Η ταξινόμηση της προσωπικότητας αποτελεί δύσκολο εγχείρημα με υψηλές μεθοδολογικές και θεωρητικές απαιτήσεις. Ένα πλαίσιο ταξινόμησης, εντούτοις, θα συμβάλλει στην κατανόηση και ερμηνεία της συμπεριφοράς σε διαφορετικά πλαίσια, όπως το εργασιακό, αλλά και το κλινικό πλαίσιο.
Η κατανόηση της προσωπικότητας και των ατομικών διαφορών αποτελεί καίριο κεφάλαιο στην επιστήμη της Ψυχολογίας. Η εντατική ενασχόληση με την προσωπικότητα και τις ατομικές διαφορές συνέβαλε στη συγκρότηση ποικίλων προσεγγίσεων, η καθεμία εκ των οποίων παρέχει ένα διαφοροποιημένο θεωρητικό πλαίσιο για την κατανόησή της. Η θεωρία των πέντε παραγόντων, ένα από τα περισσότερο διαδεδομένα μοντέλα προσωπικότητας στο χώρο της σύγχρονης ψυχολογίας υποστηρίζει πως η ευσυνειδησία, ο νευρωτισμός, η δεκτικότητα στην εμπειρία, η προσήνεια και η εξωστρέφεια σκιαγραφούν τoυς βασικούς παράγοντες της ανθρώπινης προσωπικότητας.
Υπάρχοντα ερευνητικά ευρήματα υποστηρίζουν συστηματικά αυτή τη διάταξη των χαρακτηριστικών προσωπικότητας σε διαφορετικά κοινωνικά και πολιτισμικά πλαίσια. Αν και η παρούσα θεωρία έχει δεχθεί ισχυρή εμπειρική επαλήθευση, η ερευνητική κοινότητα έχει συναντήσει εμπόδια στο εγχείρημα της διαφοροποίησης της προσωπικότητας σε επιμέρους τύπους.
Στην προσπάθεια ταξινόμησης της προσωπικότητας, οι ερευνητικές ομάδες των Asendorpf, Robins και Caspi υποστήριξαν την ύπαρξη τριών διακριτών τύπων (Asendorpf et al., 2001; Robins et al., 1996; Caspi et al., 1995). Η ταξινόμηση αυτή, ARC όπως είναι ευρέως γνωστή στην επιστημονική κοινότητα, αντλεί έντονες επιρροές από το έργο του Block-ως προέκταση- της Φροϋδικής θεωρίας (Block, 1971). Οι τρεις, ποιοτικά διαφοροποιημένοι, τύποι προσωπικότητας που προκύπτουν από την παρούσα ταξινόμηση αναφέρονται ως ανθεκτικός (resilient), υπέρ-ελεγχόμενος (over-controlled) και υπό-ελεγχόμενος (under-controlled) τύπος.
Η αδυναμία εμπειρικής επαλήθευσης των ευρημάτων αυτών συνδυαστικά με τον σχετικά μικρό αριθμό συμμετεχόντων στις σχετικές μελέτες δυσχεραίνουν την επαλήθευση των ευρημάτων. Ως εκ τούτου, δεν υπάρχει ομοφωνία αναφορικά με την ποσοτική και ποιοτική διαφοροποίηση των τύπων προσωπικότητας με ορισμένα εγχειρήματα να έχουν αναδείξει την περαιτέρω διαφοροποίησή της προτείνοντας περισσότερους από τρεις τύπους προσωπικότητας, σε αντίθεση με την ΑRC ταξινόμηση.
Σε μία πρόσφατη δημοσίευσή τους, οι Gerlach, Farb, Revelle, Amaral (2018) επιχείρησαν τη χρήση μιας σύγχρονης μεθοδολογικής προσέγγισης με σκοπό να διερευνήσουν τις επιλογές διαφοροποίησης των τύπων προσωπικότητας. Η παρούσα μελέτη αξιοποίησε έναν ιδιαίτερα μεγάλο αριθμό δεδομένων που παρουσιάζει πολιτισμικό πλουραλισμό. Από τα ευρήματα της παρούσας μελέτης προέκυψε η ποσοτική και ποιοτική διαφοροποίηση της προσωπικότητας σε τέσσερις βασικούς και διακριτούς τύπους. Οι τέσσερις τύποι που προτείνονται από την παρούσα μελέτη αντιστοιχούν στον average (μέσος τύπος προσωπικότητας), self-centred (εστιασμένος στον εαυτό τύπος προσωπικότητας), reserved (συνεσταλμένος τύπος προσωπικότητας), rolemodel (πρότυπος τύπος προσωπικότητας). Αν και διακριτοί, οι τύποι αυτοί διαθέτουν ορισμένα κοινά χαρακτηριστικά, ωστόσο διαφέρουν σε κομβικά σημεία.
Χαρακτηριστικό είναι πως ο πρότυπος τύπος προσωπικότητας υπό-εκπροσωπείται από άτομα που βρίσκονται κάτω από το εικοστό πρώτο έτος της ηλικίας τους, ενώ υπέρ-εκπροσωπείται από συμμετέχοντες άνω των σαράντα ετών. Ο εστιασμένος στον εαυτό (self-centred) τύπος προσωπικότητας, αντίθετα υπέρ-εκπροσωπείται από νέους άνδρες και γυναίκες που βρίσκονται άνω των εξήντα, οι γυναίκες κάτω των 15 υπό-εκπροσωπούνται σε αυτό τον τύπο προσωπικότητας. Αναφορικά με το μέσο τύπο προσωπικότητας είναι χαρακτηριστικό πως οι άνδρες υπό-εκπροσωπούνται σε αυτή την κατηγορία.
Ο πρότυπος τύπος προσωπικότητας (rolemodel) στην παρούσα μελέτη αποτελείται από μια σχετικά σταθερή συστάδα κοινωνικά αποδεκτών χαρακτηριστικών και, σύμφωνα με τους ερευνητές, ταυτίζεται με τον ανθεκτικό τύπο προσωπικότητας στην ARC ταξινόμηση της προσωπικότητας. Ο τύπος προσωπικότητας αυτός, συγκεκριμένα, χαρακτηρίζεται από χαμηλά επίπεδα νευρωτισμού, ενώ ταυτόχρονα χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα ευσυνειδησίας, εξωστρέφειας, προσήνειας και δεκτικότητας σε εμπειρίες. Εν αντιθέσει με τον πρότυπο τύπο προσωπικότητας, ο εστιασμένος στον εαυτό (self-centred) και συνεσταλμένος (reserved) τύπος, διαθέτουν λιγότερο κοινωνικώς θεμιτά χαρακτηριστικά.
Συγκεκριμένα, ο εστιασμένος στον εαυτό (self-centred) τύπος προσωπικότητας παρουσιάζει χαμηλά επίπεδα δεκτικότητας στην εμπειρία, ευσυνειδησίας και προσήνειας, ενώ ο συνεσταλμένος (reserved) τύπος προσωπικότητας χαρακτηρίζεται από χαμηλά επίπεδα νευρωτισμού και δεκτικότητας στην εμπειρία. Σε αντίθεση με τους υπόλοιπους τρεις τύπους προσωπικότητας, τα πέντε βασικά χαρακτηριστικά του μέσου τύπου (average) κυμαίνονται όλα στο μέσο όρο χωρίς να παρουσιάζουν έντονες διαφοροποιήσεις μεταξύ τους. Αν και η ταξινόμηση που προτείνεται από την παρούσα μελέτη διαφέρει ποικιλοτρόπως από την ΑRC ταξινόμηση, σύμφωνα με τους ερευνητές οι παραπάνω τύποι, για ερευνητικούς σκοπούς, αντιστοιχίσθηκαν με το χαμηλά ελεγχόμενο τύπο προσωπικότητας και τον έντονα ελεγχόμενο τύπο προσωπικότητας.
Η ταξινόμηση της προσωπικότητας αποτελεί δύσκολο εγχείρημα με υψηλές μεθοδολογικές και θεωρητικές απαιτήσεις. Ένα πλαίσιο ταξινόμησης, εντούτοις, θα συμβάλλει στην κατανόηση και ερμηνεία της συμπεριφοράς σε διαφορετικά πλαίσια, όπως το εργασιακό, αλλά και το κλινικό πλαίσιο. Επιπλέον, το εγχείρημα αυτό θα παρέχει γόνιμο έδαφος για την ανάπτυξη νέων ποσοτικών και ποιοτικών μεθοδολογικών εργαλείων μέτρησης της προσωπικότητας.
Βιβλιογραφία
- Asendorpf, J. B., Borkenau, P., Ostendorf, F. & Van Aken, M. A. G. (2001). Carving personality description at its joints: confirmation of three replicable personality prototypes for both children and adults. European Journal of Personality, 15(3), 169–198.
- Block, J. (1971). Lives through time. Berkeley, CA: Bancroft
- Gerlach, M., Farb, B., Revelle, W., &Amaral, L. A. N. (2018). A robust data-driven approach identifies four personality types across four large data sets. Nature Human Behaviour, 1.
- Caspi, A. & Silva, P. A. (1995). Temperamental qualities at age three predict personality traits in young adulthood: longitudinal evidence from a birth cohort. Child Development, 66(2), 486–498.
- Robins, R. W., John, O. P., Caspi, A., Moffitt, T. E. &Stouthamer-Loeber, M. (1996). Resilient, overcontrolled, and undercontrolled boys: three replicablepersonality types. Journal of Personality and Social Psychology, 70(1), 157–171.
