Η ανάπτυξη της θετικής και κοινωνικής συμπεριφοράς όχι μόνο αναπτύσσει τις συνήθειες που θέλετε να δείτε, αλλά μπορεί να εξαλείψει τις συμπεριφορές που εμποδίζουν στην προσαρμογή και τη λειτουργικότητα του παιδιού σας.
Όταν μιλάμε για πειθαρχία, συνήθως αναφερόμαστε στις προσπάθειες των γονέων και των εκπαιδευτικών να μειώσουν ή να εξαφανίσουν ενοχλητικές ή ακατάλληλες παιδικές συμπεριφορές. Η τιμωρία έχει σχεδιαστεί για να καταστέλλει ή να μειώνει δυσλειτουργικές συμπεριφορές και μπορεί να φαίνεται σαν τηντέλεια απάντηση για να επιτευχθεί αυτός ο στόχος. Ο όρος «πειθαρχία» περιλαμβάνει τις έννοιες της διδασκαλίας αλλά και της τιμωρίας.
Από την άποψη της ψυχολογικής επιστήμης, υπάρχει και ένας άλλος τρόπος να μελετηθεί το θέμα της πειθαρχίας που εστιάζει μόνο στην τιμωρία. Αυτή η προσέγγιση ξεκινά με αυτά που προσπαθούμε να επιτύχουμε, να μειώσουμε τις ακατάλληλες παιδικές συμπεριφορές και να εκπαιδεύσουμε τα παιδιά σε αξίες και ωφέλιμες συνήθειες. Αυτή η προοπτική διατηρεί τους ίδιους στόχους, αλλά ανοίγει σε μεγάλο βαθμό τα πιθανά μέσα για την επίτευξη αυτών των στόχων χωρίς τη χρήση της τιμωρίας.
Η τιμωρία εν συντομία
Κατά γενικό κανόνα, η τιμωρία δεν είναι ένας πολύ αποτελεσματικός τρόπος αλλαγής της συμπεριφοράς, τουλάχιστον με τον συνήθη τρόπο που εκτελείται μέχρι σήμερα. Η έννοια της τιμωρίας αναφέρεται στις αρνητικές συνέπειες μετά από κάποια συμπεριφορά (π.χ. ήπια επίπληξη, κήρυγμα, φωνές ή χτύπημα) ή την αφαίρεση ορισμένων θετικών προνομίων (π.χ. τοποθέτηση του παιδιού στο δωμάτιό του ή να του αφαιρούν επιθυμητές καταστάσεις).
Μία ήπια και ορθολογική συζήτηση με ένα παιδί που έχει ένα συλλογισμό όπως «Δεν έχουμε αυτή τη συμπεριφορά σε αυτό το σπίτι», «Τι θα έκανες αν η αδερφή σου,σού κατέστρεφε τα παιχνίδια», είναι καλό να διδάσκεται στα παιδιά και να μαθαίνουν σε ένα γονεϊκό πρότυπο λογικής όμως δεν είναι πολύ αποτελεσματικό ως τεχνικές αλλαγής συμπεριφοράς.
Υπάρχουν τρεις σημαντικές ανησυχίες σχετικά με τη χρήση της τιμωρίας:
- Η τιμωρία, ακόμη και στην καλύτερη περίπτωση, δεν αναπτύσσει τη θετική συμπεριφορά που επιθυμούν οι γονείς.
Η τιμωρία δηλαδή, δεν διδάσκει στο παιδί τι να κάνει, αλλά μπορεί προσωρινά να καταστείλει την ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Μπορείτε να επιπλήξετε το παιδί όλη την ημέρα επειδή δεν έκανε τα μαθήματά του για το σχολείο, δεν έπαιξε το μουσικό του όργανο, δεν καθάρισε το δωμάτιό του, αλλά αυτό δεν θα το διδάξει να κάνει το μάθημά του, να παίξει το όργανό του ή να καθαρίσει το δωμάτιό του. Η ανάπτυξη μίας συμπεριφοράς δεν προέρχεται απλά και μόνο από την καταστολή ανεπιθύμητων συμπεριφορών.
- Η τιμωρία έχει συχνά αρνητικές επιπτώσεις
Αυτές οι επιπτώσεις περιλαμβάνουν την προσπάθεια να ξεφύγετε ή να αποφύγετε την κατάσταση ή το πρόσωπο που συνδέεται με την τιμωρία, τις συναισθηματικές επιπτώσεις (π.χ., κλάμα, αναστάτωση) και να εμπλακείτε στην επιθετική συμπεριφορά. Καμία από τις επιπτώσεις δεν σχετίζεται με την αποτελεσματικότητα της τιμωρίας (π.χ. όσο πιο αναστατωμένο είναι το παιδί, τόσο πιο αποτελεσματική είναι η τιμωρία για την καταστολή της συμπεριφοράς). Στην πραγματικότητα, οι ανεπιθύμητες επιπτώσεις «έρχονται» ή συμβαίνουν ακόμη και με μια πολύ αναποτελεσματική τιμωρία.
- Η παγίδα της τιμωρίας μπορεί να «κλειδώσει» την τιμωρία σαν απάντηση στη συμπεριφορά των γονέων και των εκπαιδευτικών.
Αυτή η παγίδα αναφέρεται στο γεγονός ότι η τιμωρία συχνά σταματά τη συμπεριφορά αμέσως - ίσως με την έκπληξη του παιδιού ή τη διακοπή αυτού που κάνει. Αυτά τα άμεσα αποτελέσματα (διακοπή της συμπεριφοράς του παιδιού) βοηθούν να κλειδωθεί η συμπεριφορά του γονέα (μέσω της αρνητικής ενίσχυσης). Με το «κλείδωμα» εννοώ ότι αυξάνει την πιθανότητα ότι ο γονέας θα τιμωρήσει το παιδί στο μέλλον, αφού βλέπει ότι έχει αποτέλεσμα. Στην πραγματικότητα, το ποσοστό της κακής συμπεριφοράς του παιδιού δεν αλλάζει ούτε βελτιώνεται, αλλά αυτές οι καθυστερημένες επιπτώσεις δεν υπερισχύουν τον αντίκτυπο της άμεσης παύσης της συμπεριφοράς.
Διαβάστε σχετικά: H συναισθηματική νοημοσύνη του γονιού ως παράγοντας για την υγιή ανάπτυξη των παιδιών
Για να είμαστε σαφείς, η τιμωρία της συμπεριφοράς του παιδιού σας μπορεί να έχει πολλαπλούς στόχους. Για παράδειγμα, οι γονείς συχνά θέλουν να διδάξουν ένα μάθημα, να δώσουν μια δίκαιη ποινή που να ταιριάζει με την πράξη του παιδιού, να είναι υπεύθυνοι ή «καλοί γονείς» ή να ακολουθούν πολιτιστικές ή θρησκευτικές πρακτικές. Αυτοί οι στόχοι μπορούν να διακριθούν από την αλλαγή της συμπεριφοράς του παιδιού.
Οι στόχοι δεν συγχέονται απαραίτητα, δηλαδή, την εξάλειψη κάποιας συμπεριφοράς, αλλά τα μέσα πραγματικά το καταφέρνουν αυτό. Για παράδειγμα, όταν το παιδί σας καταστρέφει άσκοπα το κουκλόσπιτο της οικογένειας που φτιάχθηκε από τον προ-προ-προπαππού του, μπορεί να θέλετε να του δείξετε τη σοβαρότητα της πράξης του και να το τιμωρήσετε ανάλογα. Σε αυτό το σημείο, ένας ψυχολόγος, οπλισμένος με την επιστημονική απόδειξη της τιμωρίας, μπορεί να πει: «η επιστήμη υποστηρίζει τη τιμωρία μόνο για μερικά λεπτά ή για μια σύντομη απώλεια ενός προνομίου (π.χ. υπολογιστή, βίντεο, ποδήλατο) για μια μέρα». Ο ψυχολόγος μιλάει για αλλαγή συμπεριφοράς αλλά όχι για τους πολλούς στόχους που εσείς, όπως ένας γονέας, ελπίζετε να επιτύχετε.
Οπότε, πώς μπορείτε να εξαλείψετε μία δύσκολη συμπεριφορά χωρίς τιμωρία;
Δεν υπάρχουν στοιχεία ότι η τιμωρία είναι πραγματικά απαραίτητη για την επίτευξη των γονικών στόχων ή για την πειθαρχία των παιδιών. Αυτή είναι μια άκαμπτη θέση και δεν προσφέρει καμία ανακούφιση λέγοντας ότι έχει μια ισχυρή ερευνητική βάση.
Τι γνωρίζουμε: Υπάρχουν τρόποι εξάλειψης μίας συμπεριφοράς μέσω της ευθείας ανάπτυξης και ενίσχυσης συμπεριφορών που είναι αντίθετες ή ασυμβίβαστες με τη συμπεριφορά που θέλουμε να εξαλείψουμε. Ο μη τεχνικός όρος είναι η ενίσχυση θετικών αντιθέτων. Αυτό βασίζεται σε πολλές τεχνικές διαδικασίες (πολλά διαφορετικά χρονοδιαγράμματα ενίσχυσης) τα οποία έχουν μελετηθεί εκτενώς σε ανθρώπινες και μη ανθρώπινες έρευνες σε ζώα. Ουσιαστικά, το βασικό σημείο είναι να αναπτυχθεί η συμπεριφορά που επιθυμείτε να δείτε και όχι να εστιάσετε σε εκείνη που πρέπει να εξαλειφθεί.
Δείτε τον παρακάτω πίνακα στον οποίο στόχοι είναι η αλλαγή των συμπεριφορών στην αριστερή στήλη. Ένας γονέας ή δάσκαλος μπορεί να κάνει για ατελείωτο διάστημα απειλές, επιπλήξεις, διάλεξεις και να αφαιρεί τα προνόμια μακριά από τα παιδιά. Ωστόσο, αυτές οι παρεμβάσεις είναι εξαιρετικά απίθανο να λειτουργήσουν. Μια πιο αποτελεσματική στρατηγική είναι να αναπτύξουμε τις συμπεριφορές που θέλουμε, δηλ. να αναπτύξουμε το θετικό αντίθετο, που βρίσκεται στη δεξιά στήλη.
Ο όρος «να ενισχύσουμε» την αντίθετη συμπεριφορά, δεν είναι απλώς να χορηγείτε ως γονείς επαίνους ή να προσφέρετε ανταμοιβές στη συμπεριφορά που θέλετε. Η αλλαγή της συμπεριφοράς επικεντρώνεται στην προηγούμενη κατάσταση (σε αυτά δηλαδή που προηγούνται της συμπεριφοράς), στη συμπεριφορά (σχεδιάζοντας αυτά που επιθυμείτε να δείτε) και στις συνέπειες (συνήθως τον έπαινο με ιδιαίτερο τρόπο). Αυτό απαιτεί κάποιες δεξιότητες σχετικά με τον τρόπο διαμόρφωσης και ανάπτυξης της συμπεριφοράς, αλλά υπάρχουν συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές.
Τα παραδείγματα στον πίνακα είναι συμπεριφορές στην καθημερινή ζωή και στην κλινική άσκηση, χρησιμοποιούνταιτα θετικά αντίθετα στα παιδιά που έρχονται για διαχείριση επιθετικών και βίαιων συμπεριφορών.
|
Αυτό από το οποίο θέλετε να απαλλαγείτε |
Θετικό αντίθετο... |
|
Αδέλφια που μαλώνουν για μια σειρά στη τηλεόραση ή ενα βιντεοπαιχνίδι |
Καθίστε και παρακολουθήστε τηλεόραση μαζί (ή να έχετε μια σειρά για το ποιός θα παίζει το βιντεοπαιχνίδι) χωρίς φωνές και χτυπήματα |
|
Ένα παιδί που ρίχνει όλα του τα ρούχα όπου βρει στο δωμάτιό του |
Τοποθετήστε τα μαζί στη συρταριέρα ή στη ντουλάπα του |
|
Ένα παιδί που δεν κάνει τα μαθήματά του |
Καθίστε μαζί του ήσυχα για 30 λεπτά κάνοντας τα μαθήματα μαζί |
|
Ένα παιδί που σηκώνεται από το κρεβάτι του για ένα ποτήρι νερό για να επιμηκύνει το χρόνο του πριν κοιμηθεί |
Να το βάζετε για ύπνο, να μην σηκώνεται πάνω από μια φορά για νερό ή τουαλέτα και να παραμείνει στο δωμάτιό του |
|
Ένα παιδί που μου φωνάζει όποτε λέω όχι σε κάτι |
Να εκφράζει το θυμό του με ψυχραιμία |
Διαβάστε σχετικά: Η επίδραση της απομόνωσης ως μέσο πειθαρχίας
Πού ταιριάζει η τιμωρία σε όλα αυτά;
Το πρώτο που πρέπει να τονίσουμε είναι ότι η τιμωρία είναι πάντα το δεύτερο μέρος οποιασδήποτε προσπάθειας αλλαγής συμπεριφοράς κατά την προσπάθεια «πειθαρχίας». Αυτό σημαίνει ότι ξεκινάμε εντοπίζοντας τη συμπεριφορά που θέλουμε να πάρει τη θέση εκείνης που θέλουμε να εξαλείψουμε. Εστιάζουμε τώρα στην ανάπτυξη αυτής της συμπεριφοράς με τη χρήση των προηγουμένων και των συνεπειών και της διαμόρφωσης. Μόλις ολοκληρωθεί αυτή η κύρια εστίαση, η ήπια τιμωρία μπορεί να αποτελέσει ένα αποτελεσματικό συμπλήρωμα.
Ακολουθούν οι βασικές συμβουλές για την αποτελεσματική χρήση της τιμωρίας:
- Τονίστε τον έπαινο και την προσοχή για τις θετικές αντίθετες συμπεριφορές.
Αν χρησιμοποιείτε μια σύντομη τιμωρία από την ενίσχυση, μην περιμένετε να δουλέψει καθόλου, εκτός αν επαινείτε την κατάλληλη συμπεριφορά που επιθυμείτε κατά τη διάρκεια περιόδων όπου το παιδί σας δεν βρίσκεται σε τιμωρία.
- Εάν πρόκειται να τιμωρήσετε το παιδί, κάντε το ήπια και με σύντομη διάρκεια.
Η τιμωρία λίγων λεπτών (π.χ. 5 λεπτά περίπου) ή η απώλεια προνομίων (π.χ. για ένα βράδυ ή μια μέρα ή δύο) είναι εξίσου αποτελεσματική όσο αυτό που θέλετε να πετύχετε.
- Εξηγήστε στο παιδί σας γιατί πρέπει ή δεν πρέπει να κάνει κάτι.
Είναι πραγματικά ωφέλιμο και καλό να το κάνετε αυτό. Αυτό το πρότυπο διαμορφώνει τη σκέψη, το συλλογισμό και το κατάλληλο στυλ χειρισμού μιας δυνητικά ασταθούς κατάστασης. Ωστόσο, δεν είναι πιθανό να επηρεάσει τη συχνότητα της ακατάλληλης συμπεριφοράς. Η γνωστή γονική ρήση, «Αν στο έχω πει μία φορά, στο έχω πει χιλιάδες φορές», έχει απολύτως νόημα εδώ. Η φράση αυτή που είναι σύμφωνη με όσα γνωρίζουμε, δηλαδή να λέμε στους ανθρώπους να κάνουν κάτι (π.χ. να σταματήσουν το κάπνισμα, να τρώνε περισσότερα λαχανικά, να σταματήσουν το γρήγορο φαγητό, να προσθέσουν μπρόκολο στη διατροφή τους) δεν σημαίνει ότι αν τους το πούμε θα το κάνουν. Η παροχή πληροφοριών μπορεί να βοηθήσει αλλά, μεμονωμένα, δεν είναι ένας πολύ αξιόπιστος τρόπος να αλλάξετε τη συμπεριφορά στους περισσότερους ανθρώπους τις περισσότερες φορές.
- Αποφύγετε τη σωματική τιμωρία.
Η σωματική τιμωρία δεν είναι πιο αποτελεσματική και στην πραγματικότητα η μέτρια έως σοβαρή εφαρμογή αυτού του είδους τιμωρία, αυξάνει τον κίνδυνο για κάθε είδους ανεπιθύμητα αποτελέσματα (π.χ. επιθετική και αντικοινωνική συμπεριφορά, κακή σχολική απόδοση, προβλήματα σωματικής υγείας, βλάβες στο ανοσοποιητικό σύστημα). Οι χρήσεις της σωματικής τιμωρίας επηρεάζονται φυσικά από πολλά άλλα στοιχεία. Και συχνά τα ευρήματα δεν σχετίζονται με τις οικογένειες ούτε ανταγωνίζονται με αυτά που έχουν βιώσει (π.χ. η παγίδα της τιμωρίας είναι σημαντική εδώ).
- Γίνετε υπόδειγμα της συμπεριφοράς που θέλετε να δείτε στο παιδί σας.
Ο γονέας πρότυπο, είναι μια αναξιοποίητη επιρροή στο σπίτι, δηλ. όταν δείχνετε ακριβώς τις συμπεριφορές που θέλετε να μάθει το παιδί σας. Τα παιδιά αντιγράφουν φυσικά τους γονείς, αλλά η μέθοδος του γονέα-πρότυπο δεν χρησιμοποιείται στρατηγικά από τους γονείς για να διδάξουν τις συμπεριφορές που επιθυμούν με συστηματικό τρόπο.
- Αποφύγετε τις κλισέ παρεμβάσεις.
Τα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχουν χρησιμοποιήσει τεχνικές όπως «ζόρικη αγάπη», «τρεις πράξεις (δηλ. εσφαλμένες συμπεριφορές) και μετά τιμωρία» ή μία συλλογιστική που δεν βασίζεται πολύ καλά στην έρευνα για την παιδική ηλικία (π.χ., συλλογιστική μονόδρομος - αν το αφήσω να γίνει αυτό, το παιδί θα χειροτερεύσει). Αυτές δεν είναι παρεμβάσεις που είναι αποτελεσματικές ως γενικός κανόνας και μπορούν να κάνουν πολύ πιο δύσκολη την επίτευξη των επιθυμητών συμπεριφορών.
Συνοπτικά, τι γνωρίζουμε για την αλλαγή της συμπεριφοράς των παιδιών στο πλαίσιο της πειθαρχίας;
Η απόφαση σχετικά με τον τρόπο πειθαρχίας των παιδιών επηρεάζεται από πολλούς παράγοντες και είναι ένα προνόμιο και ευθύνη που έρχεται με την ανατροφή. Από την άποψη της ψυχολογικής επιστήμης, ωστόσο, το ερώτημα είναι: «Ποιοι είναι οι πιο αποτελεσματικοί τρόποι αλλαγής συμπεριφοράς βασισμένοι στην έρευνα;» Η ανάπτυξη της θετικής και κοινωνικής συμπεριφοράς όχι μόνο αναπτύσσει τις συνήθειες που θέλετε να δείτε, αλλά μπορεί να εξαλείψει τις συμπεριφορές που εμποδίζουν στην προσαρμογή και τη λειτουργικότητα του παιδιού σας.
Εάν οι συνήθεις μέθοδοι έχουν αποτέλεσμα στο παιδί σας, δηλαδή τα πηγαίνει καλά στο σπίτι και στο σχολείο, όλοι είναι ικανοποιημένοι και δεν υπάρχει κανένας κίνδυνος δυσάρεστων παρενεργειών για το παιδί, τότε ίσως δεν χρειάζεται να καταφύγετε στις μεθόδους που έχω επισημάνει. Από την άλλη πλευρά, αυτές οι μέθοδοι μπορούν να διευκολύνουν τις προκλήσεις της πειθαρχίας της ανατροφής, επιφέροντας αλλαγές στην συμπεριφορά του παιδιού σας πιο αποτελεσματικά, πιο γρήγορα και με μεγαλύτερη διάρκεια.
Η έρευνα μας λέει ότι οι καλές συνήθειες, είτε αυτές είναι να τρώνε μπρόκολο είτε να καθαρίζουν τα δόντια με οδοντικό νήμα ή να αναπτύσσουν θετικά αντίθετα σε σχέση με την πειθαρχία, δεν είναι συμβατές με αυτό που πολλοί άνθρωποι θέλουν να κάνουν ή πιστεύουν ότι είναι χρήσιμες πρακτικές. Για πολλούς γονείς, η πειθαρχία σημαίνει τιμωρία και τα μαθήματα πρέπει να διδάσκονται. Αυτό είναι κατανοητό. Ωστόσο, οι παραπάνω κατευθύνσεις είναι αποτελεσματικές στην αλλαγή της συμπεριφοράς και ίσως να προσαρμοστούν στις προσωπικές και πολιτιστικές σας απόψεις για την ανατροφή των παιδιών.
Παραπομπές:
Kazdin, A.E. (2013). Behavior modification in applied settings (7th ed.). Long Grove, IL: Waveland Press.
Kazdin, A.E., & Rotella, C. (2013). The everyday parenting toolkit: The Kazdin Method for easy, step-by-step lasting change for you and your child. Boston: Houghton Mifflin Harcourt.
Πηγή: psychologybenefits.org
