευση (και με τα σοβαρά προβλήματα υποστελέχωσης) υφισταμένων κοινοτικών υπηρεσιών.
Προτείνω την αναστολή εφαρμογής της υπουργικής απόφασης μέχρις ότου οριστεί η τομεοποίηση σε όλο το Λεκανοπέδιο, επανεξεταστούν κάποια σημεία της, λειτουργήσουν οι ΤΕ.Ψ.Υ. ώστε να συντονίσουν την μεταβατική διαδικασία. Επίσης πρέπει διευκρινιστεί στην πράξη το είδος των παρεχόμενων υπηρεσιών για τις διάφορες Μονάδες με βάση τον χαρακτήρα και τις δυνατότητες τους”.
«Το μόνο που έχω να πω είναι ότι όλοι πρέπει να προβληματιστούμε για το ποιοι εισηγήθηκαν στον Υπουργό όλα αυτά, κάτι που θα μας κάνει να καταλάβουμε καλύτερα πόσα (και ενδεχομένως ποια, αφού γνωριζόμαστε όλοι σ’ αυτό το χώρο) διαχρονικά συμφέροντα υπάρχουν στο χώρο της Ψυχικής Υγείας, όπως επίσης και κάποιους από τους λόγους που η λεγόμενη ψυχιατρική μεταρρύθμιση απέτυχε».
«Επίσης, λόγω της υποστελέχωσης, να τονίσω ότι η αναμονή πλέον για κάποιο ραντεβού στο Κ.Ψ.Υ. αγγίζει τους 5 μήνες, κάτι που δεν είναι απλά απαράδεκτο και ακυρωτικό κάθε θεραπευτικής πράξης, αλλά και επικίνδυνο για τον ασθενή».
Έργα τέχνης στο εστιατόριο Χαρά: η ψυχή δε φυλακίζεται, θέλει μόνο λίγη βοήθεια για να πετάξει και μετά να ελευθερωθεί
Οι συνθήκες νοσηλείας στο Ψυχιατρεία με νούμερα και στατιστικά στοιχεία:
1. Η μέση διάρκεια νοσηλείας στα Ψυχιατρικά Τμήματα Εισαγωγών (ΨΤΕ) μειώθηκε σε σχέση με το 2013 κατά 8,98% και αποτελεί την ιστορικά χαμηλότερη μέσηδιάρκεια νοσηλείας των οξέων περιστατικών του ΨΝΑ από της ιδρύσεώς του.
2. Το ποσοστό κάλυψης ανά ΨΤΕ μειώθηκε σε σχέση με το 2013 κατά 1,88%.
3. Το ποσοστό των επανεισόδων μειώθηκε σε σχέση με το 2013 κατά 8,98%.
4. Ο συνολικός αριθμός θανάτων μειώθηκε σε σχέση με το 2013 κατά 36,76% και αποτελεί τον χαμηλότερο αριθμό θανάτων στο ΨΝΑ από της ιδρύσεώς του.
5. Η συνολική φαρμακευτική δαπάνη στα ΨΤΕ μειώθηκε σε σχέση με το 2013, κατά30,02% και αποτελεί την ιστορικά χαμηλότερη φαρμακευτική δαπάνη στα ΨΤΕ.
6. Ο αριθμός των ασθενών στα ΨΤΕ αυξήθηκε σε σχέση με το 2013, κατά 1,09%.
7. Ο αριθμός των εξετασθέντων στα ΤΕΠ μειώθηκε σε σχέση με το 2013, κατά 1,69%.
8. Οι ακούσιες νοσηλείες αυξήθηκαν σε σχέση με το 2013, κατά 7,99%.
9. Στο ΨΝΑ κάθε έτος, (δυο ημέρες εφημερίας/την εβδομάδα) εξετάζονται στο ΤΕΠπερίπου 4.500 ασθενείς. Από τους εξεταζόμενους το 11,5% προέρχεται από τηνεπαρχία και εκτός των Ψυχιατρικών Τομέων της Αττικής. Από το σύνολο των εξεταζόμενων στο ΤΕΠ, το 50% περίπου γίνεται εισαγωγή σε κάποιο ΨΤΕ του ΨΝΑ.
10. Το 55% του συνόλου των εισαγωγών είναι ακούσιες νοσηλείες, ενώ στο σύνολο των ακούσιων νοσηλειών το 20% περίπου προέρχεται εκτός Αττικής.
11. Το 55% του συνόλου των εισαγωγών είναι πρώτες εισαγωγές στο ΨΝΑ, ενώ τουπόλοιπο 45% είναι επανείσοδοι.
12. Οι περιοχές από τις οποίες προέρχονται οι ασθενείς που διαμένουν εκτός τωνΨυχιατρικών Τομέων της Αττικής είναι κυρίως: η Πελοπόννησος, η Εύβοια, ηΒοιωτία, η Φθιώτιδα και η Αιτωλοακαρνανία.
13. Οι περιοχές από τις οποίες προέρχονται οι ασθενείς με την μικρότερηεπισκεψιμότητα στο ΨΝΑ είναι: η Θράκη, η Ευρυτανία, η Μακεδονία και η Κρήτη.
Το 19ο τμήμα που φιλοξενούσε κάποτε όλους τους ασθενείς, παρατημένο, έτοιμο προς κατάρρευση
Ανάλυση και συμπεράσματα των στοιχείων
«Στη βάση αυτών των στοιχείων μπορούν οι αναγνώστες σας να βγάλουν τα συμπεράσματά τους. Θέλω όμως, να σχολιάσω μερικά από αυτά:
Α) Το πρώτο είναι το υψηλό ποσοστό ακούσιων νοσηλειών (55% με ένα 20% εκτός Αττικής ), ενώ και στις εκούσιες νοσηλείες των ψυχωσικών ασθενών στην πραγματικότητα δεν υπάρχει κάποιο συγκροτημένο αίτημα από το υποκείμενο, πράγμα που σημαίνει ότι ουσιαστικά εκτοξεύεται το ποσοστό των ακούσιων νοσηλειών.
Β) Το μεγάλο ποσοστό επανεισαγωγών (45%), όπως επίσης και το ποσοστό των εξετασθέντων που προέρχονται από την επαρχία και εκτός των Ψυχιατρικών Τομέων της Αττικής (11,5%).
Όλα αυτά τα στοιχεία δείχνουν αφενώς την σοβαρή δυσλειτουργία του συστήματος (συζητήσαμε τη μη εφαρμογή της τομεοποίησης, την υποστελέχωση, την υποχρηματοδότησηκ.λ.π. ), αφετέρου όμως την κουλτούρα και την νοοτροπία του πληθυσμού».
Το στίγμα στους ψυχικά ασθενείς και οι δυσκολίες επαναπροσαρμογής τους στο κοινωνικό σύνολο
«Στην Ελλάδα, λόγω της δυσκολίας που έχουν τα υποκείμενα με την ετερότητα, αν θέλετε την διαφορετικότητα, μας αρέσει να στιγματίζουμε. Έτσι, το σημαίνον «στίγμα»(που σημαίνει: το σημάδι, ο λεκές, η κηλίδα, οτιδήποτε προκαλεί ντροπή ή κοινωνική καταδίκη) από τη λέπρα, «μεταδόθηκε» στη μεσογειακή αναιμία και από εκεί «μεταδόθηκε» στην ψυχική πάθηση (η γραμμή «μετάδοσης» είναι ατελείωτη)».
«Όπως ξέρετε, προέρχομαι από το χώρο της ψυχανάλυσης και αυτό που έχω να σας πω είναι ότι μόνο τυχαία δεν είναι η σχέση μας με τη γλώσσα και τα σημαίνοντα που σε κάθε εποχή και σε κάθε κοινωνία κυκλοφορούν. Άλλωστε όλοι μας καλούμαστε να μπούμε σε μία προϋπάρχουσα ημών γλώσσα, σε ένα θησαυρό σημαινόντων που κυκλοφορούν και δίνουν το πλαίσιο της απόλαυσής μας, σε ιδανικά κ.λ.π. και να κάνουμε κοινωνικό δεσμό. Και αν πάσχει από κάτι το υποκείμενο, αν πλήττεται από κάτι, αυτό είναι η γλώσσα που αγγιστρώνεται στο σώμα του και προκαλεί συμπτώματα».
«Έτσι πέραν του ‘στίγματος’, δεν είναι επίσης τυχαίο που στην Ελλάδα ο τρελός συρρικνώνεται σε ένα αντικείμενο που είναι ‘για δέσιμο’ ή εκφορές του τύπου ‘που θα πάνε όλοι αυτοί όταν κλείσουν τα ψυχιατρεία’, αφού είναι αδύνατο για τους περισσότερους, ‘αυτοί’ να μολύνουν τον χώρο τους. Αρκεί να σκεφτούν όλοι κατά πόσον θεωρούνερωτεύσιμο ένα ανάπηρο σώμα ή κατά πόσον θα έδιναν τη συναίνεσή τους στο γάμο του παιδιού τους με διάφορες φιγούρες της ετερότητας: έναν αλλοδαπό ή έναν ανάπηρο».
«Όπως επίσης και τη στάση που έχουν απέναντι στους ομοφυλόφιλους, στην υιοθεσία παιδιού από ομόφυλα ζευγάρια (η λακανική ψυχανάλυση είναι υπέρ αυτού του ζητήματος), στο σύμφωνο συμβίωσης κ.λ.π.κ.λ.π.».
«Άλλωστε εκεί όπου πέτυχε η ψυχιατρική μεταρρύθμιση και μου έρχεται κατά νου η Τεργέστη, υπήρχε και υπάρχει άλλη κουλτούρα απέναντι στον ψυχιατρικό πάσχοντα και την ετερότητα γενικότερα.Σε αυτή τη δυσκολία κυρίως, βασίζονται όλοι οι ρατσιστικοί αποκλεισμοί (ένα θέμα που φυσικά έχει τεράστιες προεκτάσεις, ερμηνείες κ.λ.π. και δεν μπορεί να αναλυθεί διεξοδικά εδώ)».
Θερμοκήπια που συντηρούνται από τους ασθενείς του ΨΝΑ. Τα προϊόντα που παράγονται (ντοματούλες, αγγουράκια, μαρουλάκια κτλ) αγοράζονται από το προσωπικό του ΨΝΑ, υποστηρίζοντας την προσπάθειά.
«Στη χώρα μας έχουμε μια ιδιαίτερη σχέση με τον Κύριο, με την εξουσία. Πολύ συχνά βλέπουμε κατά πόσον τα υποκείμενα υποτάσσονται στην κάθε εξουσία και πόσο εύκολα γίνονται λεία των αντικειμένων υπέρ απόλαυσης , των ιδανικών, της μόδας κ.λ.π. Είναι πάντα η προβληματική σχέση που υπάρχει με τον Κύριο. Εκεί βασίζεται και το ιατροκεντρικό παράδειγμα που επικρατεί στην Ελλάδα».
Τα εμπόδια υλοποίησης της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης: «Τον τρελό θα δούμε τώρα που χανόμαστε;»
«Στη δυσλειτουργία του συστήματος, στην υποστελέχωση (είναι θαύμα το πώς λειτουργούν ορισμένα τμήματα του Ψ.Ν.Α.), αλλά και στην κουλτούρα του προσωπικού, βασίζονται διάφορα φαινόμενα, όπως είναι για παράδειγμα ο περιορισμός των ασθενών ή το ότι τα μισά περιστατικά στα τμήματα οξέων είναι χρόνιοι ασθενείς, πράγμα απαράδεκτο».
«Μια μεταρρύθμιση που δεν λειτούργησε, πώς να λειτουργήσει άλλωστε με όλο αυτά τα συμφέροντα που δυστυχώς επικράτησαν; Με κανέναν από τους πολίτες να μη νοιάζεται για τον τρελό … ‘Τον τρελό θα δούμε τώρα που χανόμαστε;’άκουσα να λέγεται συνέχεια το προηγούμενο διάστημα…»
«Θα δώσω ένα στατιστικό στοιχείο που δείχνει την παθογένεια του συστήματος: πριν 2 περίπου μήνες το 9ο Ψ.Τ.Ε. (το οποίο λειτουργεί με ένα γιατρό, ένα ψυχολόγο και δύο ειδικευόμενες ψυχιατρικής και υποστελέχωση επίσης και στις άλλες υπηρεσίες – νοσηλευτική κ.λ.π.) είχε τις λιγότερες εισαγωγές και τους περισσότερους ασθενείς. Αυτό δείχνει, γλαφυρά νομίζω, όλα όσα συζητήσαμε σχετικά με τις ανυπέρβλητες δυσκολίες που υπάρχουν στο χώρο της ψυχικής υγείας».
Ο θεσμικός ρόλος του ψυχολόγου στο ψυχιατρικό νοσοκομείο και το έργο του
«Θα ολοκληρώσω αναφερόμενος στο ρόλο και τη λειτουργία των ψυχολόγων στο θεσμικό πλαίσιο. Θέλω καταρχήν να αναφέρω ότι το επίπεδο των ψυχολόγων του Ψ.Ν.Α. είναι υψηλότατο. Στους ψυχολόγους κατά κύριο λόγο βασίζεται η λειτουργία του 18ΑΝΩ και των 2 Κ.Ψ.Υ. του Ψ.Ν.Α.».
«Επίσης, πέραν των τμημάτων οξέων που η παρουσία τους είναι σημαντικότατη, κάνουν εξωτερικά ιατρεία και συμμετέχουν στις εφημερίες του Ψ.Ν.Α., βλέποντας κατά κύριο λόγο τους εκούσιους ασθενείς, τους τοξικομανείς κ.λ.π. Κατά τη γνώμη μου ο ρόλος του ψυχολόγου είναι πολύ συχνά σημαντικότερος του ψυχιάτρου. Οι ψυχολόγοι του Ψ.Ν.Α. έχουν πολλές «ώρες πτήσεις», εντυπωσιακή εμπειρία και διαμόρφωση. Είναι όλων των προσεγγίσεων είτε ψυχαναλυτικών, είτε γνωσιακών ή συστημικών».
«Ο ψυχολόγος μπορεί να βοηθήσει τον ασθενή αφενώς κατά τη διάρκεια της νοσηλείας του, εγκαθιστώντας μια όσο το δυνατόν θετική μεταβίβαση, αφετέρου στη μετάβαση του ασθενή στα Κ.Ψ.Υ. ή στα εξωτερικά ιατρεία μετά το εξιτήριό του, για ».
«Αν υπάρξει η θετική μεταβίβαση (που είναι απαραίτητη προϋπόθεση), θα είναι πολύ δύσκολο ο ασθενής να υποτροπιάσει και θα έχει συνέπειες και στη φαρμακευτική δαπάνη, αφού θα μπορεί ο ασθενής να κρατηθεί με λιγότερα φάρμακα (που είναι ζητούμενο). Χωρίς μεταβίβαση, ούτε φαρμακευτική αγωγή θα πάρει, ούτε και μετανοσοκομειακή φροντίδα πρόκειται να δεχτεί».
Η είσοδος για το προπαρασκευαστικό πρόγραμμα αυτόνομης διαβίωσης. Ο δρόμος για την κοινωνική επανένταξη είναι δύσκολος…
«Γίνεται λοιπόν εμφανές, πόσο σημαντική είναι η παρουσία ενός έμπειρου ψυχολόγου στο θεσμό, όπως επίσης και πόσο απαραίτητο είναι να έχει κάνει θεραπεία ο ίδιος και να έχει μια σημαντική και συνεχή διαμόρφωση. Έστω και εάν ο μισθός του ψυχολόγου στα χρόνια της κρίσης έχει μειωθεί σημαντικά (πάνω από 50%), έστω και εάν δεν δικαιούται φαγητού κατά τη διάρκεια της εφημερίας (με τη δικαιολογία ότι είναι ενσωματωμένο στο μισθό του – 15 ευρώ), έστω και εάν δεν δικαιούται ρεπό εφημερίας (αν εφημερεύει δουλεύει συνεχώς 32 ώρες). Όλες αυτές οι νοοτροποίες διατρανώνουν όσα είπαμε για τη σχέση των υποκειμένων με τον Κύριο εν προκειμένω την ιατρική εξουσία)».
«Θέλω να τονίσω ότι πολύ συχνά κάποιος ψυχολόγος μπορεί να διαχειριστεί μόνος του τον ασθενή (σε συνεργασία με την θεραπευτική ομάδα που συμπεριλαμβάνει και τον ψυχίατρο), ειδικά οι έμπειροι ψυχολόγοι του Ψ.Ν.Α. Άλλωστε απαραίτητη προϋπόθεση της κοινωνικής ψυχιατρικής και της κοινοτικής φροντίδας είναι η κατάργηση της κλασσικής ιατροκεντρικής ιεραρχίας».
Οι δυσκολίες στο έργο του ψυχολόγου
«Πέρα από τα γραφειοκρατικά προβλήματα που αντιμετωπίζουμε στο γενικότερο πλαίσιο, ως ψυχολόγοι ερχόμαστε αντιμέτωποι με εσωτερικές ακαμψίες. Για παράδειγμα οι ψυχολόγοι στο Ψ.Ν.Α. δεν δικαιούνται επίδομα βιβλιοθήκης! Αυτό το επίδομα το δικαιούνται μόνο οι γιατροί στην Ελλάδα, αφού όπως είπαμε υπάρχει αυτή η σχέση με τον Κυριαρχικό Λόγο. Σύμφωνα με αυτόν, ο μόνος που πρέπει να επιμορφώνεται, να διαβάζει, να μελετάει, να έχει τον πρώτο - πολλές φορές μοναδικό - και τελευταίο λόγο για τον ασθενή και να επιδοτείται για αυτό είναι ο γιατρός».
«Οι ψυχολόγοι δεν χρειάζεται να επιδοτούνται για να μελετούν καθώς δεν χρειάζεται να μελετούν! Ούτε μπορούν να έχουν λόγο για τον ασθενή! Η ψυχολογία ως επιστήμη, οι ψυχολόγοι και οι ψυχολόγοι – ψυχαναλυτές είναι light εν αντιθέσει με την ψυχιατρική και τους ψυχίατρους – ψυχαναλυτές που είναι hardware!»
«Κι όμως, οι ψυχολόγοι και επιμορφώνονται δια βίου (στο χώρο της ψυχανάλυσης το ξέρουμε πολύ καλά αυτό) και πληρώνουν και πάντα πλήρωναν καθολοκληρίαν από την τσέπη τους όλα τα Σεμινάρια, Συνέδρια, τις επιμορφώσεις κ.λ.π. στα οποία ανελλιπώς συμμετέχουν. Όπως επίσης και όλα τα βιβλία και τα περιοδικά που αγοράζουν κάθε μήνα. Kαι αυτό δείχνει μια πολύ δυνατή επιθυμία!»
«Στους γιατρούς άραγε ποιοι και κυρίως γιατί πληρώνουν τη συμμετοχή τους σε Συνέδρια, Ομιλίες, εκπαιδευτικά καθώς βεβαίως και τα αεροπορικά τους εισιτήρια και τη διαμονή τους; Η απάντηση στο ερώτημα αυτό είναι πολύ εύκολη νομίζω…».
«Το καφενείο μας»! Αποτέλεσμα της προσπάθειας του Ψυχίατρου Χάρη Βαρουχάκη, όπου μαζί με ασθενείς, έχτισαν μόνοι τους και χωρίς καμία βοήθεια, ξύλο ξύλο αυτό το υπέροχο καφενείο, μία όαση μέσα στο ΨΝΑ που αποτελεί τόπο συνάντησης για όλους.
Η εφαρμογή της ψυχαναλυτικής προσέγγισης στο ψυχιατρικό νοσοκομείο
«Θα μου επιτρέψετε να πω και δυο λόγια για την ψυχανάλυση και δεν είναι καθόλου άσχετα με όσα έχω πει προηγουμένως : ο ψυχαναλυτής που εργάζεται στο θεσμικό πεδίο και λειτουργεί υπηρετώντας τις αρχές τις εφαρμοσμένης ψυχανάλυσης (η διπλωματική μου εργασία στο πλαίσιο του μεταπτυχιακού μου είχε τίτλο ‘Η εφαρμοσμένη ψυχανάλυση στο πλαίσιο της κοινοτικής ψυχιατρικής’) πρέπει να τροποποιεί κάθε φορά αυτό καθαυτό το θεσμικό πλαίσιο».
«Πρέπει να δίνει αξία στο λόγο του υποκειμένου και όχι στα ιδανικά της εκάστοτε δομής που εργάζεται. Σε συνεργασία με την υπόλοιπη θεραπευτική ομάδα και τις συναντήσεις του κάθε μέλους της με τον ασθενή, συγκροτείται μία γνώση που αφορά το κάθε υποκείμενο ξεχωριστά. Το βάρος δίνεται στην υποκειμενικότητα και όχι στο ιδανικό του θεσμού ή στον Κυριαρχικό λόγο που επικρατεί. Πρέπει όλοι να έχουμε υπόψη μας ότι στη ψύχωση δεν πρέπει να πάρουμε τη θέση της θεραπείας του υποκειμένου(δεν θεραπεύουμε το υποκείμενο), αλλά της θεραπείας του Άλλου».
«Επίσης, στο πλαίσιο της διαρκούς εκπαίδευσης μας, το Ψ.Ν.Α. σε συνεργασία με την ΑΚΣΠΑ (Ακαδημία Κλινικών Σπουδών Αθηνών- www.apaks.gr ), που είναι το πρώτο Κλινικό Τμήμα Εκπαίδευσης Λακανικής Ψυχανάλυσης του Ινστιτούτου του Φροϋδικού Πεδίου, διοργανώνουν από το 2009 Κλινικό Σεμινάριο Λακανικής Ψυχανάλυσης στο χώρο του Νοσοκομείου».
«Το Σεμινάριο περιλαμβάνει ομιλίες και κλινικές εποπτείες επί φακέλου και απευθύνεται στους κλινικούς του Ψ.Ν.Α. (ψυχολόγους, εργοθεραπευτές, νοσηλευτές, ειδικευόμενους ψυχιατρικής, ψυχιάτρους κ.λ.π. ), όπως επίσης και σε οποιονδήποτε ενδιαφέρεται για την κλινική και την ψυχανάλυση και δεν εργάζεται στο Ψ.Ν.Α. π.χ. φοιτητές ή κλινικοί άλλων νοσοκομείων – δομών, κ.λ.π».
«Τη χρονιά που πέρασε κάναμε δυο ομιλίες σχετικά με την αναγκαιότητα ύπαρξης του ψυχιατρικού Ιδρύματος και την αναγκαιότητα της ψυχανάλυσης στο θεσμικό πεδίο, θέμα πολύ επίκαιρο. Επίσης, έγιναν τέσσερις εποπτείες ασθενών από λακανικούς ψυχαναλυτές με μεγάλη επιτυχία. Αυτή τη στιγμή βρισκόμαστε στην προετοιμασία για το Σεμινάριο του νέου ακαδημαϊκού έτους. Όποιος ενδιαφέρεται ή θέλει την οποιανδήποτε σχετική πληροφορία, μπορεί να μπει στην ιστοσελίδα της ΑΚΣΠΑ ή να μου στείλει e–mail( tsakosa@otenet.gr )».
Ευχαριστούμε πολύ τον κύριο Αργύρη Τσάκο, Ψυχολόγο – Ψυχαναλυτή για την διαπεραστική και ταυτόχρονα ψύχραιμη ματιά του.
Μπορείτε να επικοινωνήσετε μαζί του στα παρακάτω στοιχεία:
Αργύρης Τσάκος
Ψυχολόγος, MSc Κοινωνικής Ψυχιατρικής, Ψυχαναλυτής
Email: tsakosa@otenet.gr
Επιμέλεια συνέντευξης:
Χαράλαμπος Πίσχος, Ψυχολόγος MSc
Κaylee-Ann Yates-Σπανού, Ψυχολόγος
