Το ΔΙ.ΚΕ.Ψ.Υ. (Διεπιστημονική & Ερευνητική Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη Παιδιών και Ενηλίκων) διαθέτοντας πλούσια εμπειρία στη θεραπευτική διαχείριση παιδιών που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού και στη διοργάνωση σεμιναρίων για την Ειδική Αγωγή, ανακοινώνει την έναρξη του ετήσιου προγράμματος εξειδίκευσης στη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος: Αξιολόγηση και Αποκατάσταση παιδιών και εφήβων.
Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα που απευθύνεται σε Ψυχολόγους, Παιδοψυχολόγους, Παιδοψυχίατρους, Λογοθεραπευτές, Εργοθεραπευτές, Ειδικούς παιδαγωγούς, σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων και Κοινωνικούς λειτουργούς παρέχει πλήρη γνώση και εξειδικευμένη κατάρτιση στην εφαρμογή βασικών μεθοδολογιών για την εκπαίδευση των παιδιών και εφήβων με ΔΑΦ δίνοντας έμφαση στην πρώιμη παρέμβαση.
Για να γνωρίσουμε περισσότερα για τον αυτισμό και το εκπαιδευτικό πρόγραμμα, ήρθαμε σε επικοινωνία με την κυρία Ελευθερία Ορφανάκη*, η οποία είναι Ψυχολόγος με ειδίκευση σε προγράμματα αποκατάστασης παιδιών και εφήβων με αναπτυξιακές δυσκολίες, επιστημονική Διευθύντρια του τμήματος αυτισμού στο ΔΙ.ΚΕ.Ψ.Υ. (Διεπιστημονική & Ερευνητική Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη Παιδιών και Ενηλίκων) και επιστημονική υπεύθυνη του ετήσιου προγράμματος εξειδίκευσης στη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος: Αξιολόγηση και Αποκατάσταση παιδιών και εφήβων.
Πώς θα ορίζατε τον αυτισμό;
O Αυτισμός είναι μια σύνθετη αναπτυξιακή διαταραχή που επηρεάζει την ομαλή εξέλιξη ενός παιδιού από τα πρώτα χρόνια της ζωής. Η λειτουργία του εγκεφάλου διαφοροποιείται, επομένως αναγνωρίζουμε τον αυτισμό σαν μια διαφορετικότητα στον αναπτυσσόμενο εγκέφαλο. Τα παιδιά με αυτισμό αποκλίνουν σε σχέση με τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης κυρίως στην επικοινωνία, στην κοινωνική αλληλεπίδραση και σε θέματα συμπεριφοράς.
Η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος εμφανίζεται συχνότερα στα αγόρια σε σχέση με τα κορίτσια, με αναλογία 4/1. Δεν συνδέεται με συγκεκριμένο κοινωνικο-οικονομικό-πολιτισμικό επίπεδο, ωστόσο οι βιολογικές και νευρολογικές διαφοροποιήσεις μας οδηγούν στο συμπέρασμα της γενετικής βάσης του αυτισμού, παρόλα αυτά κανένα μεμονωμένο γονίδιο δεν έχει ενοχοποιηθεί άμεσα.
Η απόκλιση από την τυπική ανάπτυξη αναγνωρίζεται πριν από το 3ο έτος της ζωής ενός παιδιού και υπάρχουν σημαντικές διαφοροποιήσεις στην κλινική εικόνα και τη συμπτωματολογία. Οι πρώτες δυσκολίες που παρατηρούνται είναι στην έκφραση του λόγου, ηχολαλία, ή έλλειψη λόγου, εμμονές, στερεοτυπίες, ασυνήθιστες ανταποκρίσεις σε αισθητηριακά ερεθίσματα, δυσκολία στο παιχνίδι και στην ανάπτυξη κοινωνικών σχέσεων, δυσκολίες στη βλεμματική αναφορά στο πρόσωπο του άλλου, μικρή η μεγάλη απόσυρση.
Στη νέα έκδοση του Διαγνωστικού Εγχειριδίου, Diagnostic and Statistical Manual, 5th Edition καταλήγουμε στον ορισμό του Φάσματος, όπου συμπεριλαμβάνονται όλες οι προηγούμενες διαγνώσεις, εστιάζοντας πλέον στο βαθμό σοβαρότητας της διάγνωσης αυτισμού σε μια κλιμάκωση επιπέδων 1, 2 και 3.
Πόσο συχνή είναι η Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος στη χώρα μας;
Τα τελευταία χρόνια έχουν αυξηθεί τα ποσοστά των παιδιών που διαγιγνώσκονται με Δ.Α.Φ. και είναι γεγονός πως ο αριθμός μπορεί να ανησυχεί τους επιστήμονες σε σχέση με την αύξουσα πορεία. Όμως οφείλουμε να παραδεχτούμε πως αυτό οφείλεται και στην έγκυρη και έγκαιρη διάγνωση, στα αξιόπιστα αξιολογητικά εργαλεία και στην επιστημονική κατάρτιση των ειδικών επιστημόνων στο χώρο αυτό, όπου η χώρα μας υστερούσε σε προηγούμενες δεκαετίες. Η επιστημονική εξειδίκευση οδηγεί στην αναγνώριση αναπτυξιακών δυσκολιών από πολύ νωρίς, κάτι που δεν γινόταν τόσο άμεσα σε προηγούμενες δεκαετίες.
Μέσα από την εμπειρία σας, ποια είναι η ιδανική διαχείριση των συμπτωμάτων της Διαταραχής Αυτιστικού Φάσματος;
Θα έλεγα με σιγουριά η εξατομικευμένη προσέγγιση των δυσκολιών του κάθε παιδιού, του κάθε εφήβου, της κάθε περίπτωσης ανθρώπου με Δ.Α.Φ. Το εξατομικευμένο θεραπευτικό πρόγραμμα (Individualized Educational Program ) στοχεύει στην αναγνώριση του προφίλ του κάθε παιδιού, των εξατομικευμένων δυσκολιών, δεξιοτήτων και του τρόπου που μαθαίνει. Μιλάμε για φάσμα, όρος που είναι συνυφασμένος με διαφοροποιημένες κλινικές περιπτώσεις, συνεπώς δεν μπορούμε να εφαρμόζουμε ένα πλάνο αποκατάστασης δυσκολιών σαν εγχειρίδιο cook book.
Θα πρέπει κάθε θεραπευτής και κάθε ειδικός επιστήμονας να είναι καταρτισμένος σε σχέση με θεωρητικές προσεγγίσεις και προγράμματα παρέμβασης, όπου θα μπορούσε να αξιολογήσει τι είναι ωφέλιμο για κάθε παιδί, τι είναι αποτελεσματικό, ποιο υλικό είναι αυτό που του ταιριάζει και τι τύπος είναι σε σχέση με την πρόσληψη και επεξεργασία των πληροφοριών από το περιβάλλον και τους σημαντικούς άλλους.
Για πρώτη χρονιά, το ΔΙ.ΚΕ.Ψ.Υ. ανακοινώνει το "Ετήσιο πρόγραμμα εξειδίκευσης στη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος: Αξιολόγηση και Αποκατάσταση παιδιών και εφήβων". Τι σας παρακίνησε να δημιουργήσετε αυτό το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα;
Το αίτημα των καιρών, όπου απαιτείται η επιστημονική κατάρτιση, η καθολική εκπαίδευση και η επαγγελματική εξειδίκευση. Πάρα πολλά σεμινάρια είναι βοηθητικά για τους θεραπευτές, ωστόσο μπορεί να είναι μια πρώτη γνωριμία με μια προσέγγιση, μια σύντομη παρουσίαση ή αλλιώς μια γνωριμία με ένα συγκεκριμένο εκπαιδευτικό πρόγραμμα.
Ένα ολοκληρωμένο ετήσιο πρόγραμμα δίνει τη δυνατότητα της ουσιαστικής κατάρτισης τόσο σε θεωρητικό, όσο και σε πρακτικό επίπεδο. Η χρονική διάρκεια αφενός και η πρακτική φύση της εκπαίδευσης συνδυάζει την ιδανική επιλογή για κάποιον ειδικό που θα ήθελε να ασχοληθεί με τις Διαταραχές Αυτιστικού Φάσματος.
Μπορείτε να μας πείτε τι περιλαμβάνει το Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα και σε ποιους απευθύνεται;
Το πρόγραμμα απευθύνεται σε Ψυχολόγους, Παιδοψυχολόγους, Παιδοψυχίατρους, Λογοθεραπευτές, Εργοθεραπευτές, Ειδικούς παιδαγωγούς, σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων, Κοινωνικούς λειτουργούς αλλά και σε όλους όσους θέλουν να ασχοληθούν θεραπευτικά με παιδιά και εφήβους στο φάσμα του αυτισμού, με νοητική στέρηση και αναπτυξιακές διαταραχές.
Με το πέρας της εκπαίδευσης κάθε σπουδαστής είναι καταρτισμένος στον τομέα:
- Κατανόησης διάγνωσης ΔΑΦ
- Αναγνώρισης όλων των διαφοροποιήσεων σε σχέση με τα παιδιά τυπικής ανάπτυξης σε όλους τους τομείς
- Σωστής αξιολόγησης γνωστικών και κοινωνικών δεξιοτήτων με εξειδικευμένα αξιολογητικά εργαλεία
- Οργάνωσης υλικού, εξατομικευμένης παρέμβασης
- Οργάνωσης θεραπευτικού πλάνου, εξατομικευμένου προγράμματος ανάλογα το κλινικό προφίλ του παιδιού και εφήβου
- Οργάνωσης πλάνου σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης
- Καθοδήγησης του οικογενειακού περιβάλλοντος και των σημαντικών άλλων
- Γενίκευσης στόχων σε όλα τα περιβάλλοντα, σε όλα τα κοινωνικά πλαίσια
Οι σπουδαστές θα έχουν εξοικειωθεί με την εφαρμογή βασικών μεθοδολογιών για την εκπαίδευση των παιδιών και εφήβων με ΔΑΦ δίνοντας έμφαση στην πρώιμη παρέμβαση, ενώ παράλληλα θα αναγνωρίσουν την απαραίτητη και συνεχή εκπαίδευση σε κάθε στάδιο ωρίμανσης έως την εφηβεία, αλλά και την ενήλικη ζωή.
Σε ποιες προσεγγίσεις θα εκπαιδευθούν οι συμμετέχοντες στο Εκπαιδευτικό Πρόγραμμα του ΔΙ.ΚΕ.Ψ.Υ.;
Οι σπουδαστές στο ετήσιο πρόγραμμα θα έχουν τη δυνατότητα να εκπαιδευτούν σε σταθερές εκπαιδευτικές προσεγγίσεις που αναγνωρίζονται παγκοσμίως για το όφελος στην εκπαίδευση των παιδιών και εφήβων με Δ.Α.Φ. Το πρόγραμμα περιλαμβάνει συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις αλλά και νεότερες δυναμικές προσεγγίσεις, που εστιάζουν στη νευρολογική οργάνωση και δυναμική σκέψη, στην κοινωνική αλληλεπίδραση με ένα πιο ευέλικτο τρόπο.
Οι συμμετέχοντες θα συνδυάσουν γνώσεις και πρακτικές των στατικών προγραμμάτων, που χτίζουν την προβλεψιμότητα, σε συνδυασμό με την εφαρμογή των δυναμικών προγραμμάτων, όπου δίνουν τη δυνατότητα στα παιδιά με Δ.Α.Φ. να έχουν περισσότερο ενεργό ρόλο, δυναμική σκέψη και ευελιξία σε σχέση με το δυναμικό κόσμο που τα περιβάλλει.
Πού μπορεί να εργασθεί ένας απόφοιτος του Εκπαιδευτικού Προγράμματος "Εξειδίκευσης στη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος: Αξιολόγηση και Αποκατάσταση παιδιών και εφήβων";
Οι συμμετέχοντες στο ετήσιο πρόγραμμα εκπαίδευσης θα μπορούν εφαρμόσουν τις γνώσεις που αποκόμισαν σε:
- Ατομικές συνεδρίες
- Σε πρόγραμμα παρέμβασης σε ιδιωτικούς φορείς
- Σε πρόγραμμα παρέμβασης σε δημόσιους φορείς
- Σε πρόγραμμα παρέμβασης κατ΄οίκον
- Σε συνθήκη παράλληλης στήριξης σε σχολικές μονάδες
- Σε συνθήκη ομαδικού προγράμματος ενσωμάτωσης
- Σε συνθήκη τμήματος ένταξης
- Σε συνθήκη ενσωμάτωσης σε ειδικό σχολείο
- Σε συνθήκη παρέμβασης κέντρου ημέρας, κέντρου δημιουργικής απασχόλησης ή εκπαιδευτικού εργαστηρίου
Ποια είναι η ιδανική ηλικία για να ξεκινήσει η παρέμβαση σε ένα παιδί με αυτισμό;
Όσο πιο νωρίς διαγνωστεί ένα παιδί με αυτισμό, τόσο μεγαλύτερες είναι οι πιθανότητες να ξεκινήσει η εκπαίδευσή του σε πρώιμο στάδιο και να χτιστεί από νωρίς η προοπτική για τη μέγιστη βελτίωση. Η πρώιμη παρέμβαση είναι καθοριστική για την εξέλιξη του παιδιού με ΔΑΦ. Από πολύ νωρίς το παιδί εκπαιδεύεται συστηματικά και λαμβάνει καθοδήγηση προκειμένου να εδραιωθούν οι κατάλληλες συμπεριφορές.
Δεν παγιώνονται αρνητικές συμπεριφορές και συνθήκες, όπου θα πρέπει το παιδί να ξεμάθει σε ένα επόμενο στάδιο. Το παιδί διδάσκεται άμεσα με τα κατάλληλα εκπαιδευτικά προγράμματα γνωστικούς και κοινωνικούς στόχους, που θα του εξασφαλίσουν την καλύτερη δυνατή ενσωμάτωση σε όλα τα κοινωνικά περιβάλλοντα.
Συνήθως οι γονείς προβληματίζονται σε σχέση με ιδιόρρυθμες συμπεριφορές του παιδιού τους ή σε σχέση με την εξέλιξη του λόγου και αναζητούν αξιολόγηση από ειδικούς επαγγελματίες. Εφόσον οι γονείς δεν εφησυχάσουν και αναζητήσουν άμεσα βοήθεια, οι πιθανότητες βελτίωσης της κλινικής εικόνας του παιδιού με ΔΑΦ αυξάνονται σημαντικά.
Έχουν παρουσιαστεί, για παράδειγμα στον κινηματογράφο, περιπτώσεις ατόμων με αυτισμό με ιδιαίτερες ικανότητες που μπορούν να κάνουν πολύπλοκους υπολογισμούς, όπως στην κλασική ταινία "Ο άνθρωπος της βροχής" με τον Ντάστιν Χόφμαν αλλά στην πραγματικότητα δυσκολεύονται να κάνουν καθημερινές πράξεις όπως να πάνε για ψώνια στο σούπερ μάρκετ. Ποια περίπτωση βρίσκεται πιο κοντά στην αλήθεια;
Ένα ποσοστό παιδιών που Ανήκουν στο Φάσμα του Αυτισμού έχουν ένα ιδιαίτερο ταλέντο, κάποιες νησίδες ικανοτήτων, όμως το ποσοστό αυτό είναι πολύ μικρό και θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι η εξαίρεση παρά ο κανόνας. Μια αξιοθαύμαστη περίπτωση αυτιστικού ενήλικα που θα ξεχώριζα προσωπικά είναι ο καλλιτέχνης Stephen Wiltshire, όπου αρχικά ενημερώθηκα για το ιδιαίτερο ταλέντο του στην εκπαίδευσή μου στην Αμερική.
Ο άνθρωπος αυτός μπορεί να ζωγραφίσει με απόλυτη ακρίβεια πόλεις, τοπία και μέρη που έχει επισκεφτεί και έχει παρατηρήσει με μια σύντομη ματιά. Η φωτογραφική του μνήμη του επιτρέπει να απεικονίζει με απόλυτη ακρίβεια όλα τα κτίρια, στην ακριβή θέση και με πολλές λεπτομέρειες που ο κοινός εγκέφαλος θα ήταν αδύνατον να καταγράψει. Είναι σαν να είναι μια φωτογραφική μηχανή ο ίδιος, ωστόσο υπάρχουν σημαντικές δυσκολίες στην αλληλεπίδραση αυτού του ανθρώπου στην καθημερινότητά του.
Σίγουρα ο κόσμος μπορεί να έχει ταυτιστεί με μια ταινία και να αναγνωρίζει τον αυτισμό στο πρόσωπο του πρωταγωνιστή, ωστόσο η πραγματικότητα αναλύει το προφίλ αυτών των παιδιών σε ένα φάσμα, όπου υπάρχει πολυχρωμία, διαβαθμίσεις σε σχέση με τις δυσκολίες, βαρύς αυτισμός, μέτριος, ήπιος αυτισμός, με κάθε παιδί να έχει εξατομικευμένες ανάγκες, διαφοροποιημένες μειονεξίες και ικανότητες.
Εσείς βλέπετε θεραπευτικά πολλά παιδιά που έχουν διαγνωσθεί με Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος. Τι συμβουλεύετε τους γονείς που μόλις έχουν αντιληφθεί ότι το παιδί τους έχει διαγνωσθεί με αυτισμό;
Οι γονείς μπορεί να περάσουν από πολλές φάσεις αρχικά, αλλά και στην πορεία, είναι μια κατάσταση που επηρεάζει την ποιότητα ζωής όλης της οικογένειας, μπορεί παράλληλα να αναδυθούν και άλλα θέματα που θα κλονίσουν τη δυναμική του ζευγαριού. Θα έλεγα πως η γνώση είναι δύναμη, το να κλειστούν στο καβούκι τους, το να αρνηθούν την αναγνώριση μιας κατάστασης δεν θα λύσει τη δυσκολία που αντιμετωπίζει το παιδί τους.
Θα πρότεινα να θωρακιστούν με δυνάμεις που θα τους δώσουν τη δυνατότητα να αναγνωρίσουν και να ερμηνεύσουν τι συμβαίνει στο παιδί τους. Μπορούν να δουν έτσι τι είναι κάτω από το παγόβουνο σε σχέση με συμπεριφορές του παιδιού τους που τους καταρρακώνουν, τους μπλοκάρουν και δεν τους αφήνουν να ζήσουν μια ομαλή οικογενειακή ζωή.
Ένα πρόγραμμα ψυχοεκπαίδευσης μόνο για γονείς βοηθάει σημαντικά, όπως επίσης η συμβουλευτική γονέων ή η συμμετοχή σε ομάδα γονέων, προκειμένου να εκφραστούν, να κοινοποιήσουν και να μοιραστούν ανάλογες δυσκολίες. Είναι σημαντικό να γνωρίζουν πως δεν έχουν φταίξει οι ίδιοι σε κάτι που έκαναν ή δεν έκαναν, ξέρετε πολλοί γονείς με το άκουσμα της διάγνωσης ενοχοποιούνται σημαντικά και εκεί χρειάζονται τη θεραπευτική στήριξη.
Σημαντική βοήθεια για τους γονείς είναι να έχουν μια έμπειρη διεπιστημονική ομάδα δίπλα τους, που μπορούν να εμπιστευτούν και να συμμετέχουν στο πρόγραμμα παρέμβασης του παιδιού τους από τη δική τους θέση, από τη δική τους πλευρά ως σημαντικοί καθοδηγητές στην καθημερινότητα. Τα workshops για γονείς είναι μια σημαντική εκπαίδευση για τους ίδιους και ένα σημαντικό εγχείρημα για το δικό τους άνοιγμα στη γνώση και στην ποιοτική αλληλεπίδραση με το παιδί τους.
Πώς μπορούν να βοηθήσουν οι ειδικοί που έχουν εκπαιδευθεί στη διαχείριση του αυτισμού την οικογένεια με παιδιά που βρίσκονται στο φάσμα του αυτισμού;
Αυτό που δυσκολεύει την οικογένεια σημαντικά είναι τι εξέλιξη μπορεί να έχει το παιδί τους, καθώς αναγνωρίζουν στα πλαίσια της συμβουλευτικής καθοδήγησης πως ο Αυτισμός δεν είναι θεραπεύσιμος. Οι ειδικοί θα πρέπει να σταθούν σε αυτή την ανησυχία των γονέων και να ενημερώσουν με σαφήνεια τους γονείς τι σημαίνει δεν είναι θεραπεύσιμη αυτή η κατάσταση.
Σημαίνει πως δεν θα έχουν κάποια στιγμή ένα παιδί τυπικής ανάπτυξης, όμως με την κατάλληλη εκπαίδευση αυτά τα παιδιά εξελίσσονται σημαντικά, σε όλους τους τομείς, μπορούν να προοδεύσουν και πολλά από αυτά να αποκτήσουν αξιοσημείωτη αυτονομία. Ενισχύεται το γνωστικό τους δυναμικό, ενισχύονται οι κοινωνικές δεξιότητες, μπορούν να ενσωματωθούν ομαλά σε όλα τα κοινωνικά πλαίσια με κατάλληλη εκπαίδευση και υποστήριξη. Συνήθως στον αυτισμό λέμε πως τα παιδιά αυτά δεν μπορούν να μπουν στα παπούτσια του άλλου, στη θέση του άλλου, έχουν δυσκολίες σε σχέση με την ενσυναίσθηση και τη θεωρία του νου.
Όμως είναι σημαντικό τόσο οι γονείς, όσο και οι ειδικοί να μπορούν να αναγνωρίσουν τη μοναδικότητα του κάθε παιδιού με Δ.Α.Φ. να μπορούν να αποκρυπτογραφήσουν μπαίνοντας στη δική του θέση τις δικές του δυσκολίες και να το βοηθήσουν βλέποντας τον κόσμο από τη δική του πλευρά. Η συνεργασία όλων των ειδικοτήτων και ο συντονισμός όλων των εμπλεκομένων στην εκπαίδευση, όλων των σημαντικών άλλων σε κάθε κοινωνικό πλαίσιο, καθορίζει την κοινή γραμμή δράσης, την αποτελεσματική στρατηγική παρέμβασης, όλα αυτά συνηγορούν στη μέγιστη βελτίωση ενός παιδιού με Δ.Α.Φ.
Και εμείς σαν διεπιστημονική ομάδα, αξιολογώντας και κατανοώντας τα ερείσματα που χρειάζονται οι οικογένειες και την άμεση καθοδήγηση στο δικό τους περιβάλλον εγκαινιάζουμε προς αυτή την κατεύθυνση, την ενότητα τo ΔΙ.ΚΕ.Ψ.Υ. στο σπίτι σας, όπου εστιάζουμε στην οργάνωση εξειδικευμένων workshops στο χώρο του παιδιού, στο σπίτι των οικογενειών που χρειάζονται περισσότερη καθοδήγηση.
Συμπερασματικά οι γονείς μπορούν να γίνουν συν-θεραπευτές του παιδιού τους με την οργανωμένη επιστημονική καθοδήγηση από τους ειδικούς.
Δείτε περισσότερα για το Ετήσιο πρόγραμμα εξειδίκευσης στη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος: Αξιολόγηση και Αποκατάσταση παιδιών και εφήβων
* Η κυρία Ελευθερία Ορφανάκη είναι Ψυχολόγος με ειδίκευση σε προγράμματα αποκατάστασης παιδιών και εφήβων με αναπτυξιακές δυσκολίες, επιστημονική Διευθύντρια του τμήματος αυτισμού στο ΔΙ.ΚΕ.Ψ.Υ. (Διεπιστημονική & Ερευνητική Ψυχοκοινωνική Υποστήριξη Παιδιών και Ενηλίκων) και επιστημονική υπεύθυνη του ετήσιου προγράμματος εξειδίκευσης στη Διαταραχή Αυτιστικού Φάσματος: Αξιολόγηση και Αποκατάσταση παιδιών και εφήβων.
Η μετεκπαίδευση της εστιάζει στην θεραπευτική παρέμβαση, μέσω αναγνωρισμένων προγραμμάτων, των ατόμων με αναπτυξιακές διαταραχές, με σπουδές στο Λονδίνο, την Πράγα και την Αμερική. Το βιογραφικό της είναι εμπλουτισμένο με πολλές επαναπιστοποιήσεις εκπαιδευτικών μεθοδολογιών και είναι R.D.I. (Relationship, Development, Intervention) Certified Consultant πιστοποιημένη στο Houston, η μοναδική για την Ελλάδα στην παρούσα φάση.
Παράλληλα με το θεραπευτικό της έργο, η σημαντική εμπειρία της στην εφαρμογή προγραμμάτων εκπαίδευσης παιδιών και εφήβων με Δ.Α.Φ. της έχει δώσει τη δυνατότητα να μπορεί να συμμετέχει στην οργάνωση εξειδικευμένου υλικού καρτών και άλλου εκπαιδευτικού υλικού, με σκοπό την βελτίωση της ποιότητας του εκπαιδευτικού υλικού που παρέχεται στη χώρα μας.
