Οι ψυχολόγοι υποστηρίζουν ότι ο δρόμος για τη σοφία δεν έρχεται όταν θεοποιούμε τα παραδείγματα του παρελθόντος, αλλά όταν τα θεωρούμε επιτυχημένα παραδείγματα μέσα στο σύγχρονο κοινωνικό πλαίσιο και βλέπουμε ποια είναι τα όρια της.
Από αρχαιοτάτων χρόνων η ανθρωπότητα είχε την τάση να αναζητάει και να γοητεύεται από τη φιγούρα ενός σοφού ανθρώπου, ο οποίος αντιμετώπιζε τις δοκιμασίες της ζωής χαράζοντας το δικό του μονοπάτι και έδινε πληροφορίες σε όσους είχαν όρεξη για μάθηση.
Σε μία νέα έρευνα που δημοσιεύεται στο European Psychologist, ο Ιgor Grossman από το University of Waterloo υποστηρίζει ότι για να κατανοήσουμε τη σοφία πρέπει να τη βγάλουμε από το βάθρο της και να την αντιμετωπίσουμε ως μία διαδικασία στην οποία μπορούμε όλοι να συμμετέχουμε, έχοντας την κατάλληλη στάση και τη σωστή πληροφόρηση.
Η έννοια της σοφίας μπορεί να είναι δύσκολη στη μελέτη της από τους ψυχολόγους, όμως ο Grossman αναφέρει ότι υπάρχουν κάποια επιμέρους στοιχεία που αυτή περιλαμβάνει:
- Πνευματικότητα και ταπεινοφροσύνη
- Εκτίμηση της ευρύτερης οπτικής
- Επίγνωση ότι οι κοινωνικές σχέσεις μπορούν να αλλάξουν
- Θέληση για συμβιβασμό ή ενσωμάτωση διαφορετικών απόψεων μεταξύ τους
Από αυτή την οπτική η σοφία διαφοροποιείται από έννοιες όπως η δημιουργικότητα και η νοημοσύνη και έρχεται πιο κοντά σε φαινόμενα όπως η συναισθηματική ρύθμιση, η επιθυμία για συνεργασία και η έλλειψη διακρίσεων.
Πολλοί ψυχολόγοι που ερευνούν τη σοφία τείνουν να χορηγούν ερωτηματολόγια σε μία συγκεκριμένη χρονική στιγμή για να τη μετρήσουν, σαν να πρόκειται για μία στατική έννοια. Όμως ο Grossman θεωρεί ότι αυτή η μέθοδος δεν ταιριάζει με την πολυπλοκότητα της έννοιας της σοφίας.
Σε εργαστηριακές μελέτες που έχουν γίνει, ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να δουλέψουν υποθετικά σε μία συγκεκριμένη κατάσταση, οπότε τα ευρήματα ότι κάποιος μπορεί να φέρεται με σοφία σε μία περίσταση, για παράδειγμα στη νοηματοδότηση της ζωής, δεν προβλέπουν ότι θα φέρεται σοφά και σε μία άλλη περίσταση, όπως για παράδειγμα στην προσαρμογή του μετά από ένα οικογενειακό πρόβλημα.
Ακόμα και έρευνες με ημερολόγια που ζητούν από τους συμμετέχοντες να καταγράφουν καθημερινά πώς αντέδρασαν σε ένα δύσκολο πρόβλημα που αντιμετώπισαν, δείχνουν ότι ο σοφός τρόπος σκέψης έχει πολλές διακυμάνσεις.
Σύμφωνα με τον Grossman, αν και η σοφία εμπεριέχει κάποιες σταθερές έννοιες όλα εξαρτώνται από το πλαίσιο. Για παράδειγμα, όταν οι ερευνητές ζήτησαν από τους συμμετέχοντες να σκεφτούν ένα πρόβλημα σαν να είχε συμβεί ένα χρόνο πριν και όχι τώρα ή σαν να συνέβαινε σε κάποιον τρίτο και όχι στους ίδιους, αυτοί υιοθετούσαν έναν πιο σοφό τρόπο σκέψης.
Αυτές οι τεχνικές αντιπερισπασμού, μας βοηθούν να έχουμε μία λιγότερο εγωκεντρική αντίληψη για τα πράγματα και να μη μένουμε παγιδευμένοι στο «εδώ, τώρα, εγώ», το οποίο μας κάνει να έχουμε μία κλειστή και άκαμπτη σκέψη για τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε.
Επίσης, όταν φανταζόμαστε ότι εξηγούμε ένα πρόβλημα που μας απασχολεί πολύ σε ένα παιδί 12 ετών, το οποίο μας θεωρεί δάσκαλό του, φαίνεται ότι μας κάνει να το περιγράφουμε με μεγαλύτερη σοφία, διότι όταν οραματιζόμαστε ότι έχουμε έναν ρόλο βοηθητικό για τον άλλο, μας βοηθάει να είμαστε λιγότερο εγωκεντρικοί και πιο εστιασμένοι στον συνομιλητή μας απ’ ότι όταν φανταζόμαστε ότι με τον συνομιλητή μας έχουμε σχέση ανταγωνιστική (π.χ. ότι είμαστε συμμαθητές).
Η σοφία είναι κάτι που μπορεί να διδαχθεί;
Σε μία μελέτη των John Darley και Daniel Batson βρέθηκε ότι μαθητές που είχαν παρακολουθήσει μια ομιλία σχετικά με την ιστορία του καλού Σαμαρείτη, δεν είχαν περισσότερες πιθανότητες μετά από αυτή να σταματήσουν στο δρόμο για να βοηθήσουν κάποιον που χρειάζεται βοήθεια, δείχνοντας ότι το να μαθαίνουμε για μία πιο σοφή προσέγγιση της ζωής δε σημαίνει ότι αυτόματα θα την ενστερνιστούμε. Ακόμα και οι φιλόσοφοι που ασχολούνται με την ηθική φιλοσοφία δεν είναι πιο ηθικοί από όλους τους υπόλοιπους ανθρώπους, αφού η φιλοσοφία που εφαρμόζεται στον πραγματικό κόσμο δεν είναι προϊόν μάθησης.
Όμως, ο Grossman είναι αισιόδοξος, καθώς ισχυρίζεται ότι οι προπτυχιακές σπουδές, που περιλαμβάνουν στατιστική, μεθοδολογία και εφαρμοσμένη λογική, ακόμα και αν δεν οδηγούν απ’ ευθείας στη σοφία, συμβάλλουν στο να κατανοούμε την αβεβαιότητα και τα λάθη στους τρόπους που αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο.
Οι υποστηρικτές της άποψης ότι η σοφία είναι κάτι που μπορεί να διδαχθεί, ανατρέχουν σε παραδείγματα από το παρελθόν για να τεκμηριώσουν την άποψή τους. Ο Grossman υποστηρίζει ότι ο δρόμος για τη σοφία δεν έρχεται όταν θεοποιούμε τα παραδείγματα του παρελθόντος, αλλά όταν τα θεωρούμε επιτυχημένα παραδείγματα μέσα σε ένα συγκεκριμένο κοινωνικό πλαίσιο και βλέπουμε ποια είναι τα όρια της σοφίας και γιατί.
Η θέση του κοινωνικού πλαισίου στην έννοια της σοφίας, δεν είναι μία καινούργια ιδέα. Οι ανατολικές φιλοσοφίες, μας δείχνει πώς να βλέπουμε πίσω από την ατομική οπτική και η Σωκρατική μέθοδος μας δείχνει πώς κερδίζεται η σοφία μέσα από το διάλογο. Η συγκεκριμένη έρευνα, λοιπόν, είναι μία υπενθύμιση ότι η σοφία είναι ένας δρόμος, ένα μεγάλο μονοπάτι, στο οποίο ο τρόπος σκέψης μας ισορροπεί και επεκτείνεται και αυτό το ταξίδι γίνεται πιο όμορφο όταν υπάρχει καλή παρέα.
Πηγή: British Psychological Society
Έρευνα: Wisdom and how to cultivate it: Review of emerging evidence for a constructivist model of wise thinking.
Απόδοση: Γλυκερία Αποστολοπούλου, Ψυχολόγος
Επιμέλεια: PsychologyNow.gr
