Διημερίδα: Το υποκείμενο, ο καπιταλιστής και ο άγιος. Τι απαντά ο ψυχαναλυτής στην κρίση του κοινωνικού δεσμού;

Total Mindfulness Professional: Εκπαίδευση και πιστοποίηση στην Τέχνη της Σωματικής και Ψυχικής Ευεξίας

Ἀλυπίας Τέχνη - 4ετές Πρόγραμμα στη Συνθετική Ψυχοθεραπεία (Συστημική, Υπαρξιακή, Πολιτισμική)

Ο Ψυχαναλυτικός Σύλλογος Freud–Lacan διοργανώνει διημερίδα με θέμα «Το υποκείμενο, ο καπιταλιστής και ο άγιος. Τι απαντά ο ψυχαναλυτής στην κρίση του κοινωνικού δεσμού; ». Οι εργασίες θα διεξαχθούν ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 8 και Σάββατο 9 ΜΑΪΟΥ 2015 στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, Αμφιθέατρο «Άλκης Αργυριάδης», Πανεπιστημίου 30, Αθήνα.

Επιχείρημα

Είναι πλέον αποδεκτό, παρά τις όποιες αμφισβητήσεις, ότι η ψυχανάλυση αποτελεί προϊόν του πολιτισμού, αναπόσπαστο δηλαδή μέρος της ανθρώπινης κληρονομιάς. Η φροϋδική ανακάλυψη, πραγματική κοπερνίκεια επανάσταση, εισήγαγε βαθειά τομή στο πεδίο της γνώσης. Η ανατροπή της σχέσης του υποκειμένου με την ασυνείδητη γνώση, στην αναλυτική συνεδρία, καθιστά πρόδηλο στο υποκείμενο ότι δεν ανάγεται σε αυτό που έως τώρα πίστευε ότι τον καθορίζει στην ιστορία του. Τι αλλάζει, όμως, για τον αναλυόμενο και τον κοινωνικό του περίγυρο; Άραγε, η μετάλλαξη του συμπτώματος από παθολογικό μόρφωμα σε έρεισμα για δημιουργία επιτρέπει στον αναλυόμενο τη φιλοξενία του σε έναν κοινωνικό δεσμό, αλλά ταυτόχρονα και την ανανέωση του τελευταίου;

Αυτό είναι άλλωστε το διακύβευμα του Αναλυτικού Λόγου, του νεότερου από τους τέσσερεις Λόγους / τύπους κοινωνικού δεσμού, όπως τους όρισε ο Jacques Lacan το 1970. Οι τέσσερεις αυτοί θεμελιακοί Λόγοι οι οποίοι εμφανίζονται τόσο πριν, όσο και μετά την εγκαθίδρυση της σύγχρονης επιστήμης από τον Καρτέσιο, περιστρέφονται γύρω από έναν σταθερό άξονα: τον φραγμό στην απόλαυση που συνεπάγεται ο ανθρώπινος νόμος, τον οποίο οι ανθρωπολόγοι είχαν ήδη εντοπίσει στην απαγόρευση της αιμομιξίας και ο Φρόυντ αντλώντας έμπνευση από τον Σοφόκλειο μύθο ανήγαγε το οιδιπόδειο και το σύμπλεγμα του ευνουχισμού σε οικουμενική αρχή.

Η ψυχανάλυση, επομένως, ως κλινική πρακτική και ως γνωστικό θεωρητικό πεδίο αφορά στη διαλεκτική ανάμεσα στην αμετάβλητη μοναδικότητα του συμπτώματος του υποκειμένου και την ένταξή του τελευταίου στον κοινωνικό δεσμό. Ο Αναλυτικός Λόγος ορίζεται από τον Lacan και πέραν της ίδιας της αναλυτικής διαδικασίας, ως φορέας της εναλλαγής των άλλων Λόγων- κοινωνικών δεσμών. Η πολύτιμη αυτή θέση εγκαθιδρύει την ψυχανάλυση ως φορέα του κοινωνικού δεσμού.

Το 1973-74 ο Λακάν εισάγει τον τύπο του Λόγου του καπιταλιστή ως παραλλαγή και σύγχρονη εκδοχή του Λόγου του Κυρίου, ενώ ταυτόχρονα προβαίνει σε δύο εκπληκτικές, για την εποχή, «προφητείες»: αφενός την άνοδο του ρατσισμού και αφετέρου το γεγονός ότι ο καπιταλισμός, ως «τέλειο σύστημα», έχει κατά κάποιον τρόπο «ημερομηνία λήξεως», λόγω της συνεχούς επιτάχυνσης του κύκλου παραγωγή-κατανάλωση/κερδοσκοπία/συσσώρευση, κύκλο που μπορεί να οδηγήσει εν τέλει σε παρανάλωμα. Ο Λόγος του καπιταλιστή, κατ’ εξαίρεση ως προς όλους τους άλλους, καταργεί τον φραγμό της απόλαυσης, αφήνοντας το υποκείμενο να εννοήσει ότι υπάρχει κάπου στη γη Το απόλυτο εμπόρευμα, απόλυτο αντικείμενο που θα το οδηγήσει στην «υπέρτατη απόλαυση» συμπληρώνοντάς το, δηλαδή εξαλείφοντάς το ως υποκείμενο της επιθυμίας. Ουσιαστικά ο Λόγος του καπιταλιστή λειτουργεί διαστροφικά, εκτρέποντας την ανθρώπινη επιθυμία σε τεχνητή ανάγκη.

Επί πλέον, αντί της αναμενόμενης απόλαυσης, παράγει όλο και περισσότερο..., έλλειψη «περισσότερης» απόλαυσης. Ο κύκλος «παραγωγή-κατανάλωση» προϋποθέτει μία κατανάλωση συνεχώς αυξανόμενη. Εάν υπήρχε πραγματικά ικανοποίηση της απόλαυσης, τότε μόνο η κατανάλωση θα μειωνόταν και ακολούθως η παραγωγή, επιφέροντας συστημική κρίση. Ωστόσο, όχι μόνο δεν συμβαίνει αυτό, αλλά αντιθέτως το σύστημα παράγει συνεχώς ... έλλειψη απόλαυσης!

Αυτό που είχε διαφύγει από τον Μαρξ είναι το γεγονός ότι η απόλαυση αποτελεί «βαρέλι δίχως πάτο», όπως το συμβόλιζε ο πίθος των Δαναΐδων. Το δομικό αυτό γνώρισμα ο Λακάν το αποδίδει με την έννοια της υπεραπόλαυσης. Με λίγα λόγια, όπως αναφέρει ο Pierre Bruno στο βιβλίο του «Ο Λακάν περατάρης του Μαρξ», όσο περισσότερο καταναλώνω, τόσο η απόσταση από την αναμενόμενη απόλαυση αυτής της κατανάλωσης μεγαλώνει. Ή πιο απλά, όσο πίνω, τόσο περισσότερο διψώ. Ο εθισμός αποτελεί την κλινική έκφανση αυτού του πασίγνωστου φαινομένου που εξαπλώνεται σε όλα τα πεδία της κατανάλωσης: ηλεκτρονικά παιχνίδια, τυχερά παιχνίδια, τοξικές ουσίες, πορνογραφία, βουλιμία / ανορεξία, κλπ.

Ο Λακάν μάς κληροδότησε ως θεωρητική παρακαταθήκη την έξοδο από τον Καπιταλισμό δια μέσου του Αναλυτικού Λόγου. Πώς όμως μπορεί να συμβεί αυτό; Διότι ακόμη και αν υποθέσουμε ότι στο πέρας μιας ανάλυσης το υποκείμενο δεν υπακούει πλέον στις σειρήνες που υπόσχονται την υπέρτατη απόλαυση μέσω της απόκτησης αγαθών, μπορούμε να υποθέσουμε κατ’επέκταση ότι υπάρχει αυτή η δυνατότητα αποδέσμευσης και, γιατί όχι, ένα είδος «μαζικής εξόδου» από τον καπιταλισμό; Ο Λακάν ωστόσο μας προειδοποιεί, ότι δεν θα άξιζε τον κόπο αν αυτό ίσχυε μόνο για λίγους.

Βρισκόμαστε, ίσως, σε μια ιστορική στιγμή κατά την οποία, οι αλλεπάλληλες κρίσεις του καπιταλισμού, κυρίως μετά την τελευταία χρηματοπιστωτική κρίση που ξέσπασε το 2007 στις Η.Π.Α. μοιάζουν να αντιστοιχούν με τις «προφητείες» του Λακάν οι οποίες συνάδουν και με τις προβλέψεις πολλών επιστημόνων οικονομολόγων, οικονομικών αναλυτών, κοινωνιολόγων, κλιματολόγων, φιλοσόφων και άλλων ειδικών.

Επιπροσθέτως, το κυριότερο συμπέρασμα που εξάγεται από την μακρά περίοδο που προηγήθηκε της κρίσης, δηλαδή κατά την διάρκεια της οικονομικής ανάπτυξης της «δεύτερης βιομηχανικής επανάστασης», κατά τον Jeremy Rifkin, είναι ότι το καπιταλιστικό σύστημα ευημερεί εις βάρος της υπόστασης του κοινωνικού δεσμού και των βασικών κοινωνικών αναγκών ενώ παράλληλα καταστρέφει την ισορροπία του οικοσυστήματος και της βιοποικιλότητας. Την εμπορευματοποίηση της εργασίας, όπως την θεμελίωσε θεωρητικά ο Μαρξ με την επινόηση της υπεραξίας, διαδέχτηκε μια γενίκευση της εμπορευματοποίησης η οποία πλέον αφορά στην πνευματική παραγωγή, την κουλτούρα, τον έρωτα, την υποκειμενικότητα καταδυναστεύοντας τελικά ολόκληρη την ανθρώπινη ζωή. Οι περισσότεροι πόλεμοι ξεσπούν όταν διακυβεύεται ο έλεγχος των ενεργειακών πόρων.

Πού θα οδηγηθεί η ανθρωπότητα μετά το φιάσκο που επέφερε η πολλά υποσχόμενη για την ευημερία των λαών παγκοσμιοποίηση; Άραγε, ο νέος κύκλος της «τρίτης βιομηχανικής επανάστασης» (Rifkin) με την τροποποίηση ορισμένων ιδεολογικών αρχών, π.χ. προκρίνοντας το δικαίωμα πρόσβασης / χρήσης, αντί του δικαιώματος στην ιδιοκτησία, θα αποφέρει περισσότερες δυνατότητες στις νέες γενιές για εναλλακτικές μορφές συνεταιρικότητας, ανταλλαγής και αλληλεγγύης; Θα στοιχηματίζαμε πως ναι, αλλά με την απαραίτητη προϋπόθεση ότι θα υπάρξει η αφύπνιση των πολιτών, ανάλογη με αυτήν που επιτυγχάνει ένα υποκείμενο στην περάτωση της ανάλυσής του.

Η διημερίδα που θα πραγματοποιηθεί στην Αθήνα στις 8 και 9 Μαΐου 2015 αναμένεται ότι θα αποτελέσει ένα πεδίο συνάντησης, αμοιβαίας ανταλλαγής και κατάθεσης εργασιών από επιστήμονες που προέρχονται από διάφορους χώρους του επιστητού, κοντολογίς μία συνάντηση όλων εκείνων οι οποίοι διερωτώνται ή/ και πιστεύουν σε μια δυνατότητα αποδέσμευσης από την αλλοτρίωση του καπιταλιστικού Λόγου, ο οποίος προσπαθεί να μας πείσει ότι δεν υπάρχει καμία εναλλακτική δίοδος σωτηρίας.

Επιστημονική Επιτροπή:

Συντονιστές επιστημονικής επιτροπής: Μαλίχιν Κατερίνα, Σακελλαρίου Δημήτρης, Αθανασίου Σοφία, Κανελλοπούλου Λίσσυ, Κλαμπατσέα Άντα, Λαδικού Διονυσία, Παπαθεοδώρου Πάνος, Πουλή Έλντα

Οργανωτική Επιτροπή:

Συντονιστές οργανωτικής επιτροπής: Ντούρα Ανίσα, Τριανταφύλλου Πηνελόπη, Αβραμίδου Θένια, Διαμαντίδου Σοφία, Κακούλας Γιάννης, Μαλίχιν Κατερίνα, Πουλή Έλντα, Σακελλαρίου Σκεύη, Σχορετσανίτης Νίκος

Γενικός Συντονισμός:

Πουλή Έλντα