Οι μελέτες του Ebbinghaus απεκάλυψαν στους ψυχολόγους τη δυνατότητα προσαρμογής των μεθόδων της πειραματικής επιστήμης και της στατιστικής, στη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Ένας από τους πλέον αυθεντικούς εκπροσώπους της Γερμανικής Ψυχολογίας τον 19ο αιώνα, ήταν ο Hermann Ebbinghaus (1850-1909). Σπούδασε στη Βόννη, στο Βερολίνο και στη Χάλη μεταξύ 1867 και 1870 και ειδικεύτηκε στην ιστορία και τη φιλοσοφία. Αποφοίτησε το 1873, αφού υπηρέτησε στον στρατό κατά το γαλλό-πρωσικό πόλεμο.
Για εφτά χρόνια έζησε σαν ιδιώτης μελετητής επισκεπτόμενος την Γαλλία και την Αγγλία. Στην Γαλλία βρήκε ένα αντίτυπο των Στοιχείων του Fechner που τον εντυπωσίασε πολύ. Στην Αγγλία μελέτησε τις εργασίες συνειρμιστών ψυχολόγων.
Σκέφτηκε ότι ακριβείς πειραματικές μέθοδοι μπορούσαν να εφαρμοστούν τόσο σε υψηλότερες νοητικές λειτουργίες σαν την μνήμη, όσο και στο συναίσθημα και προχώρησε στην επινόηση πειραμάτων , με τον εαυτό του σαν υποκείμενο και σαν πειραματιστή , για να ελέγξει αυτή τη δυνατότητα. Το αποτέλεσμα των προσπαθειών αυτού του αυτοδίδακτου ψυχολόγου ήταν ένας νέος τύπος πειράματος που ακόμα παραμένει χρήσιμος για την πειραματική ψυχολογία.
Στα 1880 ο Ebbinghaus πήγε στο Βερολίνο σαν υφηγητής και στα 1885 μετά από εντατική εργασία που περιελάμβανε απίστευτη αυτό-οργάνωση σαν υποκείμενο-πειραματιστής, δημοσίευσε την πραγματεία του για την μνήμη (Uber das Gedechtnis), ένα έργο του οποίου τα περιεχόμενα παρατίθενται ακόμα στα σύγχρονα βιβλία.
Διαβάστε σχετικά: Κίνητρα και Μάθηση: Ενεργοποιώντας τον Αδιάφορο Μαθητή
Μια καθηγεσία του δόθηκε (αρκετά εύλογα) τον επόμενο χρόνο και παρέμεινε στο Βερολίνο μέχρι το 1894, όταν αποδέχτηκε την έδρα της φιλοσοφίας στο Μπρεσλάου. Πέθανε σε ηλικία 59 ετών το 1909, αφού πέρασε λίγα από τα τελευταία του χρόνια στη Χάλη.
Από το 1886 και μετά άφησε την «μνήμη» μόνη της και περιορίστηκε σε τρείς συμβολές στην πειραματική ψυχολογία: ψυχοφυσικές έρευνες στις αντιθέσεις χρωμάτων. Την ίδρυση ενός νέου περιοδικού (Zeitschrift fur Psychologie) που έδωσε ευκαιρίες σε ψυχολόγους, εκτός της σχολής Λειψίας, να δημοσιεύσουν τις εργασίες τους και την συγγραφή ενός λαμπρού και σπουδαίου, ακόμη πιο αυστηρού βιβλίου, το Βασικές Αρχές της Ψυχολογίας που δεν έζησε να το τελειώσει.
Ο πρώτος τόμος δημοσιεύτηκε στα 1902, αλλά τον δεύτερο τόμο δεν τον τελείωσε ο Ebbinghaus – αν και ο Durrτον έγραψε τελικά από τις σημειώσεις του. Η φήμη του βασίζεται εν μέρει σ’ αυτό το σημαντικό αυθεντικό κείμενο καθώς και στην πραγματεία του για την μνήμη.
Δεν είναι δυνατόν στον περιορισμένο χώρο μιας γενικής ιστορίας να κριθεί η εργασία του Ebbinghaus περί μνήμης και αμνησίας- όχι μόνο η πρώτη, αλλά μια από τις πιο επιτυχημένες προσπάθειες για την πειραματική μελέτη μιας «ανώτερης νοητικής διαδικασίας». Όμως πρέπει να γίνουν μερικές υπομνήσεις για το περιεχόμενο της.
Ο Ebbinghaus, έκανε δύο χρήσιμες τεχνικές καινοτομίες.
1) Αξιοποίησε στατιστικές μεθόδους από τη φυσική, με τις οποίες η ακρίβεια μιας παρατήρησης μπορεί να εκτιμηθεί μέσω της μεταβλητότητας αρκετών παρατηρήσεων γύρω από μια μέση τιμή. Μπορούσε να παραβλέψει μεταβλητά σφάλματα μέσω της επανάληψης των παρατηρήσεων σε τέτοια ένταση που τα σφάλματα προς την μια διεύθυνση να εξουδετερώνονται χονδρικώς από εκείνα της αντίθετης πλευράς.
2) Εξάλειψε το ποιοτικά μεταβαλλόμενο σφάλμα απαλλάσσοντας τα δεδομένα από όλες τις σημασίες που έπρεπε να μαθευτούν στα πειράματα του. Οι λέξεις έχουν συσχετισμούς από παρελθούσα εμπειρία που μπορεί να τις κάνουν ευκολότερες στην εκμάθηση από ένα συγκεκριμένο πρόσωπο. Ο Ebbinghaus, λοιπόν, επινόησε πάνω από 2.000 «α-νόητες» συλλαβές-τεχνητές λέξεις όπως «ντακ», «βαρ», και «ζούμπ».
Όταν τέτοιες συλλαβές συνδυάζονται σε ομάδες, οι διαφορές στη δυσκολία μεταξύ αυτών μπορούν να θεωρηθούν σαν μεταβλητά σφάλματα. Οι «α-νόητες» συλλαβές, παρουσιασμένες σε σειρά, ήταν το βασικό υλικό προς μάθηση από μνήμης και ελέγχονταν με βάση το πόσο πολλές μπορούσαν να ανακληθούν. Εφόσον κάθε σύνολο συλλαβών ήταν ίσης δυσκολίας ένα πείραμα μπορούσε να επαναληφθεί αρκετές φορές και να επιτευχθεί ένα μέσο αποτέλεσμα όσον αφορά τις βασικές μετρήσεις.
Με τον μέσο όρο του αριθμού των επαναλήψεων καταλόγων μεταβαλλόμενης έκτασης, μέχρι μια αλάνθαστη αναπαραγωγή, ο Ebbinghaus, υπολόγισε την «έκταση της μνήμης». Βρήκε ότι μπορούσε να ανακαλέσει μέχρι επτά συλλαβές με μια προσπάθεια. Όμως χρειάστηκε δεκαπέντε επαναλήψεις για να μάθει δώδεκα συλλαβές και πενήντα επαναλήψεις για να μάθει τριάντα (αυτή είναι η «μέθοδος εκμάθησης») . Αυτό ο σχεδιασμός αποδείχθηκε κατάλληλος για τελειοποίηση στα χέρια επιτυχημένων πειραματιστών, ειδικότερα του J.M. Cattell.
Σε μια άλλη ομάδα πειραματιστών, ο Ebbinghaus, διερεύνησε τι συμβαίνει όταν μια σειρά μαθαίνεται πέραν του σημείου, στο οποίο η μάθηση έχει ολοκληρωθεί (υπερμάθηση). Εισήγαγε τη «μέθοδο οικονομίας», μέσω της οποίας υπολογίζεται το πλήθος των προσπαθειών, που απαιτούνται για να ανακληθεί παλαιά μάθηση. Σ’ ένα υποκείμενο δίνονται δύο λίστες α-νόητων συλλαβών με 40 κομμάτια στην κάθε μια και μαθαίνει και τις δύο μέχρι να μπορούν να ανακληθούν χωρίς σφάλμα ή υποβοήθηση.
Κατόπιν εξετάζεται ύστερα από 24 ώρες. Είναι πιθανόν ότι μπορεί να ανακληθεί ο ίδιος αριθμός κομματιών από κάθε λίστα, την επόμενη μέρα (ας πούμε 14). Όμως η πρώτη λίστα μπορεί τώρα να χρειάζεται μόνο είκοσι προσπάθειες διαβάσματος για να μπορέσει το υποκείμενο να επανακτήσει το σύνολο της, ενώ η δεύτερη λίστα μπορεί να χρειάζεται τριάντα. Αυτή τη απλή προσέγγιση έδωσε μια καλύτερη εκτίμηση της συγκράτησης απ’ ότι η μέτρηση του αριθμού του των κομματιών που ανακαλούνται ή ξεχνιούνται.
Ήταν επίσης δυνατόν να εκτιμηθεί πόσο πολλή εργασία απαιτείται, μετά την παρέλευση κάποιου χρόνου, για επαναμάθηση υλικού, ξεχωριστού από το υλικό που έχει μαθευτεί (και τίποτα παραπάνω) και υλικού που έχει υπέρ -μαθευτεί (μπορεί να χρειαστούν είκοσι επαναλήψεις για να μαθευτεί μια λίστα μ’ ένα προσδιορισμένο κριτήριο ακρίβειας, αλλά τριάντα δύο για να μπορέσει το υποκείμενο να την ανακαλέσει χωρίς σφάλμα είκοσι τέσσερις ώρες αργότερα).
Η υπερμάθηση μπορεί να εξοικονομεί χρόνο, εφ’ όσον μια λίστα μαθευτεί, αλλά μόνο μόλις μαθευτεί μπορεί να απαιτεί τριάντα οι περισσότερες επαναλήψεις την επόμενη μέρα εάν πρόκειται να ανακληθεί. Ο Ebbinghaus, επεξεργάστηκε την αναλογία της υπερμάθησης ως προς την οικονομία προσπάθειας και έδειξε ότι αριθμός των επαναλήψεων που εξοικονομήθηκαν ήταν περίπου το ένα τρίτο του αριθμού των απαιτούμενων επαναλήψεων για υπερμάθηση – πρόσθετος όγκος υπερμάθησης παρήγαγε ανάλογο όγκο εξοικονόμησης.
Διαβάστε σχετικά: Η μνήμη, μια γνωστική λειτουργία σημαντική για την καθημερινή μας ζωή
Αυτό επέτρεπε στη «λησμοσύνη» να μελετηθεί ποσοτικώς –μειώσεις που προέκυπταν από μεταβαλλόμενα διαστήματα μεταξύ μάθησης και ανάκλησης μπορούσαν να σχεδιασθούν σε «καμπύλες» λησμοσύνης. Αυτό αποδείχθηκε μια γόνιμη πειραματική μέθοδος και ακόμη χρησιμοποιείται με προσθήκες και βελτιώσεις, στις σύγχρονες εργασίες.
O Ebbinghaus,μελέτησε επίσης την αποδοτικότητα διαφορετικών στρατηγικών πρακτικής. Είναι καλύτερα να μαθαίνει μια σειρά μια και έξω ή να διαχωρίζει πρακτικά σε μικρότερες περιόδους με διαστήματα ανάπαυλας μεταξύ των μικρότερων προσπαθειών; Είναι περισσότερο αποδοτική η «μαζική» ή η «σταδιακή» πρακτική; O Ebbinghaus, απέδειξε με μια σειρά πειραμάτων, ότι στην από μνήμης μάθηση ανόητων συλλαβών ή «σταδιακή» επανάληψη ήταν αποδοτικότερη από την «εξ ολοκλήρου» επανάληψη.
Αυτά ήσαν μερικά από τα πολλά πειραματικά σχήματα που επινόησε και αξιοποίησε στην σπουδαία μονογραφία του. Περισσότερο από κάθε πειραματική μελέτη, αποκάλυψαν στους ψυχολόγους τη δυνατότητα προσαρμογής των μεθόδων της πειραματικής επιστήμης και της στατιστικής στη μελέτη της ανθρώπινης συμπεριφοράς.
Αν και η προσφορά του ήταν λιγότερη συγκριτικά από εκείνη του Wundt, o Ebbinghaus, απεκάλυψε ό,τι απέτυχαν να αποκαλύψουν οι ψυχολόγοι της Λειψίας-, ό,τι πειράματα με φαντασία, αυθεντικά και γόνιμα μπορούσαν να επινοηθούν στην ψυχολογία και ότι η νέα επιστήμη δεν ήταν απλώς μια εφαρμογή των σίγουρων και ασφαλών τεχνικών που είχαν ήδη αξιοποιηθεί από τους φυσιολογικούς και τους φυσικούς.
Πηγή: Η ιστορία της Ψυχολογίας, Ρόμπερτ Τόμσον
Επιμέλεια: Ιωάννα Πατσαβού, Κλινική Κοινωνική Λειτουργός και Ψυχοθεραπεύτρια μέσω Τέχνης
