Πολλές από τις σκέψεις και συμπεριφορές μας είναι εντελώς αυτόματες. Τι μπορούμε να κάνουμε για να αποκτήσουμε τον έλεγχο του εγκεφάλου μας;
Πολλές από τις αντιδράσεις μας, εμφανίζονται αυτόματα χωρίς να μας γίνονται συνειδητές. Αυτό το αυτόματο επίπεδο συνείδησης ή "αυτόματος πιλότος", όπως μπορούμε να το ονομάσουμε, λειτουργεί με τον ίδιο τρόπο όπως ένας υπολογιστής που εκτελεί τις λειτουργίες του χωρίς να γνωρίζει ο χειριστής τους τις πολλές χιλιάδες ατομικών υπολογισμών που χρειάζεται να ολοκληρώσει, ακόμη και για μια απλή εργασία όπως να συντάξει μία πρόταση.
Πάρτε, για παράδειγμα, μία κοινή καθημερινή δραστηριότητα όπως η οδήγηση ενός αυτοκινήτου. Πόσο συχνά οδηγείτε, ενώ η προσοχή σας εστιάζεται σε κάτι άλλο, όπως να προετοιμάζεστε διανοητικά για την επικείμενη συνάντηση με το αφεντικό σας ή τη σκέψη σας για τις επερχόμενες διακοπές σας; Οι έμπειροι οδηγοί εναποθέτουν σε ένα αυτόματο επίπεδο προσοχής, πολλά από τα μηχανικά καθήκοντα που σχετίζονται με την οδήγηση ρουτίνας, όπως το κράτημα του τιμονιού, την επιτάχυνση και το φρενάρισμα, πράγμα που σημαίνει ότι ενεργοποιείται ο αυτόματος πιλότος στο κεφάλι τους.
Αυτό το αυτόματο επίπεδο συνείδησης είναι υπεύθυνο για το συντονισμό των ενεργητικών συμπεριφορών μας, ώστε να μπορούμε να διατηρούμε το αυτοκίνητο στη λωρίδα του και να κάνουμε τις κατάλληλες απαιτούμενες προσαρμογές - επιτάχυνση, επιβράδυνση, διεύθυνση, φρενάρισμα κ.α. Οι πιθανότητες την τελευταία φορά που οδηγήσατε το αυτοκίνητό σας και εκτελέσατε χιλιάδες διακριτές κινήσεις των χεριών και των ποδιών, να είχατε έστω και ελάχιστη επίγνωση αυτών των αντιδράσεών σας, είναι ελάχιστη. Μπορείτε να σκεφτείτε την οδήγηση σας καθώς πηγαίνετε στην εργασία σας. Πόσες φορές επιβραδύνετε ή επιταχύνετε; Πόσες δεξιές στροφές κάνατε; Δεν ξέρετε; Ούτε και εγώ ξέρω. Αλλά κάποιος μας κάνει να φτάνουμε όπου κατευθυνόμαστε με ασφάλεια.
Όταν το αυτόματο επίπεδο συνείδησής μας «παίρνει μπροστά», τότε το συνειδητό μυαλό μας είναι ελεύθερο να εκτελεί άλλα καθήκοντα.
Μάλιστα, ορισμένοι πιστεύουν ότι έχουν την καλύτερη δημιουργική τους σκέψη ενώ οδηγούν. Το αυτόματο επίπεδο συνείδησης διακόπτεται μπροστά σε καταστάσεις που απαιτούν άμεση συνειδητή εμπλοκή, όπως αν το αυτοκίνητο μπροστά σας ξαφνικά επιβραδύνει ή αν σταματήσετε ξαφνικά ή όταν πρέπει να αποφασίσετε σε μια στιγμή να περάσετε ή να σταματήσετε στο πορτοκαλί του φαναριού.
Δοκιμάστε το παρακάτω γνωστικό πείραμα
Φανταστείτε να οδηγείτε στην πόλη ενώ εστιάζετε όλη την προσοχή σας στην οδήγηση σας. Εννοώ να εστιάζετε το 100% της συνείδησής σας, στις κινήσεις του σώματός σας. Φέρτε στο μυαλό σας κάθε μικρή κίνηση των χεριών και των ποδιών σας καθώς κινείτε το αυτοκίνητο (π.χ. «Τώρα γυρίζω τον τροχό δεξιόστροφα περίπου 90 μοίρες για να κάνω τη σωστή στροφή ... Τώρα πατώ τον συμπλέκτη περίπου 10 εκατοστά καθώς μεταβαίνω από την πρώτη σε δεύτερη ταχύτητα»). Φανταστείτε πόσο δύσκολο, αδέξιο ή ακόμα και αμήχανο θα ήταν να διατηρήσετε την πλήρη προσοχή σε κάθε πτυχή της οδήγησης σας, όλα σε πραγματικό χρόνο.
Μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς μας διέπεται από αυτόματες διαδικασίες, συμπεριλαμβανομένης της εκτέλεσης συνηθισμένων μηχανικών εργασιών, όπως το πλύσιμο των πιάτων, το μπάνιο, η ραφή ενός κουμπιού ή άλλες οικιακές εργασίες. Αυτές οι αυτόματες διαδικασίες λειτουργούν πολύ καλά, χωρίς να χρειάζεται η συνείδησή μας να τις παρακολουθεί στενά. Ναι, γνωρίζουμε τι κάνουμε: γνωρίζουμε, για παράδειγμα, ότι πλένουμε τα πιάτα και δεν τρίβουμε το πάτωμα. Αλλά ο ίδιος ο εαυτός μας, μπορεί να απομακρυνθεί πολύ από τις μηχανικές κινήσεις των δακτύλων και των χεριών μας, όταν ενεργοποιούμε τον αυτόματο πιλότο στο κεφάλι μας. Στην πραγματικότητα, η ευαισθητοποίηση αυτών των αυτόματων διαδικασιών, μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά μας να λειτουργούμε αποτελεσματικά.
Όπως αναφέρει ο φημισμένος πιανίστας Vladimir Horowitz, το χειρότερο πράγμα που μπορεί να συμβεί σε ένα πιανίστα συναυλιών είναι να σκεφτεί τη θέση των δακτύλων του. Δεν χρειάζεται να σκεφτόμαστε συνειδητά πώς να ποδηλατούμε ή πώς να ανεβαίνουμε τις σκάλες. Στην πραγματικότητα, χρειάζεται να μη σκεφτόμαστε συνειδητά κάθε κίνηση που κάνουμε όταν ανεβαίνουμε τις σκάλες, διότι διαφορετικά θα μπορούσαμε να χάσουμε την ισορροπία μας ή ακόμα και να πέσουμε κάτω.
Ο εγκέφαλος μας δεν είναι μόνο καλωδιωμένος για να εκτελεί πολλά μηχανικά καθήκοντα χωρίς συνειδητή σκέψη, αλλά έχει επίσης διαμορφωθεί για να αντιλαμβάνεται τα ερεθίσματα χωρίς συνειδητή προσοχή.
Το περιβάλλον, μας τροφοδοτεί με ένα διαρκή βομβαρδισμό ερεθισμάτων, όπως ήχους, οπτικές εικόνες και οσμές, καθώς και εσωτερικά μηνύματα όπως η πείνα, η ναυτία, το μυϊκό σφίξιμο και ο πόνος. Αυτά τα μηνύματα μεταφράζονται από τον εγκέφαλο χωρίς απαραίτητα να εμπλέκονται σε συνειδητές διαδικασίες. Για παράδειγμα, μπορούμε να μυρίσουμε ένα γνωστό άρωμα που μας προκαλεί ασυνείδητες συσχετίσεις, βυθίζοντας τα συναισθήματα μας να σχετιστούν με παρόμοιες καταστάσεις από ένα παρελθόν στο οποίο εκτέθηκαν στην ίδια ή παρόμοια οσμή.
Οι ψυχολόγοι αναγνωρίζουν ότι η σκέψη μας λειτουργεί σε δύο επίπεδα, σε συνειδητό επίπεδο και σε ένα ασυνείδητο ή αυτόματο επίπεδο
Παρόλο που ο Φρόιντ ήταν ίσως ο πρώτος θεωρητικός που διερεύνησε τα βάθη του ασυνείδητου μυαλού, είμαστε ακόμα στην αρχή της επιστημονικής έρευνας για την ασυνείδητη ή προγνωστική σκέψη. Η επιστημονική εργασία σχετικά με τη λειτουργία των ασυνείδητων διαδικασιών είναι ένας σημαντικός τομέας σπουδών που βρίσκεται στην ακμή του. Όμως πολλοί ψυχολόγοι σήμερα αντιλαμβάνονται τις ασυνείδητες διαδικασίες με πολύ διαφορετικό τρόπο από ό, τι ο Φρόιντ.
Για τον Φρόιντ, το ασυνείδητο ήταν μια περιοχή του μυαλού στην οποία υπάρχει μια συνεχής μάχη μεταξύ ενορμήσεων (σεξουαλικών και επιθετικών ενορμήσεων) που προκύπτουν από το σκοτεινό περίβλημα στο μυαλό που ονομάζεται Ιd, το οποίο παλεύει με αντίθετες δυνάμεις που δέχονται εντολές από την ψυχολογική πραγματικότητα, μία ψυχική «οντότητα» που στοχεύει στην επίλυση των προβλημάτων, το Εγώ. Η μιλιταριστική μεταφορά του Φρόιντ για τους δυναμικούς αγώνες μέσα στο ανθρώπινο μυαλό ανάμεσα στις αντιτιθέμενες διανοητικές δυνάμεις, έριξε φως στην παλιά διάκριση μεταξύ πάθους και λογικής στο τέλος του 19ου αιώνα και αρχές του 20ου αιώνα.
Πολλοί σύγχρονοι ψυχολόγοι έχουν μια πολύ διαφορετική αντίληψη για το ασυνείδητο μυαλό
Αντί να το δούμε σαν ένα κοχλάζον καζάνι όπου μάχονται «αόρατες» δυνάμεις, αντιλαμβανόμαστε το ασυνείδητο μυαλό, ή ίσως πιο σωστά, το αυτόματο μυαλό, ως ένα σύνολο γνωστικών διεργασιών για να κοσκινίζουμε τα ερεθίσματα που προσκρούουν στα αισθητήρια όργανα μας και να προετοιμάζουμε τις αντιδράσεις μας σε αυτά. Το αυτόματο μυαλό μας επιτρέπει να αναγνωρίζουμε σε μια στιγμή ένα γνωστό πρόσωπο, να παίζουμε ένα μουσικό όργανο χωρίς να σκεφτόμαστε τη θέση των δακτύλων μας και να οδηγούμε ένα ποδήλατο χωρίς να σκεφτόμαστε πώς να διατηρούμε την ισορροπία μας.
Πολλές από τις καθημερινές συμπεριφορές μας, ίσως οι περισσότερες, περιλαμβάνουν αυτόματες διαδικασίες που βρίσκονται εκτός της εμβέλειας της συνηθισμένης συνειδητοποίησης. Η ικανότητά μας για προγνωστική αυτόματη σκέψη μπορεί να μην ενεργεί όπως συνήθως θεωρούμε ότι κάνει, αλλά είναι μάλλον μια μορφή σιωπηρής, αξιολογικής επεξεργασίας που μας επιτρέπει να εκτελούμε μηχανικές κινήσεις και να διαχωρίζουμε την ήρα από το σιτάρι στα δεδομένα που συνεχώς πλημμυρίζουν τα αισθητήρια όργανα μας.
Τώρα, πώς αυτά τα διπλά επίπεδα συνείδησης - το αυτόματο επίπεδο και το συνειδητό επίπεδο - σχετίζονται με τις συναισθηματικές αντιδράσεις μας; Αρκετά, όπως φανερώνεται, καθώς διαπιστώνουμε ότι πολλές από τις αρνητικές μας σκέψεις λειτουργούν με αυτόματο τρόπο.
Οι αρνητικές σκέψεις κυριαρχούν και «επιβάλλουν» μία σκληρή αξιολόγηση των ικανοτήτων μας, των αδυναμιών του χαρακτήρα μας, μας κάνουν να πιστεύουμε ότι έρχονται τρομακτικές συνέπειες στο μέλλον, υποκινούν το θυμό, προτρέπουν τις επιθετικές αντιδράσεις και μας μαθαίνουν για τις αδυναμίες, τα λάθη και τις επιφυλάξεις μας. Όταν μας τσιμπούν, βιώνουμε συναισθήματα φόβου, θυμού, ενοχής, ανησυχίας και άλλα παρόμοια. Μειώνουν επίσης την αυτοεκτίμηση μας ή πώς σκεφτόμαστε τον εαυτό μας.
Κάποιες αρνητικές σκέψεις εμφανίζονται αυτόματα, σαν να «σκάνε» απλά στο κεφάλι μας, χωρίς καμία συνειδητή προσπάθεια. Άλλες αρνητικές σκέψεις είναι προϊόντα της συνειδητής επίγνωσης, του μηρυκασμού των προβλημάτων, των ελαττωμάτων, ατελειών, απογοητεύσεων και αποτυχιών. Αυτές οι ενοχλητικές σκέψεις προκύπτουν στον εσωτερικό διάλογο που έχουμε με τον εαυτό μας κατά τη διάρκεια της ημέρας, όπως όταν μιλάμε ψυθιριστά στον εαυτό μας.
Στη θεραπεία επικεντρωνόμαστε στη σημασία της προσοχής στην εσωτερική ομιλία μας, καθώς και στις συναισθηματικές μας αντιδράσεις στο παρόν, ώστε να μπορέσουμε να φέρουμε στη συνείδηση τις υποκείμενες σκέψεις που προκαλούν αυτές τις συναισθηματικές καταστάσεις. Πρέπει να σταματήσουμε και να σκεφτούμε τι σκεφτόμαστε και πώς αισθανόμαστε.
Θα συνεχίζουμε να κουβαλούμε το βάρος που προκαλείται από τα αρνητικά συναισθήματα, εκτός αν είμαστε σε θέση να εντοπίσουμε και να διορθώσουμε τις αρνητικές σκέψεις που τριγυρίζουν στα κεφάλια μας. Αλλά πώς μπορούμε να αντιμετωπίζουμε αυτές τις σκανδαλιστικές σκέψεις, ειδικά εκείνες που φαίνεται να μπαίνουν στο κεφάλι μας χωρίς να έχουμε κάνει καμία συνειδητή προσπάθεια να τις βάλουμε εκεί; Μπορούμε μόνο να γνωρίζουμε τις συναισθηματικές μας αντιδράσεις, αλλά όχι τις σκέψεις που τις απομακρύνουν. Ένας θεραπευόμενος θα έλεγε: Λοιπόν, δεν ξέρω τι με έκανε να το νιώσω αυτό αλλά άρχισα να νιώθω έτσι...
Αφήστε τα συναισθήματά σας να γίνουν ο οδηγός σας. Δουλέψτε στο παρασκήνιο των συναισθημάτων, από τα συναισθήματα στις υποκείμενες σκέψεις ή τις πεποιθήσεις που τις πυροδοτούν. Οι άνθρωποι είναι γενικότερα ενήμεροι για τις συναισθηματικές τους καταστάσεις παρά για τις φευγαλέες σκέψεις που περνούν από το κεφάλι τους. Για να καταλάβουμε αυτές τις «αόρατες» σκέψεις, πρέπει να επιβραδύνουμε τη δράση και να τις φέρνουμε στο προσκήνιο της συνειδητοποίησης. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε τις συναισθηματικές καταστάσεις μας ως οδηγό για να ξεφύγουμε από τις ελεγκτικές ή τις προκλητικές γνωστικές λειτουργίες.
Ακολουθήστε αυτήν την τεχνική για να εντοπίσετε αυτές τις ενοχλητικές σκέψεις
Ρωτήστε τον εαυτό σας: Τι νιώθω αυτή τη στιγμή; Θυμό; Ενοχή; Ανησυχία; Θλίψη; Ολα αυτά μαζί; Στη συνέχεια, δοκιμάστε τις σκέψεις σας αυτή τη στιγμή, ρωτώντας τον εαυτό σας ερωτήσεις του είδους:
Τι σκέψεις περνούν από το μυαλό μου;
Τι σκέφτομαι;
Τι αναμνήσεις προκαλεί αυτό το συναίσθημα;
Τι λέω στον εαυτό μου κάτω από την αναπνοή μου;
Κρατήστε τις σκέψεις που έρχονται στο μυαλό σας. Διατηρήστε μία καταγραφή σε ένα ημερολόγιο σκέψης, σημειώνοντας την ημέρα, την ώρα, την αίσθηση της κατάστασης (θυμός, άγχος, κατάθλιψη κ.λπ.), την κατάσταση (όπου ήσουν και τι κάνατε) και τις συνοδευτικές σκέψεις στο μυαλό σας.
Διατηρώντας ένα αρχείο των σκέψεων που συνοδεύουν τα αρνητικά συναισθήματα, μπορείτε να προσδιορίσετε καλύτερα τα υποκείμενα μοτίβα στη σκέψη σας που προκαλούν τις συναισθηματικές αντιδράσεις σας. Μπορείτε να παρατηρείτε αυτές τις σκέψεις, να τις αξιολογήσετε υπό το πρίσμα της πραγματικότητας (είναι ακριβείς ή παραμορφωμένες;) και να τις υποκαταστήσετε σε πιο υγιείς και πιο προσαρμοστικές σκέψεις κάθε φορά που βρίσκεστε να έχετε παρασυρθεί σε μία αρνητική σκέψη.
Αν δυσκολεύεστε να παίζετε το ρόλο του «ντετέκτιβ σκέψης», ίσως θελήσετε να συμβουλευτείτε έναν θεραπευτή, ειδικά κάποιον εξειδικευμένο στη γνωστική συμπεριφορική θεραπεία, μία προσέγγιση που εστιάζει στον εντοπισμό των ανησυχητικών σκέψεων και στην ταξινόμησή τους και κατόπιν στη συνεργασία με τους θεραπευόμενους για να τους βοηθήσει να αλλάξουν τη σκέψη τους.
Ένας θεραπευτής μπορεί συχνά να βρει το νήμα που συνδέει τις εσωτερικές ενοχλητικές σκέψεις σας και τις παραμορφωμένες πεποιθήσεις που μπορεί να αντιπροσωπεύουν. Οι δυφορικές σκέψεις συχνά σχετίζονται με τις βαθύτερες βασικές πεποιθήσεις που ενσταλάχτηκαν στην παιδική ηλικία ή στις αρχές της ζωής που κρύβονται στις σκιές του μυαλού. Για να αλλάξουμε τα ενοχλητικά συναισθήματα, πρέπει να εντοπίσουμε και να αλλάξουμε τις υποκείμενες σκέψεις που τις πυροδοτούν και τις βασικές πεποιθήσεις που τις υποστηρίζουν.
Πηγή: Psychologytoday.com
Απόδοση - Επιμέλεια: PsychologyΝow.gr
