Αναστασία Γκόντη

Η Ψυχική Υγεία Απέναντι στο Προσφυγικό: Νέες Προκλήσεις

Η Ψυχική Υγεία Απέναντι στο Προσφυγικό: Νέες Προκλήσεις

Αναστασία Γκόντη
άντρας φέρνει στη στεριά βάρκα με πρόσφυγες

Με αφορμή τον μήνα ψυχικής υγείας θα ήθελα να μοιραστώ με τον αναγνώστη τους προβληματισμούς και δυσκολίες που αφορούν το κομμάτι της ψυχοκοινωνικής στήριξης στο προσφυγικό πεδίο.


Με όλες τις ακραίες και ραγδαίες γεωπολιτικές εξελίξεις που συμβαίνουν γύρω μας ο τομέας της ψυχικής υγείας με την σειρά του έρχεται αντιμέτωπος με σοβαρά ζητήματα και προκλήσεις. Θα σχολιάσω κάποια από αυτά:

  • Θέματα οργάνωσης/ συντονισμού
  • Θέματα κουλτούρας και πολιτισμού
  • Ζητήματα εποπτείας
  • Ηθικά ζητήματα

Ας τα πάρουμε από την αρχή. Όσον αφορά την οργάνωση στο πεδίο μέσα από την εμπειρία μου, ενώ υπάρχει μια υποτυπώδης συνεργασία και με κάποιον τρόπο ορίζονται οι ρόλοι της κάθε οργάνωσης ωστόσο, δεν είναι πάντοτε σαφές και ξεκάθαρο το τοπίο. Οι οργανώσεις και οι φορείς που δραστηριοποιούνται στο προσφυγικό συχνά μέσα από την ροή των γεγονότων, το μοναδικό του κάθε προσφυγικού πληθυσμού και ρεύματος δεν επικοινωνούν μεταξύ τους όσο θα έπρεπε και λειτουργούν ως αυτόνομες και ανεξάρτητες μονάδες.

Το ποιοί δραστηριοποιούνται που και τι είδους παρακολούθηση γίνεται καθιστά συχνά τις παρεμβάσεις ανολοκληρώτες και δημιουργεί περαιτέρω σύγχυση στον πρόσφυγα ο οποίος δέχεται διπλά μηνύματα και πολλαπλές πληροφορίες. Είναι σημαντικό το άτομο να παρακολουθείται και να στηρίζεται σταθερά από έναν ψυχολόγο ή ειδικό γιατί διαφορετικά ακυρώνεται η παρέμβαση.

Στην δουλειά του ψυχολόγου, ο οποίος ωφείλει να λειτουργεί ως σύμβουλος υποστήριξης ενισχύοντας την αυτοβοήθεια και προωθώντας την ενδυνάμωση μπαίνουν κάποια ιδιαίτερα εμπόδια. Ένα από αυτά και ίσως από τα βασικότερα είναι η γλώσσα. Το κομμάτι εκείνο του μηνύματος που χάνεται από την στιγμή που η ιστορία θα μεταφερθεί από τον πρόσφυγα στον ειδικό είναι πολύ σημαντικό. Ακόμη και μια λέξη είναι φορέας πολιτισμού και πόσο μάλλον όταν αναφερόμαστε σε πολιτισμούς μακράν διαφορετικούς από τους Δυτικούς. Πολύ συχνά ερχόμαστε αντιμέτωποι με την έλλειψη αμεσότητας η οποία προκύπτει και από τα δύο μέρη. Ποτέ δεν μπορεί να είναι 100% άμεση η επικοινωνία και η συνάντησή μας με τον άλλον. Επιπλέον, πάντα είναι μια συναντήση μεταξύ τριών ανθρώπων και ποτέ δεν θα έχει την δυναμική της συνάντησης μιας κλασικής υποστηρικτικής συνεδρίας όπου είσαι εσύ μόνος σου με τον ωφελούμενο.

Το άγγιγμα, το βλέμμα, η έκφραση του πόνου παίρνουν με την σειρά τους νέο χαρακτήρα και ο ειδικός οφείλει να είναι προσεκτικός και να αποφύγει να βγάλει συμπεράσματα. Μιλάμε για ανθρώπους που προέρχονται από άλλο πολιτισμό έχουν βιώματα πολέμου τα οποία παντελώς αγνοούμε. Η όποια προσπάθεια διερεύνησης βαθύτερων τραυμάτων σε ένα περιβάλλον διαρκώς μεταβαλλόμενο μπορεί να επιφέρει επιπλέον τραύματα τα οποία δεν θα είμαστε τελικά σε θέση να κλείσουμε. Οι άνθρωποι μπορεί να φύγουν ανα πάσα στιγμή και δεν θα είμαστε σε θέση για ένα ολοκληρωμένο follow up. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο είναι καλό να αποφεύγουμε παραδοσιακές πρακτικές και κλινικές προσεγγίσεις γιατί το κακό που μπορεί να προξενήσουμε μπορεί να είναι ανεπανόρθωτο. Κρίνεται πιο σημαντικό από οποιοδήποτε άλλο πλαίσιο να αναθεωρήσουμε πρακτικές, να βγούμε από τα καλούπια μας και να προωθήσουμε εναλλακτικές μεθόδους προσέγγισης και παρακόλουθησης. Να είμαστε υποστηρικτικοί και έτοιμοι να αφουγκραστούμε. Πολύ συχνά το καθημερινό ενδιαφέρον, το να είμαστε απλά κοντά στους ανθρώπους, να καθήσουμε στις σκηνές τους, να πιούμε έναν καφέ μαζί τους μπορεί να είναι πολύ πιο σημαντικό από το να τον δούμε σε ένα κοντέινερ/γραφείο για μία ώρα. Όταν υπάρχουν πρακτικές δυσκολίες, έλλειψη ενημέρωσης για την πορεία των αιτημάτων ασύλου και οι συνθήκες διαβίωσης είναι απελπιστικές τότε η ψυχοκοινωνική στήριξη δεν αφορά σίγουρα τη θεραπεία με την κλινική έννοια του όρου.

Ένα βασικότατο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο ειδικός είναι η έλλειψη εποπτείας από κάποιον ψυχοθεραπευτή. Όλα όσα βιώνονται καθημερινά, οι πληροφορίες και η εξιστόρηση δυσάρεστων γεγονότων πρέπει να φιλτράρονται και το μυαλό και η ψυχή του ειδικού να καθαρίζει με την βοήθεια ενός ειδικού. Δυστυχώς, στις περισσότερες περιπτώσεις ο ρόλος του επόπτη δεν προβλέπεται από τις Οργανώσεις με αποτέλεσμα οι εργαζόμενοι να φτάνουν σε σημεία έντασης και συγκρούσεων τόσο προσωπικών όσο και επαγγελματικών πράγμα που δημιουργεί μεγάλα εμπόδια στην καλή και ομαλή έκφανση της παρέμβασης. Πώς μπορείς να διαχειριστείς το βάρος όλων αυτών των δυσάρεστων πληροφορίων όταν δεν υπάρχει κάποιος να σε βοηθήσει να νοηματοδοτήσεις τα γεγονότα;

Εκείνο όμως που με απασχολεί ιδιαίτερα και θα ήθελα να εστιάσω είναι τα ηθικά ζητήματα όσον αφορά το ρόλο των όσων εργαζόμαστε σε αυτό το πεδίο.

Όλη αυτή η έξαρση θέσεων εργασίας από διάφορους φορείς και Οργανώσεις, οι χρηματοδοτήσεις των χρηματοδοτήσεων και οι υπηρεσίες, αναρωτιόμαστε κατα πόσο είναι αντίστοιχες των συνθηκών που ζούνε αυτοί οι άνθρωποι; Χρειαζόμαστε πραγματικά τόσους πολλούς ψυχολόγους και κοινωνικούς λειτουργούς; ποιά είναι η στάση των Οργανώσεων και των κρατικών υπαλλήλων απέναντι στις αδικίες και στα δικαιώματα αυτών των ανθρώπων που καταπατώνται καθημερινά. Μήπως αποδεχόμενοι τον μισθό μας γιατί υπάρχει δουλειά γινόμαστε σύμμαχοι και υποστηρικτές ενός κρατικού – ευρωπαικού μηχανισμού που διαιωνίζει τέτοιες καταστάσεις; μήπως όλο αυτό συντηρείται για να συντηρούμαστε; μήπως οι άνθρωποι οδηγούνται σε μεγαλύτερη εξαθλίωση λόγω συνθηκών διαβιώσης και κοινωνικού αποκλεισμού και εμείς απλά είμαστε θεατές ή στην καλύτερη παίζουμε κάποιους ρόλους;

Ας κρατάμε αυτά τα ερωτηματικά και ας προσπαθήσουμε να μην αφήσουμε έξω από αυτό το πεδίο την πολιτική και κοινωνική διάσταση του θέματος. Η γενική εικόνα σε αυτό το πεδίο είναι πάντα πολύ σημαντική και μας βοηθάει να αποφεύγουμε τις αυταπάτες του σούπερ ανώτερου ειδικού που έρχεται με το μαγικό ραβδάκι να βοηθήσει τον ταλαιπωρημένο άνθρωπο.

Αναμφίβολα, τα όσα έχουμε να μάθουμε είναι αμέτρητα πολλά και το σίγουρο είναι ότι κάποιοι άνθρωποι θα βοηθηθούν και ίσως κάποια στιγμή τους βρούμε μπροστά μας και μάθουμε. Ας κρατήσουμε τα μάτια  και την καρδιά ανοιχτή σε αυτό το δύσκολο και επίπονο έργο.

Ωστόσο είναι μεγάλη αλήθεια, λόγω εμπειρίας, υπήρξαν στιγμές που ήταν ξεκάθαρο πως αν δεν υπήρχαν συγκεκριμένες Οργανώσεις και άνθρωποι η κατάσταση θα ήταν πολύ χειρότερη. Ας κρατήσουμε λοιπόν τα ερωτηματικά, τις ανησυχίες και την κριτική μας στάση απέναντι στα πράγματα και φυσικά απέναντι στον ρόλο του ειδικού.

Αυτό το κείμενο είναι αφιερωμένο στον Μ. που έχασε όλη του την οικογένεια στο Χαλέπι της Συρίας και τώρα είναι μόνος του.

Κάντε like στην σελίδα μας στο Facebook 
Ακολουθήστε μας στο Twitter 

Βρείτε μας στα...