Κατά την τελευταία δεκαετία, ένας μεγάλος αριθμός παρατηρήσεων και πειραμάτων έχουν συμβάλει στην κατανόηση του φαινομένου της συνείδησης (consciousness).
Πρωταρχικά, είναι σημαντικό να γίνει διάκριση ανάμεσα στην πρωτοβάθμια αισθητικοκινητική συνείδηση και τη συνείδηση ανώτερης τάξης. Πρωτοβάθμια συνείδηση εμφανίζεται και σε ζώα που δεν διαθέτουν γλωσσική ικανότητα, ενώ αποτελεί μια ουσιαστική διεργασία σε αυτά, όπως και στους ανθρώπους. Μετά την ανάπτυξη της γλώσσας κατέστη δυνατόν να ξεφύγουν από το ‘’θυμήθηκα σήμερα΄΄ της πρωτογενούς συνείδησης, παραπέμποντας στον εσωτερικό συμβολισμό του λόγου.
Ως αποτέλεσμα, η κατοχή γλώσσας, με συνέπεια και σύνταξη στους ανθρώπους δημιουργεί συνείδηση ανώτερης τάξης (higher order consiousness), που επιτρέπει στον κάτοχό της να έχει επίγνωση ότι συνειδητοποιεί. Αυτή η διάκριση βοηθά στην κατανόηση –με βιολογικούς όρους- της πρωτοβάθμιας συνείδησης. Την ίδια στιγμή, μια τέτοια προσέγγιση εξαρτάται αναγκαστικά από την προφορική έρευνα σε ανθρώπους, λόγω της ικανότητάς τους για προφορική αναφορά, οι οποίοι αποτελούν την πλουσιότερη πηγή των σχετικών δεδομένων.
Συσσωρευμένα νευροψυχολογικά και φυσιολογικά δεδομένα δείχνουν ότι η συνείδηση μπορεί να γίνει κατανοητή ως λειτουργία πολλών αλληλεπιδρώντων συστημάτων, όπως αυτών των αισθητικών περιοχών, των δομών καταχώρησης μνημών, των περιοχών εκτελεστικού ελέγχου, καθώς και κυκλωμάτων που διαμεσολαβούν στη λειτουργία του συναισθήματος και των κινήτρων. Έτσι, οποιαδήποτε θεωρία σχετικά με τη νευρωνική συσχέτιση της συνείδησης (neural correlate of consciousness, NCC) πρέπει να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο απαρτιώνονται διεργασίες πολλαπλών συστατικών, και πώς μια μεγάλης κλίμακας συνεκτικότητα (large-scale coherence) μπορεί να αναδυθεί μέσα από διάχυτα κατανεμημένα νευρωνικά πρότυπα δραστηριότητας.
Μαζί οι φλοιοφλοιικές, φλοιοθαλαμικές και θαλαμοφλοιικές συνδέσεις παρέχουν την απαραίτητη διαρθρωτική βάση για τη δυναμική επανείσοδο της σήμανσης. Η συνεχής και αμοιβαία σηματοδότηση στο εσωτερικό του φλοιού και μεταξύ του φλοιού και του θαλάμου, αποτελεί τον δυναμικό πυρήνα (dynamic core). Η συνεζευγμένη επανείσοδος (reentrance coupling) μπορεί να οδηγήσει στον σχηματισμό συγχρονισμένων, κλειδωμένων στον χρόνο (time-locked) προτύπων δραστηριότητας, ουσιαστικής σημασίας για τη σύνδεση και την ενσωμάτωση διακριτών λειτουργιών διαφόρων περιοχών του εγκεφάλου. Η δραστηριότητα επανεισόδου επιτρέπει σε μια περιοχή του εγκεφάλου, που απαντά αρχικά σε αισθητηριακά ερεθίσματα, να δίνει παρόμοιες απαντήσεις στην απουσία αισθητηριακού ερεθίσματος. Με τον τρόπο αυτόν ο εγκέφαλος «μιλά» στον εαυτό του, μια αναγκαία βάση για τη μνήμη και τη σκέψη.
Ο εγκεφαλικός φλοιός είναι η πρωτογενής εστία διαμόρφωσης του νου, που παράγει συνείδηση. Καθοριστική επίσης θεωρείται η συμβολή του θαλάμου, ο οποίος διαμορφώνει τη δίοδο για τον συγχρονισμό της αισθητηριακής ενημέρωσης, της κινητικής απόκρισης και της επίγνωσης. Η πηγή του ενσυνείδητου νου θεωρείται ο συγχρονισμός πυραμιδικών κυττάρων που απαρτιώνουν την αισθητηριακή ενημέρωση, τα συναισθήματα, τον κινητικό έλεγχο, και την επίγνωση μέσω των αναμεταδόσεων του θαλάμου και των διόδων του δικτυωτού πυρήνα του θαλάμου. Η συλλογική δραστηριότητα των πυραμιδικών κυκλωμάτων συνεπάγεται την ενσυνείδητη (αφαιρετική) αυτεπίγνωση και τη νοητική ικανότητα που εκφράζεται μέσω της συμπεριφοράς και της ομιλίας.
Συνείδηση θα μπορούσε να θεωρηθεί η ικανότητα του ατόμου να κάνει διακρίσεις, επιλογές ή να τακτοποιεί ενδεχόμενα, με άλλα λόγια η πληροφόρηση μέσω της οποίας μειώνεται η αβεβαιότητά του. Στον αντίποδα, ως ασυνείδητo θεωρείται η συνθήκη της ύπαρξης που απαρτίζεται από άπειρα συγκροτήματα όπου κυριαρχεί το παράδοξο και τα αντίθετα συγχωνεύονται στην ομοιότητα.
Στα σπονδυλωτά η συνείδηση είναι μια δυναμική, ολοκληρωμένη, πολυτροπική ψυχική διεργασία, που προκύπτει από φυσικά γεγονότα τα οποία συμβαίνουν στον πρόσθιο εγκέφαλο. Εύλογα, οι νευρωνικές δομές και οι μηχανισμοί που διέπουν τη συνείδηση επιλέχθηκαν κατά τη διάρκεια της εξέλιξης, επειδή επιτρέπουν στα ζώα να σχεδιάζουν και να προετοιμάζονται για μελλοντικά ενδεχόμενα.
Οι διεργασίες της συνείδησης προκύπτουν αυτόματα, αλλά και εκ προθέσεως. Σε κάθε δεδομένη στιγμή, το περιεχόμενο αυτό συνιστά μια ενιαία «σκηνή» που μπορεί να διαμορφωθεί τόσο από μια περιορισμένη επιλογή εξωγενών αισθητηριακών πληροφοριών, όσο και από ενδογενή κατασκευάσματα που δημιουργούνται από αποθηκευμένες μνήμες, ή με κάποιον συνδυασμό των δύο. Η συνείδηση είναι κατ’ ανάγκη υποκειμενική και εσωτερική, αλλά το περιεχόμενό της μπορεί συχνά να συναχθεί από τη συμπεριφορά των ζώων ή την προφορική αναφορά στους ανθρώπους. Η συνείδηση πράξεων ή συναισθημάτων φαίνεται να είναι απαραίτητη για τη θέσπιση «επεισοδιακής μνήμης».
Πηγή: Σύγχρονη Ψυχιατρική
