Η σχέση ανάμεσα στην αϋπνία και την ψυχική υγεία είναι διπλής κατεύθυνσης: όταν επηρεάζεται το ένα επηρεάζεται και το άλλο, ανεξάρτητα από το ποιο θεωρείται η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα.
Ο εγκέφαλος είναι ένα όργανο που κρύβει αμέτρητα μυστικά. Από αυτά, ο ύπνος είναι μία από τις διαδικασίες που έχει προκαλέσει τη μεγαλύτερη περιέργεια από τα αρχαία χρόνια, όταν θεωρούνταν η γέφυρα ανάμεσα στο γήινο και το θεϊκό.
Περνάμε χρόνο που ισοδυναμεί με το ένα τέταρτο ως το ένα τρίτο της ζωής μας στην αγκαλιά του ύπνου. Όλοι κοιμόμαστε, επειδή ο ύπνος είναι μια οικουμενική ανάγκη για επιβίωση (και απόλαυση για τους περισσότερους). Ωστόσο, πολλοί άνθρωποι παραπονιούνται για κακή ποιότητα ύπνου, είτε γιατί δυσκολεύονται να κοιμηθούν είτε γιατί ξυπνούν πολλές φορές μέσα στη νύχτα. Υπάρχουν και αυτοί που ξυπνούν νωρίτερα από το αναμενόμενο. Όλοι πάντως συνήθως νιώθουν πολύ κουρασμένοι.
Το άρθρο εξετάζει τις συνέπειες της αϋπνίας στην ψυχική υγεία, καθώς είναι γνωστό ότι η δέσμευση σε αυτό τον τομέα είναι ένας από τους πιο σημαντικούς δείκτες για συμπεράσματα σχετικά με την ψυχολογική δυσφορία.
Τι είναι η αϋπνία;
Αϋπνία θεωρείται κάθε αλλαγή στη διαδικασία του ύπνου, στην έναρξή του (δυσκολία να μας πάρει ο ύπνος), στη συνέχειά του (συνεχείς διακοπές) και/ή στη λήξη του (ξύπνημα νωρίτερα), η οποία περιορίζει την ποιότητα ζωής και παρεμβαίνει στην καθημερινή δραστηριότητα.
Θα μπορούσαν να διακριθούν τρεις βασικές παράμετροι του ύπνου: διάρκεια, συνέχεια και βάθος. Κάθε μία από αυτές μπορεί να διαταραχτεί έντονα κάποια στιγμή στη ζωή μας.
Γενικά, ο ύπνος τείνει να χωρίζεται σε δύο διακριτά στάδια: REM και μη REM. Το δεύτερο περιλαμβάνει μια σειρά από φάσεις (1-4) στις οποίες παρατηρείται μια προοδευτική επιβράδυνση της δραστηριότητας του κεντρικού νευρικού συστήματος, ενώ στο πρώτο (που διαρκεί περίπου το 25% του χρόνου) παρατηρείται μια αύξηση ή ηλεκτρική υπερενεργοποίηση παρόμοια με την ξύπνια κατάσταση (με κινήσεις των ματιών). Οι δύο φάσεις εναλλάσσονται σε κύκλους των 90 λεπτών κατά τη διάρκεια της νύχτας, στην οποία η φάση REM είναι παρατεταμένη, και είναι απαραίτητες για να πραγματοποιηθεί η σχετική ξεκούραση των νεύρων.
Κύριες επιπτώσεις της αϋπνίας στην ψυχική υγεία
Η σχέση ανάμεσα στην αϋπνία και την ψυχική υγεία είναι διπλής κατεύθυνσης: όταν επηρεάζεται το ένα επηρεάζεται και το άλλο, ανεξάρτητα από το ποιο θεωρείται η αιτία και ποιο το αποτέλεσμα. Αυτές οι επιπλοκές είναι σοβαρές μερικές φορές, και σε κάποιες περιπτώσεις περιλαμβάνουν ακόμα και κίνδυνο για τη ζωή. Γι’ αυτό είναι σημαντική η αντιμετώπιση του προβλήματος, και δεν πρέπει ποτέ να θεωρείται μικρό ή δευτερεύον θέμα.
1. Συναισθηματικές αλλαγές
Μια από τις συνηθισμένες συνέπειες της κακής ποιότητας ύπνου είναι η διακύμανση της διάθεσης, και υπάρχουν στοιχεία για το ότι η αϋπνία και η δυσκολία στη ρύθμιση του συναισθήματος έχουν κοινές φυσιολογικές βάσεις.
Ο κακός ύπνος μπορεί να σχετιστεί με συμπτώματα κατάθλιψης και άγχους, καθώς και με σημαντική ευερεθιστότητα. Αξίζει να κάνουμε μια ειδική αναφορά και στον πόνο ως σύμπτωμα: η παρουσία του αλλάζει τον ύπνο, ενώ η αϋπνία προωθεί μια μείωση της αντοχής στον πόνο.
Στο επίπεδο της επεξεργασίας, είναι γνωστό ότι οι άνθρωποι με έλλειψη ύπνου τείνουν να ερμηνεύουν τα δυσμενή γεγονότα πιο αρνητικά και επίσης δυσκολεύονται να βιώσουν τις θετικές πλευρές της καθημερινής εμπειρίας. Αυτό ευνοεί μια τάση προς τη δυσαρέσκεια, σε περιπτώσεις που οι διακυμάνσεις της καθημερινότητας δεν αντιμετωπίζονται με την επιθυμητή αμεσότητα.
Μερικές μελέτες προτείνουν ότι η συσσώρευση από άυπνες νύχτες μειώνει αισθητά τη συναισθηματική νοημοσύνη. Από αυτό μπορούμε να συμπεράνουμε μια διάβρωση στη βασική ικανότητα να αναγνωρίζουμε και να επικοινωνούμε αυτό που συμβαίνει μέσα μας, καθώς και να κατανοούμε την κατάσταση των άλλων όταν αλληλεπιδρούμε. Επίσης, πολλές μελέτες υποδεικνύουν ότι οι άνθρωποι με αϋπνία μπορεί να παρουσιάζουν αλλαγές στη γνωστική διαδικασία λήψης αποφάσεων και στις αναστολές συμπεριφοράς.
Διαβάστε σχετικά: Κατανοώντας τον σύνδεσμο μεταξύ ύπνου και ψυχικής ασθένειας
2. Προβλήματα μνήμης
Οι παρεμβολές στον τομέα της μνήμης είναι ένα συχνό παράπονο ανάμεσα σε εκείνους που αντιμετωπίζουν προβλήματα ύπνου. Συνήθως, υφίσταται αλλαγές η δηλωτική μνήμη, και ειδικά ο διαδικαστικός υπότυπος, που μπορεί να οδηγήσει σε περιορισμό της ικανότητας να ανακαλούμε γεγονότα από το πρόσφατο παρελθόν.
Ο ύπνος REM είναι μια βασική φυσιολογική διαδικασία για τη διατήρηση της μνήμης, καθώς βελτιστοποιεί τη νευρική διεργασία με την οποία παγιώνονται οι πληροφορίες στη μακροπρόθεσμη μνήμη και αφαιρούνται τα δεδομένα που δεν χρησιμοποιούνται. Είναι, άρα, σημαντικός για τη διαδικασία της μάθησης.
3. Προβλήματα προσοχής
Μαζί με τη μνήμη, η προσοχή είναι η διαδικασία που επηρεάζεται πιο συχνά από την κακή ποιότητα ύπνου. Συχνά, επιβαρύνεται η απόκριση προσανατολισμού σε ερεθίσματα που διακόπτουν ξαφνικά το πεδίο αντίληψης, καθώς αυξάνεται ο χρόνος απόκρισης (το άτομο δείχνει απορροφημένο από τον εαυτό του και με αργές αντιδράσεις). Είναι επίσης πιθανό να παρατηρηθεί επιδείνωση της εναλλασσόμενης προσοχής, δηλαδή της ικανότητας να αλλάζουμε εστίαση όταν προκύπτουν δύο εργασίες, η μία μετά την άλλη, σε σύντομες περιόδους.
Η έλλειψη προσοχής επίσης συνεπάγεται μεγαλύτερο κίνδυνο για ατυχήματα, καθώς υπάρχει αύξηση της αφηρημάδας και μείωση των αντανακλαστικών.
4. Σεξουαλικά προβλήματα
Η αϋπνία μπορεί να προκαλέσει ανεπάρκεια στον σεξουαλικό τομέα, ειδικά στους άντρες. Συνήθως, αυτό εκφράζεται με τη μορφή στυτικής δυσλειτουργίας. Η πιο αισθητή δυσκολία υπάρχει όταν το άτομο ζει και με άλλα κλινικά συμπτώματα, όπως υπνική άπνοια, καθυστερημένο κιρκάδιο ρυθμό ή σύνδρομο ανήσυχων ποδιών.
5. Ψευδαισθήσεις
Οι ψευδαισθήσεις είναι ανώμαλες αντιλήψεις που περιλαμβάνουν ερεθίσματα τα οποία δεν υπάρχουν στο αντιληπτικό πεδίο με κανέναν αισθητηριακό τρόπο.
Μερικές από τις πιο συνηθισμένες προκύπτουν στη διαδικασία από την ξύπνια κατάσταση στον ύπνο και κατά τη μετάβαση από τον ύπνο στην ξύπνια κατάσταση, καθώς και στο πλαίσιο της υπνικής παράλυσης. Όλες είναι πιο συχνές όταν το άτομο δεν έχει κοιμηθεί καλά τις προηγούμενες μέρες.
6. Μειωμένη ζωτικότητα
Η απώλεια της ζωτικότητας έχει ως βασική της αιτία την κακή ποιότητα ύπνου. Το πρόβλημα μεταφράζεται σε αυξημένη αίσθηση νύστας και απώλεια της παραγωγικότητας, και συνδέεται ακόμα και με συναισθήματα κατάθλιψης και μειωμένη μνήμη και προσοχή, όπως αναφέρθηκε παραπάνω.
7. Αυξημένος κίνδυνος για νόσο Αλτσχάιμερ
Η σχέση μεταξύ της αϋπνίας και του Αλτσχάιμερ είναι γνωστή από τη δεκαετία του 1990. Γνωρίζουμε ότι μια λειτουργία του ύπνου είναι ο καθαρισμός των υπολειμμάτων της νευρωνικής δραστηριότητας. Κατά τη διάρκεια της μέρας, παράγονται πρωτεΐνες στο κεντρικό νευρικό σύστημα, που η διατήρησή τους είναι τοξική, αλλά οι οποίες «καθαρίζονται» κάθε φορά που κοιμόμαστε, για να αποφευχθεί η συσσώρευση.
Έχει επιβεβαιωθεί ότι η αϋπνία προωθεί τη συσσώρευση μακροπρόθεσμα της πρωτεΐνης β αμυλοειδές, αυξάνοντας έναν από τους πιο σημαντικούς φυσιολογικούς παράγοντες κινδύνου για την ανάπτυξη άνοιας.
Αναφορές
- Cunnington, D., Junge, M. and Fernando, A. (2013). Insomnia: Prevalence, consequences and effective treatment. The Medical journal of Australia, 199(8), 36-40.
- Fernandez-Mendoza, J. and Vgontzas, A. (2013). Insomnia and Its Impact on Physical and Mental Health. Current psychiatry reports, 15(12), 418.
- Marin, A., Franco, A., Vinaccia, S., Tobon, S. and Sandin, B. (2008). Sleep disorders, health and quality of life: A behavioural sleep medicine perspective. Suma Psicologica, 15(1), 57-64.
Απόδοση: Ισμήνη Τσοχαλή, μεταφράστρια - επιμελήτρια κειμένων
Πηγή
*Απαγορεύεται ρητώς η αναπαραγωγή χωρίς προηγούμενη άδεια των υπευθύνων της ιστοσελίδας*
