Ως ψυχοθεραπευτής, ο Ίρβιν Γιάλομ έχει βοηθήσει πολλούς ανθρώπους να αντιμετωπίσουν τη θάνατό τους. Τώρα προετοιμάζεται για το δικό του τέλος.
Ένα πρωινό του Μαΐου, ο υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής Ίρβιν Γιάλομ ανάρρωνε σε ένα ηλιόλουστο δωμάτιο στον πρώτο όροφο μίας κλινικής αποκατάστασης στο Πάλο Άλτο. Φορούσε ένα λευκό παντελόνι και ένα πράσινο πουλόβερ και σύντομα παρατήρησε ότι συνήθως δεν βρίσκεται έγκλειστος σε ιατρικές μονάδες. Δεν θέλω αυτό το άρθρο να τρομάξει τους θεραπευόμενούς μου, είπε γελώντας.
Μέχρι να κάνει την επέμβαση στο γόνατό του τον προηγούμενο μήνα, έβλεπε δύο ή τρεις θεραπευόμενους την ημέρα, μερικούς στο γραφείο του στο Σαν Φρανσίσκο και άλλους στο Πάλο Άλτο, όπου ζει. Ωστόσο, κατά τη διάρκεια της συνεδρίας, ένιωθε ζάλη και δυσκολευόταν να συγκεντρωθεί. Νομίζουν ότι είναι ένα πρόβλημα του εγκεφάλου, αλλά δεν ξέρουν ακριβώς τι είναι, μου είπε με μια απαλή, βραχνή φωνή. Παρ’ όλα αυτά ήταν αισιόδοξος ότι σύντομα θα επέστρεφε στο σπίτι του. Τον Ιούνιο έγινε 86 ετών και ανυπομονεί για την κυκλοφορία του απομνημονεύματός του, "Becoming Myself", τον Οκτώβριο.
Στο κρεβάτι του βρίσκονταν τεύχη λογοτεχνικών ένθετων των Times και του The Book Review of New York Times και ένα iPad. Ο Γιάλομ πέρασε τη διαμονή του στην κλινική, παρακολουθώντας ταινίες του Γούντι Άλεν και διαβάζοντας μυθιστορήματα του Καναδού συγγραφέα Ρόμπερτσον Ντέιβις. Για κάποιον που βοήθησε να εισαχθεί στους Αμερικανικούς ψυχολογικούς κύκλους η ιδέα ότι οι συγκρούσεις ενός ατόμου μπορεί να προέλθουν από άλυτα διλήμματα της ανθρώπινης ύπαρξης, μεταξύ των οποίων είναι ο φόβος του θανάτου, μίλησε εύκολα για τη δική του θνησιμότητα.
Δεν είμαι καταβεβλημένος από το φόβο, είπε σχετικά με την εξέλιξη της υγείας του. Μια άλλη χαρακτηριστική ιδέα του Γιάλομ, που εκφράζεται σε βιβλία του όπως το Staring at the Sun και το "Πλάσματα μίας ημέρας", είναι ότι μπορούμε να μειώσουμε τον φόβο του θανάτου μας, βιώνοντας μια ζωή χωρίς ενοχή, αντανακλώντας στον αντίκτυπο που θα έχουμε στις επόμενες γενιές και εκμυστηρεύοντας στους αγαπημένους μας το άγχος του θανάτου μας. Όταν ρώτησα αν η δια βίου του ενασχόληση με το θάνατο, διευκολύνει την προοπτική ότι μπορεί να φύγει σύντομα, απάντησε: Νομίζω ότι πιθανώς κάνει τα πράγματα ευκολότερα.
Η ελπίδα ότι οι υπαρξιακοί φόβοι μας μπορούν να μειωθούν, εμπνέει τους ανθρώπους σε όλο τον κόσμο να στέλνουν στον Γιάλομ email καθημερινά. Σε ένα φάκελο του στο mail με τίτλο ‘θαυμαστές’, είχε σώσει 4.197 μηνύματα από τους θαυμαστές από χώρες όπως το Ιράν, την Κροατία, τη Νότια Κορέα, τα οποία μου ζήτησε να δω. Μερικά ήταν απλώς ευχαριστίες, εξέφραζαν ευγνωμοσύνη για τις γνώσεις που έδωσαν τα βιβλία του. Εκτός από τα βιβλία και τα άλλα μη λογοτεχνικά έργα του, έχει γράψει πολλά μυθιστορήματα και συλλογές ιστοριών. Μερικά, όπως το "Ο δήμιος του έρωτα" και το "Όταν έκλαψε ο Νίτσε", έχουν γίνει best seller.
Καθώς κοιτούσα τα email, ο Γιάλομ χρησιμοποίησε το μπαστούνι του για να πατήσει το κουμπί που ειδοποιούσε το γραφείο των νοσηλευτών. Μια φωνή ακούστηκε μέσω της ενδοεπικοινωνίας και τους εξήγησε ότι χρειαζόταν λίγο πάγο για το γόνατό του. Ήταν η τρίτη φορά που τους καλούσε. Μου είπε ότι ο πόνος δυσκολεύει τη συγκέντρωσή του σε οτιδήποτε άλλο, όσο αν και προσπαθούσε. Καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του στο νοσοκομείο, η σύζυγός του Μέριλιν, περνούσε τακτικά για να ανανεώσει το υλικό ανάγνωσής του. Την προηγούμενη μέρα τον είχε επισκεφθεί η Τζόρτζια Μέι, η χήρα του υπαρξιακού ψυχοθεραπευτή Ρόλο Μέι, ο οποίος ήταν συνάδελφος και φίλος του Γιάλομ. Όταν δεν έχει κάτι άλλο να κάνει, παίζει στο iPad του ή στον υπολογιστή του, χρησιμοποιώντας τα με την επιδεξιότητα κάποιου που έχει τα μισά του χρόνια.
Πολλά από τα γράμματα των θαυμαστών του Γιάλομ είναι διαπεραστικοί διαλογισμοί για τον θάνατο. Ορισμένοι θαυμαστές του ελπίζουν ότι θα τους προσφέρει ανακούφιση από τα βαθιά προβλήματα τους. Τις περισσότερες φορές τους προτείνει να βρουν έναν τοπικό θεραπευτή, αλλά αν δεν υπάρχει κάποιος διαθέσιμος και το πρόβλημα φαίνεται ότι μπορεί να επιλυθεί σε μια γρήγορη περίοδο - σε αυτό το σημείο της καριέρας του, δεν δουλεύει με τους θεραπευόμενους για περισσότερο από ένα χρόνο - μπορεί να αναλάβει κάποιον από απόσταση. Αυτή τη στιγμή δουλεύει με ανθρώπους από την Τουρκία, τη Νότιο Αφρική και την Αυστραλία μέσω του διαδικτύου.
Παρά τις προφανείς πολιτιστικές διακρίσεις, λέει ότι οι ξένοι θεραπευόμενοί του δεν είναι τόσο διαφορετικοί από τους ασθενείς που βλέπει αυτοπροσώπως. Αν ζούμε μια ζωή γεμάτη ενοχή, για πράγματα που δεν έχουμε κάνει, αν έχουμε ζήσει μια ανεκπλήρωτη ζωή, τότε όταν έρθει ο θάνατος, θα είναι πολύ χειρότερος. Νομίζω ότι αυτό είναι αλήθεια για όλους μας.
Το βιβλίο Becoming myself είναι σαφώς η αυτοβιογραφία ενός ψυχίατρου. Ξυπνώ από το όνειρό μου στις 3 το πρωί, κλαίγοντας στο μαξιλάρι μου, διαβάζει κανείς στις πρώτες σειρές. Ο εφιάλτης του Γιάλομ περιλαμβάνει ένα περιστατικό της παιδικής ηλικίας του στο οποίο είχε προσβάλλει ένα κορίτσι. Μεγάλο μέρος του βιβλίου αφορά στην επιρροή που είχε η νεαρή του ηλικία - ιδιαίτερα στη σχέση του με τη μητέρα του - στη ζωή του. Γράφει, παραθέτοντας τον Κάρολο Ντίκενς: Επειδή, καθώς φτάνω όλο και πιο κοντά, όλο και πιο κοντά στο τέλος, ταξιδεύω σε έναν κύκλο που πλησιάζει, όλο και πλησιάζει την αρχή.
Ο Γιάλομ έγινε διάσημος ως ψυχοθεραπευτής για το βιβλίο Θεωρία και Πράξη της Ομαδικής Ψυχοθεραπείας. Το βιβλίο, που δημοσιεύτηκε το 1970, υποστηρίζει ότι η δυναμική στην ομαδική θεραπεία είναι ένας μικρόκοσμος της καθημερινής ζωής και ότι η αντιμετώπιση των σχέσεων μέσα σε μια ομάδα θεραπείας, θα μπορούσε να έχει θετικά θεραπευτικά οφέλη και εκτός αυτής. Το βιβλίο βγαίνει στην έκτη έκδοση τον επόμενο χρόνο, μου είπε, καθώς οι νοσηλευτές έμπαιναν και έβγαιναν από το δωμάτιο. Καθόταν σε μια καρέκλα δίπλα στο παράθυρο και κινούταν νευρικά. Χωρίς το χαρακτηριστικό ‘Παναμά’ καπέλο του, οι φαβορίτες του, φαίνονταν ιδιαίτερα μακριές.
Αν και εγκατέλειψε τη διδασκαλία πριν από χρόνια, ο Γιάλομ λέει ότι μέχρι τη στιγμή που δεν θα είναι πλέον λειτουργικός, θα συνεχίσει να βλέπει θεραπευόμενους στον πίσω κήπο του εξοχικού σπιτιού του. Πρόκειται για μια συρρικνωμένη εκδοχή ενός σπηλαίου, γεμάτη με βιβλία του Φρήντριχ Νίτσε και των στωικών φιλοσόφων. Ο εξωτερικός κήπος έχει ιαπωνικά δέντρα μπονσάι. Ελάφια, κουνέλια και αλεπούδες κάνουν περιστασιακές εμφανίσεις σε κοντινή απόσταση. ‘Όταν αισθάνομαι ανήσυχος, βγαίνω έξω και ασχολούμαι με τα μπονσάι, τα κλαδεύω, τα ποτίζω και θαυμάζω τα χαριτωμένα σχήματα τους, γράφει στο βιβλίο του Becoming Myself.
Ο Γιάλομ βλέπει κάθε πρόβλημα που έρχεται στη θεραπεία σαν ένα παζλ, το οποίο αυτός και ο θεραπευόμενός του πρέπει να συνεργαστούν για να επιλύσουν. Περιέγραψε αυτή τη δυναμική στον Δήμιο του Έρωτα, ένα βιβλίο το οποίο αποτελείται από 10 ιστορίες θεραπευόμενων που βρίσκονται σε θεραπεία - αληθινές ιστορίες από τη θεραπευτική δουλειά του Γιάλομ, με αλλαγμένα ονόματα και στοιχεία. Οι ιστορίες επικεντρώνονται όχι μόνο στους θεραπευόμενους του Γιάλομ αλλά και στα δικά του συναισθήματα και σκέψεις ως ψυχοθεραπευτή. Ήθελα να ξαναδημιουργήσω τη θεραπεία, να αναδείξω τον θεραπευτή ως ένα πραγματικό πρόσωπο, μου είπε.
Αυτό ίσως να μην ακούγεται σαν να είναι κάτι καλό για το βιβλίο, το οποίο βγήκε το 1989, όμως σημείωσε μεγάλη εμπορική επιτυχία και συνεχίζει να πουλά πολλά αντίτυπα μέχρι και σήμερα. Το 2003 οι κριτικοί μιλούσαν για ένα νέο είδος συγγραφής και έγραψαν ότι η μελέτη ενός ψυχολογικού περιστατικού θα μπορούσε να δώσει στους αναγνώστες εκείνη την σύντομη μυθοπλασία της εποχής, την οποία αρνούνταν όλο και περισσότερο άλλα βιβλία: την αναζήτηση μυστικών, ίντριγκες, μεγάλες συγκινήσεις, πλοκή.
Σήμερα, οι άνθρωποι από όλο τον κόσμο που του στέλνουν email, τον γνωρίζουν κυρίως από τα βιβλία του, τα οποία έχουν μεταφραστεί σε δεκάδες γλώσσες. Μπορεί να είναι περισσότερο διάσημος έξω από τις Ηνωμένες Πολιτείες παρά στην πατρίδα του. Αυτό πιθανότατα αντανακλά την θρησκευτικότητα των αμερικανών αναγνωστών και την επιμονή τους στο ευτυχισμένο τέλος. Ο Γιάλομ μπορεί να είναι μακάβριος και δεν πιστεύει στη μετά θάνατον ζωή. Ισχυρίζεται ότι το άγχος του για το θάνατο έχει πλέον καταλαγιάσει, μερικώς από την πεποίθηση ότι η ζωή που ακολουθεί θα είναι η ίδια με εκείνη που προηγήθηκε. Δεν αποτελεί έκπληξη, μου είπε, ότι οι άκρως θρησκευόμενοι αναγνώστες δεν αγοράζουν τα βιβλία μου.
Ο Γιάλομ είναι ειλικρινής, σχετικά με τις δυσκολίες της γήρανσης, τόσο στα απομνημονεύματά του όσο και αυτοπροσώπως. Όταν πέθαναν πρόσφατα δύο από τους στενούς του φίλους, συνειδητοποίησε ότι αυτό που παραμένει είναι μόνο η αγαπημένη του ανάμνηση για τη φιλία τους. Με συγκλόνισε ότι αυτή η πραγματικότητα δεν υπάρχει πια, είπε θλιβερά. Όταν πεθάνω, θα φύγει και αυτή. Η σκέψη να αφήσει πίσω τη Μέριλιν είναι γεμάτη αγωνία. Ωστόσο, φοβάται επίσης την περαιτέρω σωματική επιδείνωση. Τώρα, χρησιμοποιεί έναν περιπατητή με μπάλες του τένις στις άκρες των ποδιών του και έχει χάσει πρόσφατα αρκετό βάρος. Έβηχε συχνά κατά τη διάρκεια της συνάντησής μας. Όταν του έστειλα ένα email ένα μήνα αργότερα, αισθανόταν καλύτερα, αλλά είπε ότι φοβόταν για την υγεία του: θεωρώ αυτές τις λίγες εβδομάδες, ως τις χειρότερες της ζωής μου. Δεν μπορεί πλέον να παίζει τένις ή να κάνει καταδύσεις και φοβάται ίσως θα πρέπει να σταματήσει να ποδηλατεί. Γερνώντας, γράφει στο τελευταίο του βιβλίο, σημαίνει να εγκαταλείπεις το ένα πράγμα μετά το άλλο.
Στα βιβλία του, ο Γιάλομ τονίζει ότι η αγάπη μπορεί να μειώσει το άγχος του θανάτου, παρέχοντας ένα χώρο στους ανθρώπους να μοιραστούν τους φόβους τους και συμβάλλοντας σε μια καλή ζωή. Η Μέριλιν, μία καταξιωμένη λογοτέχνις με την οποία έχει μια στενή πνευματική σχέση, τον εμπνέει να συνεχίσει να ζει, κάνοντας την ιδέα του θανάτου υποφερτή. Αλλά αν και το email του Γιάλομ έχει ένα φάκελο με τίτλο Ιδέες για γράψιμο, είπε ότι τελικά μπορεί να μην έχει πια άλλες ιδέες για συγγραφή βιβλίων. Εν τω μεταξύ, η Mέριλιν μου είπε ότι εκείνη βοήθησε πρόσφατα κάποιον να γράψει μία νεκρολογία για εκείνον. Αυτή είναι η πραγματικότητα όπου βρισκόμαστε στη ζωή, είπε.
Στις αρχές της υπαρξιακής-ψυχοθεραπευτικής δουλειάς του Γιάλομ, εξεπλάγην από το πόσο άνεση ένιωθαν οι άνθρωποι όταν εξερευνούσαν τους υπαρξιακούς τους φόβους. Ο θάνατος, έγραψε στο " Staring at the Sun", είναι μοναχικός, το μοναδικό γεγονός της ζωής. Ωστόσο, η ενσυναίσθηση και η σχέση μπορούν να μειώσουν σε μεγάλο βαθμό τις ανησυχίες μας για το θάνατο. Όταν, στη δεκαετία του '70, ο Γιάλομ άρχισε να δουλεύει με ασθενείς που είχαν διαγνωσθεί με καρκίνο που δεν μπορούσε να θεραπευθεί, βρήκε ότι ενίοτε ήταν ευχαριστημένοι από την ιδέα ότι, πεθαίνοντας με αξιοπρέπεια, θα μπορούσαν να αποτελέσουν παράδειγμα για άλλους.
Ο φόβος του θανάτου μπορεί να εμφανιστεί σε οποιονδήποτε και ανά πάσα στιγμή και μπορεί να προκαλέσει αποτελέσματα που αλλάζουν τη ζωή, τόσο αρνητικά όσο και θετικά. Ακόμη και για όσους είναι πολύ δύσκολο να είναι ανοιχτοί στους ανθρώπους, όσοι πάντα απέφευγαν τις βαθιές φιλίες, η ιδέα του θανάτου μπορεί να είναι μια αφυπνιστική εμπειρία, γινόμενη καταλύτης για μια τεράστια αλλαγή στην επιθυμία τους για οικειότητα, γράφει ο Γιάλομ. Όσοι δεν έχουν ζήσει ακόμη τη ζωή που θέλουν, μπορούν να αλλάξουν τις προτεραιότητές τους αργότερα στη ζωή.
Η υπαρξιακή ψυχοθεραπεία παρά το «μακάβριο» χαρακτήρα της, είναι βαθιά επιβεβαιωτική και λυτρωτική. Η αλλαγή είναι πάντα δυνατή. Η οικειότητα είναι ελευθέρωση. Η ύπαρξη είναι πολύτιμη. Μισώ την ιδέα να εγκαταλείψω αυτόν τον κόσμο, αυτήν την θαυμάσια ζωή, είπε ο Γιάλομ, αναφέροντας μια μεταφορά που επινόησε ο επιστήμονας Richard Dawkins για να απεικονίσει την φευγαλέα φύση της ύπαρξης. Φανταστείτε ότι η σημερινή στιγμή είναι το φως ενός προβολέα που κινείται το δρόμο στην ευθεία, που φωτίζει τα δισεκατομμύρια των ετών της ύπαρξης του σύμπαντος. Τα πάντα στο αριστερό μέρος της περιοχής που φωτίζεται από τον προβολέα, τελειώνουν. Προς τα δεξιά είναι το αβέβαιο μέλλον. Οι πιθανότητες να είμαστε στο προσκήνιο σε αυτή τη συγκεκριμένη στιγμή, να είμαστε ζωντανοί, είναι μικροσκοπικές Και όμως είμαστε εδώ.
Η ανησυχία του Γιάλομ για το θάνατο ανατρέπεται από την αίσθηση ότι έχει ζήσει καλά. Καθώς κοιτάω πίσω στη ζωή μου, βλέπω ότι έχω ξεπεράσει τον εαυτό μου και μετανιώνω για ελάχιστα πράγματα, είπε ήσυχα. Κι όμως, συνέχισε, οι άνθρωποι έχουν ένα εγγενές ένστικτο να θέλουν να επιβιώσουν, να ζήσουν. Σταματά για λίγο. Απεχθάνομαι να βλέπω τη ζωή να φεύγει.
Πηγή: theatlantic
Συγγραφέας: JORDAN MICHAEL SMITH - Image Credit: John Cueno
Απόδοση - Επιμέλεια: Psychologynow.gr
