Τα τελευταία χρόνια γίνεται πολύς λόγος για τη σημασία των στενών συναισθηματικών σχέσεων στην ψυχική μας υγεία. Η θεωρία δεσμού επανέφερε στο προσκήνιο τη σημασία του ασφαλούς δεσμού με ένα σημαντικό πρόσωπο από τη γέννηση έως το θάνατο (Bowlby, 1973, Sue Johnson, 2019).
Εκτός όμως από την ανάγκη για στενό συναισθηματικό δεσμό με ένα βασικό πρόσωπο, οι άνθρωποι έχουμε ανάγκη και από μια ομάδα στην οποία αισθανόμαστε ότι ανήκουμε. Ο Maslow (1968) στη θεωρία του για την ιεράρχηση των βασικών ανθρώπινων αναγκών, είχε μιλήσει για την ανάγκη του ανήκειν και την είχε εντάξει στο μέσον περίπου της ιεραρχικής πυραμίδας των ανθρώπινων αναγκών, μετά την ανάγκη για τροφή και ασφάλεια.
Φαίνεται ότι οι άνθρωποι είναι εγγενώς προγραμματισμένοι να δημιουργούν και να διατηρούν σχέσεις. Για το λόγο αυτό η ανάγκη του ανήκειν παρουσιάζεται σε όλους τους λαούς και πολιτισμούς με κάποιες διαφοροποιήσεις στο πώς οι άνθρωποι ικανοποιούν και εκφράζουν την ανάγκη τους για κοινωνική αλληλεπίδραση.
Η ανάγκη για δημιουργία και διατήρηση σταθερών κοινωνικών δεσμών φαίνεται ότι συνδέεται εξελικτικά με την επιβίωση (Buss, 1991, Axelrod & Hamilton, 1981). Η ομάδα διευκολύνει την αναπαραγωγή, την προστασία των νεαρών απογόνων και την εξασφάλιση τροφής.
Σήμερα έχουμε στη διάθεσή μας αρκετές έρευνες που μας δείχνουν
α. τη σημαντικότητα της ομάδας του ανήκειν στη ψυχική μας υγεία και
β. τις παραμέτρους και τις διαδικασίες που συνδέονται με την δημιουργία και τη λειτουργία των ομάδων αυτών.
Σύμφωνα με τη θεωρία της ανάγκης του ανήκειν, η ανάγκη υπάρχει για ένα ελάχιστο αριθμό δεσμών και για μια ποιότητα σχέσεων. Οι άνθρωποι προσπαθούν να επιτύχουν μια ορισμένη ελάχιστη ποσότητα κοινωνικών επαφών, αλλά μόλις ξεπεραστεί αυτό το επίπεδο αρχίζει να μειώνεται το κίνητρο για αλληλεπίδραση. Οι άνθρωποι βιώνουν λιγότερη ικανοποίηση δημιουργώντας αυτές τις επιπλέον σχέσεις, καθώς και λιγότερη αγωνία για τον τερματισμό τους.
Η ανάγκη του ανήκειν έχει δύο κύρια χαρακτηριστικά: Πρώτον να υπάρχει συναισθηματικός δεσμός στις σχέσεις με τα μέλη της ομάδας. Η ανάγκη να ανήκεις είναι κάτι περισσότερο από την απλή ένταξη σε μια ομάδα ανθρώπων. Προκειμένου να ικανοποιηθεί το άτομο πρέπει να πιστέψει πως ο άλλος ενδιαφέρεται για την ευημερία του και πως νοιάζεται. Ο Weiss (1973) παρατήρησε ότι η μοναξιά δεν συνδέεται με την επιθυμία για οποιαδήποτε παρέα, αλλά για μια συγκεκριμένη ομάδα ανθρώπων. Οι Wheeler et al. (1983) επίσης έδειξαν ότι η μοναξιά είναι συχνά ανεξάρτητη από την ποσότητα των κοινωνικών επαφών που έχει κάποιος.
Μια άλλη παράμετρος που είναι απαραίτητη για να ικανοποιηθεί η ανάγκη του ανήκειν είναι η δυνατότητα για συχνές συναντήσεις της ομάδας και ένα συνεχές ενδιαφέρον. Οι σχέσεις που χαρακτηρίζονται από συναισθήματα δεσμού, οικειότητας και αφοσίωσης αλλά που υστερούν στη συχνή επαφή ή το συνεχόμενο αμοιβαίο ενδιαφέρον δεν μπορούν να ικανοποιήσουν την ανάγκη του ανήκειν (Weiss, 1973). Το να γνωρίζεις ότι υπάρχει δεσμός μπορεί να είναι συναισθηματικά καθησυχαστικό, ωστόσο δεν μπορεί να παρέχει την πλήρη αίσθηση του ανήκειν, εάν δεν υπάρχει η αλληλεπίδραση με το άλλο άτομο.
Η δημιουργία φιλίας και η πίστη στην ομάδα ατόμων φαίνεται να προκύπτει αυθόρμητα και φυσικά, χωρίς προηγουμένως να χρειάζονται ενδείξεις για επικείμενο υλικό πλεονέκτημα. Οι άνθρωποι επίσης, προσπαθούν να διατηρούν τις σχέσεις αυτές και αποφεύγουν να τις τερματίζουν. Οι Hazan and Shaver (1994) έδειξαν ότι η τάση των ανθρώπων να αντιδρούν με θλίψη και διαμαρτυρία στο τέλος μιας σχέσης είναι σχεδόν πανανθρώπινη, ακόμα και σε διαφορετικούς πολιτισμούς και σε όλο το εύρος των ηλικιών. Σε περιπτώσεις που η ομάδα του ανήκειν διαλύεται, για παράδειγμα εξαιτίας αποφοιτήσεων από Πανεπιστήμια ή Κολλέγια ή λόγω μετακίνησης των μελών σε άλλη πόλη, υπάρχουν υποσχέσεις και προσπάθεια για συνέχιση της επαφής και αρκετό στρες (Bridges, 1980).
Επίσης, εξαιτίας της αντίστασης στη διακοπή των στενών αυτών σχέσεων, οι άνθρωποι σε πολλές περιπτώσεις, φαίνονται απρόθυμοι να τερματίσουν ακόμα και μια κακή ή καταστροφική σχέση. Για παράδειγμα, η απροθυμία κάποιων γυναικών να αφήσουν τους κακοποιητικούς συζύγους ή συντρόφους τους ερμηνεύεται ως αποτέλεσμα της δύναμης της ανάγκης να ανήκουμε και της επακόλουθης απροθυμίας να διαλύουμε τους κοινωνικούς δεσμούς (Roy, 1977, Strube, 1988).
Συναισθήματα που συνδέονται με την ανάγκη του ανήκειν και συνέπειες από την έλλειψη της δυνατότητας να ανήκεις σε μια ομάδα
Πολλά από τα δυνατά συναισθήματα που βιώνουν οι άνθρωποι, θετικά και αρνητικά, συνδέονται με το αίσθημα του ανήκειν. Το να είσαι αποδεκτός, καλοδεχούμενος και να συμπεριλαμβάνεσαι ως μέλος μιας ομάδας οδηγεί σε θετικά συναισθήματα (π.χ. χαρά, ηρεμία, ενθουσιασμό και ικανοποίηση). Αντίθετα, το να απορρίπτεσαι, να αποκλείεσαι ή να σε αγνοούν οδηγεί σε αρνητικά συναισθήματα (π.χ. άγχος, θλίψη, ζήλια, ενοχή και μοναξιά). Τόσο οι θετικές όσο και οι αρνητικές συναισθηματικές αντιδράσεις είναι συνδεδεμένες με τη μορφή της σχέσης (McAdams & Bryant, 1987, McAdams, 1985, Freedman, 1978, Myers, 1992, Baumeister & Tice, 1990).
Η έλλειψη σταθερών, καλών σχέσεων έχει συνδεθεί με ένα μεγάλο φάσμα αρνητικών συνεπειών. Οι άνθρωποι που στερούνται του αισθήματος του ανήκειν παρουσιάζουν υψηλότερα επίπεδα ψυχολογικών και σωματικών ασθενειών και είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε ένα ευρύ φάσμα συμπεριφορικών προβλημάτων, από τροχαία ατυχήματα και εγκληματικότητα μέχρι την αυτοκτονία (Durkheim, 1963, Trout, 1980).
Επίσης, πολλά από τα συναισθηματικά προβλήματα για τα οποία οι άνθρωποι αναζητούν επαγγελματική βοήθεια (άγχος, πένθος, μοναξιά, προβλήματα στις σχέσεις, κ.α.) προκύπτουν από την αποτυχία των ανθρώπων να εκπληρώσουν την ανάγκη τους για δεσμούς. Ένα μεγάλο μέρος επίσης από νευρωτικές, δυσπροσαρμοστικές και καταστρεπτικές συμπεριφορές φαίνεται πως αντανακλούν στις απεγνωσμένες προσπάθειες προκειμένου να δημιουργήσουν ή να διατηρήσουν σχέσεις με άλλους ανθρώπους ή στην έντονη ματαίωση και στο αίσθημα του άσκοπου που αισθάνεται κανείς όταν δεν ικανοποιείται η ανάγκη του ανήκειν.
Συμπερασματικά, με βάση τα ανωτέρω, φαίνεται ότι υπάρχει σύνδεση ανάμεσα στην ανάγκη του ανήκειν και τα συναισθήματα, τις συμπεριφορές, την υγεία και την ευημερία του ατόμου. Η έλλειψη της αίσθησης του ανήκειν είναι μια βασική αιτία πολλών και διαφορετικών προβλημάτων. Επομένως, αρμόζει να θεωρήσουμε την αίσθηση του ανήκειν ως μια απαραίτητη ανάγκη για τον άνθρωπο.
Συγγραφείς: Η ομάδα του Κεσυθες (www.kesythes,gr). Επιστ. υπεύθυνη Βάσω Παπαδιώτη Αθανασίου Αν. Καθηγήτρια στον Τομέα Ψυχολογίας της Φιλοσοφικής Σχολής Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, Oικογενειακή θεραπεύτρια.
Βασική βιβλιογραφία
- Baumeister, R.F. & Leary, M.R. (1995). The need to belong: Desire for interpersonal attachments as a fundamental human motivation. Psychological Bulletin, 117(3), 497-529. https://psycnet.apa.org/doiLanding?doi=10.1037%2F0033-2909.117.3.497
- Επιμέρους βιβλιογραφικές παραπομπές
- Axelrod, R. & Hamilton, W.D. (1981). The evolution of cooperation. Science, 211, 1390-1396.
- Ainsworth, M.D. (1989). Attachments beyond infancy. American Psychologist, 44, 709-716.
- Baumeister, R.F., & Tice, D.M. (1990). Anxiety and social exclusion. Journal of Social and Clinical Psychology 9, 165-195.
- Baumeister, R.F., & Wotman, S.R. (1992). Breaking hearts: The two sides of unrequited love. New York: Guilford Press.
- Bowlby, 1973. Attachment and loss: Vol. 2. Separation anxiety and anger. New York: Basic Books.
- Buss, D.M. (1991). Evolutionary personality psychology. Annual Review of Psychology, 42, 459-491
- Bridges, W. (1980). Transitions: Making sense of life's changes. Reading, MA: Addison-Wesley.
- Durkheim, E. (1963). Suicide. New York: Free Press. (Original work published 1897)
- Freedman, J. (1978). Happy people: What happiness is, who has it, and why. New York: Harcourt, Brace, Jovanovich.
- Hazan, C., & Shaver, P.R. (1994). Attachment as an organizational framework for research on close relationships. Psychological Inquiry, 5, 1-22.
- Johnson, S.M. (2019). Attachment Theory in Practice: Emotionally Focused Therapy (EFT) with Individuals, Couples, and Families. New York: Guilford Press
- McAdams, D.P. & Bryant, F.B. (1987). Intimacy motivation and subjective mental health in a nationwide sample. Journal of Personality, 55, 395-413
- Maslow, A.H. (1968). Toward a psychology of being. New York: Van Nostrand.
- Myers, D. (1992). The pursuit of happiness. New York: Morrow.
- Roy, M. (Ed.). (1977). Battered women. New York: Van Nostrand.
- Strube, M.J. (1988). The decision to leave an abusive relationship: Empirical evidence and theoretical issues. Psychological Bulletin, 104, 236-250.
- Sternberg, R.J. (1986). A triangular theory of love. Psychological Review, 93, 119-135.
- Trout, D.L. (1980). The role of social isolation in suicide. Suicide and Life-Threatening Behavior, 10, 10-23.
- Weiss, R.S. (1973). Loneliness: The experience of emotional and social isolation. Cambridge, MA: MIT Press.
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
