Μετράμε ήδη τα δεύτερα Χριστούγεννα από τότε που η διάδοση του covid έφερε τα πάνω κάτω στην καθημερινότητα μας. Από το Μάρτιο του 2020 που ξεκίνησε το πρώτο lockdown και πάρθηκαν τα πρώτα μέτρα για την μείωση της διασποράς και την προστασία μας ενάντια στον ιό, καλούμαστε να ανταπεξέλθουμε σε μια καθημερινότητα πολύ διαφορετική από αυτήν που γνωρίζαμε.
Διαφορετική σε όλα τα επίπεδα: από το πως διεκπεραιώνουμε τις υποχρεώσεις μας μέχρι το ποια είναι τα κυρίαρχα συναισθήματα μας μέσα στη μέρα. Αναπόφευκτα ίσως ήρθαμε πολύ πιο κοντά με τον φόβο από όσο ποτέ περιμέναμε ή ελπίζαμε. Για τον φόβο αυτό θα γράψω σήμερα.
Ο φόβος είναι ένα απολύτως φυσιολογικό και λειτουργικό συναίσθημα το οποίο ενεργοποιείται κάτω από συνθήκες απειλής και κινδύνου. Αποσκοπεί στο να μας απομακρύνει από την πηγή του κινδύνου ούτως ώστε να διαφυλαχτεί η σωματική ή και ψυχική μας ακεραιότητα. Ο φόβος είναι ένα συναίσθημα το οποίο υποχωρεί μόλις εξαλειφθεί η πηγή ενεργοποίησης του. Τι γίνεται όμως όταν η πηγή ενεργοποίησης του είναι παρατεταμένη;
Η κατάσταση μιας παγκόσμιας πανδημίας που εγκυμονεί κινδύνους για την ίδια την ζωή μας, όπως είναι φυσικό ενεργοποίησε το φόβο και την ανησυχία σε πολλούς ανθρώπους. Ο φόβος όμως χρησιμοποιήθηκε και χρησιμοποιείται και ως ένα από μέσο συμμόρφωσης στα μέτρα που ανά διαστήματα λαμβάνονται για την δημόσια υγεία. Σταδιακά ο φόβος μετατράπηκε και σε άγχος.
Αγχωνόμαστε στη σκέψη πως θα κολλήσουμε covid. Αγχωνόμαστε στη σκέψη πως θα το μεταδώσουμε. Αγχωνόμαστε στη σκέψη πως μπορεί να κοστίσει τη ζωή σε κάποιο οικείο μας πρόσωπο. Αγχωνόμαστε για το πώς θα καταφέρουμε να ρυθμίσουμε την καθημερινότητα μας με βάση τους περιορισμούς και τα μέτρα που αλλάζουν συνεχώς. Αγχωνόμαστε για τα εμβόλια, είτε εμβολιαστούμε, είτε όχι. Ζούμε μια συγκεκριμένη πραγματικότητα και το μυαλό μας υπολογίζει και αναλύει διαρκώς όλα τα «εν δυνάμει» σενάρια.
Το αποτέλεσμα είναι να κάνουμε συχνά επιλογές από φόβο: επιλέγουμε αυτό που φοβόμαστε λιγότερο και όχι αυτό που μας λυτρώνει από το φόβο.
Όσο και αν έχουμε εξοικειωθεί πλέον με μια πραγματικότητα στην οποία ο covid έχει εδραιωθεί για τα καλά, δεν έχουμε ακόμα βρει τη χρυσή τομή ανάμεσα στον φόβο και την επιλογή του μη φόβου. Δεν είναι ωστόσο υγιές ψυχικά και κοινωνικά να συμπορευόμαστε τόσο στενά και για τόσο μεγάλο διάστημα με τον φόβο. Συχνά φοβόμαστε τόσο πολύ μήπως νοσήσουμε – διασωληνωθούμε - πεθάνουμε που ξεχνάμε εν τέλει να ζήσουμε.
Επιλέγουμε αυτό που μας κρατάει σίγουρα ασφαλείς και αμελούμε αυτό που μας κρατάει συγκροτημένους και ψυχικά υγιείς. Ενίοτε βέβαια συμβαίνει και το ανάποδο: επιλέγουμε με πλήρη απουσία φόβου και με στόχο την ευημερία μας και αγνοούμε την ασφάλεια μας. Όπως και να έχει, ζούμε μια ανισορροπία και μια προσπάθεια να βρίσκουμε καθημερινά την χρυσή αυτή τομή. Και σε αυτήν την προσπάθεια ο φόβος παίζει έναν καθοριστικό ρόλο, καθώς είτε είναι το κριτήριο με το οποίο επιλέγουμε, είτε από αντίδραση τον απωθούμε παντελώς.
Διαβάστε σχετικά: Συναισθηματικοί και γνωστικοί κλυδωνισμοί από την πανδημία COVID-19
Ο φόβος ως κριτήριο επιλογής
Όταν επιλέγουμε από φόβο, επιλέγουμε συχνά αυτό που ελαχιστοποιεί ή εξαλείφει τον φόβο, άρα μας δίνει την αίσθηση ή την ψευδαίσθηση της ασφάλειας. Επιλέγοντας όμως με βάση το φόβο σημαίνει, ότι δεν κατευθυνόμαστε προς τα κάπου, αλλά στην ουσία απομακρυνόμαστε από κάτι. Δεν κατευθυνόμαστε προς στόχους και επιθυμίες αλλά απομακρυμανόμαστε από κινδύνους.
Δεν προσανατολιζόμαστε απαραίτητα σε «θέλω» και ανάγκες, κεντρικής σημασίας για την ευημερία μας, αλλά αποφεύγουμε επιλογές και καταστάσεις που θεωρούμε ότι εγκυμονούν απειλές για την υγεία μας. Αποφεύγουμε στην ουσία όσο μπορούμε ένα δυσάρεστο συναισθηματικό βίωμα: αυτό του φόβου και του συνεπακόλουθού του, του άγχους.
Η ασφάλεια μας είναι φυσικά προτεραιότητα. Η ψυχική μας ισορροπία είναι όμως το κλειδί για να έχει η ασφάλεια αυτή νόημα και ουσία. Ενώ λοιπόν ο φόβος μας προφυλάσσει από κινδύνους, δεν αρκεί για να είμαστε υγιείς και μάλιστα, ψυχικά υγιείς.
Η απουσία φόβου ως κριτήριο επιλογής
Η συνεχόμενη έκθεση στις πληροφορίες γύρω από τον covid, γύρω από τα μέτρα και τα εμβόλια καθώς οι αλλεπάλληλες αλλαγές στην καθημερινότητα μας θεωρώ πως έχουν διαμορφώσει και μια σκόπιμη στάση «μη φόβου». Νιώθω πως πολλοί άνθρωποι έχουν κουραστεί ψυχολογικά τόσο πολύ από αυτή την ασταθή καθημερινότητα με αποτέλεσμα να επιλέγουν να το αγνοούν ως κοινωνική πραγματικότητα και να προσποιούνται ότι δεν υπάρχει.
Δεν θέλουν να ζουν με ένα φυτεμένο φόβο και επιλέγουν να συμπεριφέρονται με απουσία φόβου και ενδεχομένως με άρνηση της όλης κατάστασης. Η επιλογή μιας στάσης μη φόβου θεωρώ ότι παρέχει και σε αυτούς τους ανθρώπους την αίσθηση ελέγχου, που τόσο έχουν ανάγκη. Τον έλεγχο του πώς θα νιώσω και πώς θα συμπεριφερθώ. Τον έλεγχο πάνω στο συναίσθημα τους, καθώς αρνούνται να αποδεχθούν τον φόβο ως αναπόσπαστο κομμάτι του παρόντος, με βάση το οποίο καλούνται να κάνουν και τις επιλογές τους.
Εδώ όμως ελλοχεύει ένας άλλος κίνδυνος: ο κίνδυνος του να υποτιμηθεί μια κατάσταση που μπορεί να είναι εν δυνάμει επικίνδυνη. Το ρίσκο σε αυτήν την περίπτωση δεν παύει να είναι μια ανθρώπινη ζωή, ενδεχομένως και η δική μας.
Σε αναζήτηση ισορροπίας
Δεν είναι εύκολο να ισορροπήσουμε ανάμεσα στο φόβο και στην απουσία του. Το συναίσθημα μας είναι άμεσα συνυφασμένο με τα πιστεύω μας. Όσο πιο πολωμένα και ακραία είναι αυτά τα πιστεύω, τόσο πιο απόλυτα θα διαμορφώνονται και τα συναισθήματα μας.
Αν βλέπουμε παντού κινδύνους θα ταμπουρωθούμε στο σπίτι μας. Αν πιστεύουμε ότι είμαστε άτρωτοι θα κυκλοφορούμε ανέμελοι και ξέγνοιαστοι. Το «παν μέτρον, άριστον» έχει όμως μια χρησιμότητα σε αυτήν την ιδιαίτερη εποχή που ζούμε. Η χρυσή τομή ανάμεσα στο φόβο και στην ψυχραιμία, στην υποχρέωση και στην ανάγκη είναι το ζητούμενο
Μπορούμε να επιβληθούμε στο φόβο μας; Μπορούμε να βάλουμε ένα όριο ή ένα φρένο στο συναίσθημα μας; Τρόπον τινά, ναι, μπορούμε. Αυτό που έχουμε να κάνουμε είναι να οξύνουμε την κρίση μας ούτως ώστε να κάνουμε άλλοτε επιλογές για την ασφάλεια μας και άλλοτε για την ευημερία μας. Αρκετά συχνά δε, μπορούμε να κάνουμε επιλογές που διασφαλίζουν και τα δύο.
Οφείλουμε, στον εαυτό μας και στους γύρω μας, να μπορούμε να βάζουμε ένα φρένο στην καταστροφολογία μας, αυτή που μας ωθεί να λαμβάνουμε παραπάνω από τα αναγκαία μέτρα και πάλι να μην νιώθουμε ασφαλείς. Οφείλουμε και πρέπει να συμβαδίζει το συναίσθημα μας με την τρέχουσα πραγματικότητα μας και αν είμαστε υγιής να μας επιτρέπουμε να το πιστεύουμε. Είναι εύκολο να παρασυρθούμε σε φαύλους και καταναγκαστικούς κύκλους άγχους από τους οποίους δεν μπορούμε να δραπετεύσουμε.
Το εύκολο όμως δεν σημαίνει ότι είναι και το πιο συμφέρον. Έχουμε ανάγκη να αφουγκραστούμε τις ανάγκες μας – αλλά και αυτών που εξαρτώνται από μας - και να αναζητήσουμε τρόπους να τις καλύψουμε διαφυλάσσοντας παράλληλα και την υγεία όλων. Η κοινωνική αλληλεπίδραση, η οικειότητα, οι ανθρώπινες σχέσεις, η συναναστροφή είναι μερικά από αυτά που βάλαμε στον πάγο.
Δεν μπορούμε να προσποιούμαστε ότι δεν τα χρειαζόμαστε. Δεν βοηθάει να αγνοούμε τις επιπτώσεις τους στη ζωή μας. Άλλωστε, όπως ίσως συχνά λέω, ακόμα και σε συνθήκες όπως οι παρούσες, είμαστε εμείς υπεύθυνοι για τις επιλογές μας. Ας τις κάνουμε με σύνεση.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
