Η Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας (Ε.Π.Α.Ψ.Υ.) είναι μια μη κυβερνητική, μη κερδοσκοπική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1988 και έκτοτε δραστηριοποιείται αδιάκοπα, με σκοπό την προσφορά ενός εναλλακτικού μοντέλου παροχής ψυχιατρικής φροντίδας στην Κοινότητα.
Θέλοντας να προβάλουμε το έργο αξιόπιστων φορέων ψυχικής υγείας μέσα από το psychologynow.gr, απευθυνθήκαμε στον κύριο Αλέξη Κροκιδά, Επιστημονικό Υπεύθυνο του Κέντρου Ημέρας, να μας παρουσιάσει συνοπτικά την Ε.Π.Α.Ψ.Υ. και να εστιάσει στις πολύτιμες υπηρεσίες και στον αγώνα που δίνουν όλοι οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας στο Κέντρο Ημέρας, αποτυπώνοντας ταυτόχρονα την κατάσταση της ψυχικής υγείας στη χώρα μας.
1. Θα θέλατε να μας συστήσετε την Εταιρεία Περιφερειακής Ανάπτυξης και Ψυχικής Υγείας;
Με μεγάλη μου χαρά. Η Ε.Π.Α.Ψ.Υ. είναι μια μη κυβερνητική μη κερδοσκοπική οργάνωση που ιδρύθηκε το 1988 από τον Καθηγητή Κοινωνικής Ψυχιατρικής, Ψυχίατρο και Ψυχαναλυτή Στέλιο Στυλιανίδη και έκτοτε δραστηριοποιείται αδιάκοπα, με σκοπό την προσφορά ενός εναλλακτικού μοντέλου παροχής ψυχιατρικής φροντίδας στην Κοινότητα, στο πλαίσιο του Εθνικού Σχεδίου για την Ψυχική Υγεία «Ψυχαργώς» και με βάση τις αρχές της Ψυχοκοινωνικής Αποκατάστασης.
Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια, με την ανάληψη της επιστημονικής και διοικητικής ευθύνης είκοσι ενός συνολικά στεγαστικών δομών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης, δύο Κινητών Μονάδων Ψυχικής Υγείας στις Κυκλάδες και ενός Κέντρου Ημέρας καινοτομεί με την δημιουργία ενός δικτύου υπηρεσιών και επαγγελματιών που εργάζονται για τους σκοπούς της Κοινωνικής Ψυχιατρικής. Η Ε.Π.Α.Ψ.Υ. έχει υποστηρίξει την ίδρυση και λειτουργία του ΚΟΙΣΠΕ του 5ου ΤΟΨΥ και τοπικών συλλόγων ψυχικής υγείας (Χαλκίδα, Β. Προάστια Αττικής, Βοιωτία).
2. Ποιος είναι ο βασικός κορμός λειτουργίας του κέντρου ημέρας της ΕΠΑΨΥ;
Ο βασικός κορμός λειτουργίας είναι η παροχή ολοκληρωμένων υπηρεσιών ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης από την πολυκλαδική/διεπιστημονική ομάδα του Κέντρου Ημέρας.
3. Ποιες υπηρεσίες παρέχει ως δομή και ποιο κοινό εξυπηρετεί;
Οι ιδιαιτερότητες του Πολυδύναμου Κέντρου Ημέρας αφορούν στην δυνατότητα να λειτουργεί πέραν του παραδοσιακού μοντέλου λειτουργίας των Κέντρων Ημέρας, συνδυάζοντας διαφορετικές, αλλά συμπληρωματικές υπηρεσίες. Επιγραμματικά οι υπηρεσίες μας, οι οποίες φυσικά είναι όλες δωρεάν, περιλαμβάνουν:
(α) Ημερήσιο Πρόγραμμα. Ένα ολοκληρωμένο πρόγραμμα ψυχοκοινωνικής αποκατάστασης για ενήλικες με σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Περιλαμβάνει παρακολούθηση δομημένων ομάδων σε ημερήσια βάση αλλά και ατομικές συναντήσεις με βάση το εξατομικευμένο σχέδιο φροντίδας στην διαμόρφωση του οποίου συμμετέχουν ενεργά οι εξυπηρετούμενοι. Βασίζεται στην φιλοσοφία του Recovery σαν προσωπική διαδρομή του καθένα προσανατολισμένη στην ενδυνάμωση, αυτονόμηση και συμμετοχή στο κοινωνικό γίγνεσθαι.
(β) Κοινωνική Λέσχη. Πρόκειται για έναν πολυχώρο ομάδων ψυχαγωγικού, κοινωνικού και δημιουργικού χαρακτήρα. Απευθύνεται σε άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα που μένουν στην κοινότητα με σκοπό να αναπτύξουν ένα κοινωνικό δίκτυο, να αξιοποιήσουν δημιουργικά το χρόνο τους, να αναπτύξουν ενδιαφέροντα και να αποκτήσουν κοινωνικές δεξιότητες.
(γ) Υπηρεσία Βραχείας Ψυχοθεραπείας. Παρέχεται βραχύχρονη ατομική ψυχοθεραπεία, μέγιστης διάρκειας 15 εβδομαδιαίων συνεδριών. Η διάρκεια των ομαδικών ψυχοθεραπειών κυμαίνεται από 3 μήνες έως 1 έτος, ανάλογα με το πρωτόκολλο κάθε θεραπευτικού προγράμματος. Τα τελευταία χρόνια η υπηρεσία έχει εμπλουτιστεί με την προσθήκη εικαστικής ψυχοθεραπείας. Η ατομική και ομαδική εικαστική ψυχοθεραπεία, χρησιμοποιεί την τέχνη, ως μέσο έκφρασης και διερεύνησης συναισθημάτων ή συμπεριφορών που λειτουργούν ανασταλτικά στην προσωπική ανάπτυξη του ατόμου. Απευθύνεται σε άτομα με ποικίλα προβλήματα ψυχικής υγείας ενώ δεν προϋποθέτει εικαστικές γνώσεις ή δεξιότητες.
(δ) Ομάδα εντατικής κατ οίκον παρέμβασης (Assertive Community Treatment). Πρόκειται για μια καινοτόμο υπηρεσία και προσέγγιση για τα Ελληνικά δεδομένα (αλλά όχι και για τα διεθνή, όπου τέτοιες ομάδες έχουν θεσμοθετηθεί και λειτουργούν εδώ και τριάντα χρόνια).
Σε αυτή την υπηρεσία επισκεπτόμαστε άτομα με σοβαρά προβλήματα ψυχικής υγείας τα οποία διαβιούν στην κοινότητα και τα οποία δυσκολεύονται να δεσμευτούν με υπηρεσίες ψυχικής υγείας. Κεντρικός στόχος είναι η πρόληψη νοσηλείας με παρεμβάσεις σε πολλαπλά επίπεδα όπως φαρμακευτικό, ψυχοθεραπευτικό, στεγαστικό, οικογενειακό, επαγγελματικό. Η πολυκλαδική ομάδα απαρτίζεται από ψυχολόγους, ψυχίατρο, κοινωνικό λειτουργό και νοσηλεύτρια.
(ε) Ψυχιατρική παρακολούθηση – Συνταγογράφηση. Παρέχεται ψυχιατρική παρακολούθηση – συνταγογράφηση χωρίς χρονικό περιορισμό. Η συνταγογράφηση ψυχιατρικών φαρμάκων δίδεται σε ασφαλισμένους στον ΕΟΠΥΥ.
4. Πως μπορεί κάποιος να επωφεληθεί των υπηρεσιών της ΕΠΑΨΥ και του κέντρου ηημέρας, ποια είναι η συνήθης διαδικασία;
Προσπαθούμε να συνδυάσουμε την πολιτική της άμεσης πρόσβασης, π.χ κάποιος παίρνει τηλέφωνο και αιτείται ψυχοθεραπεία, με την διαδικασία παραπομπής. Είμαστε υποχρεωμένοι από το νομικό πλαίσιο που διέπει την λειτουργία του Κέντρου Ημέρας, να ακολουθούμε την διαδικασία παραπομπής και τις αρχές της τομεοποίησης. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι κάθε εξυπηρετούμενος πρέπει να προσκομίζει παραπεμπτικό είτε από γιατρούς (ορισμένες ειδικότητες) του δημοσίου ή ιδιώτες είτε από την κοινωνική υπηρεσία του δήμου.
Επειδή αυτή η διαδικασία μπορεί να δυσκολεύει αρκετό κόσμο, κάνουμε ότι μπορούμε για τους διευκολύνουμε και μέχρι τώρα αυτό φαίνεται να δουλεύει ικανοποιητικά. Όσον αφορά την τομεοποίηση, αυτό απλά σημαίνει ότι εξυπηρετούμε κατοίκους του 5ου ΤοΨΥ (Τομέας Ψυχικής Υγείας) που καλύπτει τα βορειοανατολικά προάστια, πχ, Μαρούσι, Κηφισιά, Μελίσσια, Βριλήσσια, Λυκόβρυση, Πεντέλη, Διόνυσο, Πεύκη και άλλους δήμους. Ο πληθυσμός του 5ου ΤοΨΥ είναι 326.000 και είμαστε το μοναδικό Κέντρο Ημέρας.
Όπως καταλαβαίνετε, είναι πρακτικά αδύνατον να καλύψουμε τις ανάγκες όλου του τομέα. Ας σημειώσουμε εδώ ότι η ιστορία της τομεοποίησης είναι μια πονεμένη ιστορία γιατί στην πράξη οι αρχές της τομεοποίησης δεν τηρούνται. Σε κάθε περίπτωση, αν κάποιος εκτός τομέα απευθυνθεί σ’ εμάς και δεν μπορούμε να τον εξυπηρετήσουμε, προσπαθούμε να τον συμβουλεύσουμε και να τον κατευθύνουμε στις υπηρεσίες του τομέα στον οποίο ανήκει, αν και πολλές φορές δεν υπάρχουν τέτοιες υπηρεσίες.
5. Ποιες είναι οι βασικότερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει η ΕΠΑΨΥ στη λειτουργία της αλλά και στην εξυπηρέτηση των ληπτών ψυχικής υγείας;
Είναι αυτές που έχει αναδείξει η αξιολόγηση του προγράμματος Ψυχαργώς. Ένα κατακερματισμένο σύστημα όπου η διασύνδεση των υπηρεσιών και μονάδων ψυχικής υγείας λειτουργεί ευκαιριακά, στην καλύτερη περίπτωση, όπου το συνεχές της φροντίδας παραμένει ανεκπλήρωτο μεταρρυθμιστικό όνειρο, ή επιτρέψτε μου να το πω κάπως πιο δραματικά, ένας εφιάλτης για τους ασθενείς. Για να λειτουργήσει καλά μια υπηρεσία στον χώρο της ψυχικής υγείας δεν φτάνει να είναι στελεχωμένη με άριστους επαγγελματίες, δεν φτάνει να έχει όραμα, ενθουσιασμό, καινοτόμες ιδέες.
Όλα αυτά φυσικά είναι απαραίτητα, αλλά δεν φτάνουν. Πρέπει να υπάρχει ένα λειτουργικό θεσμικό πλαίσιο διασύνδεσης υπηρεσιών και φορέων. Καμία δομή ή υπηρεσία δεν μπορεί να επιτελέσει το δύσκολο έργο της από μόνη της, όσο καλή κι αν είναι. Δεν είναι η ψυχική υγεία η άγρια δύση για μοναχικούς καουμπόηδες και χρυσοθήρες.
Πέραν τούτου, ιστορικά έχουμε αντιμετωπίσει σοβαρές δυσκολίες στη ροή της χρηματοδότησης από το υπουργείο υγείας αλλά και δυσκολίες επικοινωνίας και συνεργασίας αλλά δεν θα ήθελα εδώ να επιδοθώ στη συνηθισμένη ρητορική ότι για όλα φταίει το υπουργείο και η εκάστοτε πολιτική ηγεσία.
6. Ποιους επαγγελματίες ψυχικής υγείας απασχολεί η ΕΠΑΨΥ και ποιος είναι ο ρόλος του ψυχολόγου στην ΕΠΑΨΥ;
Σε όλες τις δομές της ΕΠΑΨΥ και φυσικά και στο Κέντρο Ημέρας, απασχολούνται επαγγελματίες από όλο το εύρος των επαγγελματιών ψυχικής υγείας, π.χ εργοθεραπευτές, κοινωνικοί λειτουργοί, ψυχολόγοι, νοσηλευτές. Συγνώμη, ξέχασα τους ψυχιάτρους. Αστειεύομαι, δεν τους ξέχασα καθόλου. Απλώς ήθελα να επισημάνω εδώ ότι οι πολύ αγαπητοί, έμπειροι και ικανότατοι ψυχίατροι που απασχολούνται στην ΕΠΑΨΥ μοιράζονται όλοι το όραμα μιας σύγχρονης και κριτικής κοινωνικής ψυχιατρικής που αναγνωρίζει ότι ο ψυχίατρος είναι μέλος της διεπιστημονικής/πολυκλαδικής ομάδας και όχι πάνω από αυτήν.
Με ρωτήσατε για τον ρόλο του ψυχολόγου κι εγώ φαίνεται να σας απάντησα για τον ρόλο του ψυχιάτρου. Ακούστε, ο κάθε επαγγελματίας ψυχικής υγείας έχει έναν διακριτό ρόλο, διαφορετικές δεξιότητες, γνώσεις από τις σπουδές του, κοκ. Ωστόσο, κι εδώ είναι η πρόκληση, πρέπει όλοι να λειτουργούν συμπληρωματικά πέραν από στενά συντεχνιακά συμφέροντα ή άλλες προκαταλήψεις και αγκυλώσεις περί του ποιός είναι ο πιο σημαντικός στην ομάδα.
Επιτρέψτε μου εδώ μια σύντομη αναφορά από την εμπειρία μου στην Αγγλία, και συγκεκριμένα στο Camden στο βόρειο Λονδίνο πριν από 20 χρόνια, όταν μετά από πολύμηνους και πολύπλοκους σχεδιασμούς, διαπραγματεύσεις, διαβουλεύσεις και συμβιβασμούς, συστεγάστηκαν για πρώτη φορά όλες οι ειδικότητες της πολυκλαδικής ομάδας και άρχισε ουσιαστικά να λειτουργεί η ομάδα ως ομάδα (Community Mental Health Team) όπως προέβλεπε η σχετική νομοθεσία. Πέρασαν αρκετά χρόνια με εντάσεις, ανταγωνισμούς αλλά και παραγωγική δουλειά για να συνηθίσουμε να συνυπάρχουμε και να δουλεύουμε σαν ομάδα.
Τώρα συγκεκριμένα για τον ρόλο των ψυχολόγων. Οι ψυχολόγοι που απασχολούνται σε όλες τις δομές της εταιρείας, Στεγαστικές, Κέντρο Ημέρας, Κινητές Μονάδες είναι κατ αρχήν όλοι πιστοποιημένοι με άρτια εκπαίδευση και οι περισσότεροι με μεταπτυχιακές σπουδές. Η κουλτούρα στην ΕΠΑΨΥ είναι ανοιχτή σε διαφορετικές προσεγγίσεις οι οποίες εμπλουτίζουν τόσο την κλινική πράξη όσο και την έρευνα. Έχουμε ψυχολόγους με εξειδίκευση στην Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT), στην Συστημική Θεραπεία, και βέβαια Ψυχοδυναμικής προσέγγισης. Οι ψυχολόγοι μας προσφέρουν ατομική, οικογενειακή και ομαδική ψυχοθεραπεία. Εμπλέκονται όμως και συμμετέχουν ενεργά και σε ευρύτερες κοινοτικές δράσεις/παρεμβάσεις, πέραν της καθιερωμένης κλινικής πράξης.
Το έργο που επιτελούμε και η φιλοσοφία μας απαιτούν ψυχολόγους οι οποίοι δεν είναι εγκλωβισμένοι σε έναν μεθοδολογικό ατομισμό που βλέπει το υποκείμενο αποκομμένο από το κοινωνικό, αλλά οι οποίοι έχουν μια τουλάχιστον στοιχειώδη κοινωνική θεώρηση των πραγμάτων. Η ψυχολογία δεν είναι, η τουλάχιστον δεν θα έπρεπε να είναι, ένα μηχανιστικό τυφλοσούρτι προσχεδιασμένων τεχνικών για την επισκευή του καρμπυρατέρ ή της αντλίας της «ψυχικής μηχανής».
7. Μπορεί κάποιος να προσφέρει εθελοντική εργασία και ποια είναι η διαδικασία που απαιτείται;
Βεβαίως. Παίρνουμε τον θεσμό της εθελοντικής εργασίας πολύ σοβαρά. Στην πράξη αυτό σημαίνει ότι προσπαθούμε να προσφέρουμε στους εθελοντές μας ευκαιρίες για ουσιαστική συμμετοχή στο πολύπλευρο έργο μας αλλά και ευκαιρίες να αναπτύξουν γνώσεις, δεξιότητες και εμπειρία.
Οι εθελοντές εμπλουτίζουν το έργο μας και προσφέρουν ο καθένας ανάλογα με τις γνώσεις του και το ταλέντο του και φυσικά ανάλογα με τις δικές μας ανάγκες. Αν και όλοι οι εθελοντές μας έχουν ένα ενδιαφέρον για την ψυχική υγεία δεν χρειάζεται καθόλου να προέρχονται από τον χώρο της ψυχικής υγείας. Ενδεικτικά αναφέρω, έχουμε ηθοποιούς που οργανώνουν θεατρικές ομάδες, φωτογράφους, καθηγητές ξένων γλωσσών, ανθρώπους με εμπειρία στο marketing, site designers. Η διαδικασία είναι απλή.
Οποιος ενδιαφέρεται για εθελοντική εργασία, στέλνει το βιογραφικό του, και μετά τους καλούμε για μια πρώτη συνάντηση γνωριμίας και για να διερευνήσουμε που και πως θα μπορούσαν να δουλέψουν. Κάθε εθελοντής υπογράφει μια σύμβαση εθελοντικής εργασίας η οποία περιγράφει τις υποχρεώσεις του εθελοντή και τις δικές μας. Ζητούμε από τους εθελοντές μας κάποια ελάχιστη δέσμευση όσον αφορά τον χρόνο δέσμευσης τους αλλά αναγνωρίζουμε βέβαια ότι αν κάποιος βρει δουλειά πριν τελειώσει η σύμβαση του θα αναγκαστεί να φύγει. Προσφέρουμε εποπτεία και υποστήριξη σε όλους τους εθελοντές μας.
8. Ποιος είναι ο δικός σας ρόλος στην ΕΠΑΨΥ, όσον αφορά τις υποχρεώσεις και τις ευθύνες; Πόσο καιρό παρέχετε τις υπηρεσίες σας σε αυτή τη δομή;
Είμαι Επιστημονικά Υπεύθυνος του Κέντρου Ημέρας και μόλις έκλεισα δύο χρόνια σ’ αυτή τη θέση. Αυτή είναι μάλιστα και η πρώτη δουλειά μου στην Ελλάδα μια και έφυγα από την Ελλάδα τα 1986 και επέστρεψα το 2013. Δεν υπολογίζω διάφορες ευκαιριακές δουλειές που έκανα τα φοιτητικά μου χρόνια για τα προς το ζην, ή μάλλον, «για τα προς μπαράκια», διακοπές σε νησιά, και παρόμοιες δραστηριότητες.
Τώρα, για να μην αρχίσω να αναπολώ τα φοιτητικά μου χρόνια στην Ελλάδα, ας επιστρέψω στην ερώτηση σας. Σαν Επιστημονικά Υπεύθυνος έχω την ευθύνη του συντονισμού της διεπιστημονικής ομάδας και όλων των παρεχόμενων υπηρεσιών του Κέντρου Ημέρας. Πέραν όμως από τις συμβατικές μου υποχρεώσεις και καθήκοντα που απορρέουν από τον σχεδιασμό, οργάνωση και αξιολόγηση του συνολικού αποκαταστασιακού / θεραπευτικού έργου του Κέντρου Ημέρας, δραστηριοτήτων, προγραμμάτων, πρωτοκόλλων, καθώς και την ανάπτυξη διασύνδεσης και δικτύου συνεργασίας με εξωτερικούς φορείς και υπηρεσίες, υπάρχει και μια άλλη πτυχή του ρόλου μου την οποία θεωρώ εξίσου σημαντική. Να συμβάλλω στην διατήρηση αλλά και περαιτέρω ανάπτυξη - γιατί φυσικά δεν προσπαθούμε να «διατηρήσουμε πάση θυσία έθιμα και παραδόσεις- του ήθους και φιλοσοφίας που διέπουν το έργο μας στην ΕΠΑΨΥ.
Κι εδώ βρίσκω ίσως την πιο δύσκολη πρόκληση. Η πατερναλιστική κουλτούρα στην ψυχική υγεία, ή ίσως θα έπρεπε να μιλάμε για ιδεολογία παρά για κουλτούρα, είναι βαθιά ριζωμένη σε θεσμούς, κλινικές/θεραπευτικές πρακτικές, προσεγγίσεις και συμπεριφορές κι αυτό δεν αλλάζει εύκολα. Αυτό που προσπαθούμε να καλλιεργήσουμε στην ΕΠΑΨΥ είναι ένα διαφορετικό ήθος και μια διαφορετική θεώρηση και αντιμετώπιση της ψυχικής οδύνης.
9. Τι σας λένε οι άνθρωποι που δέχονται τις υπηρεσίες σας, πώς αναγνωρίζουν το έργο σας;
Εδώ ίσως θα έπρεπε να δώσω την στερεότυπη και προβλέψιμη απάντηση ότι δηλαδή μας λένε πόσο ευγνώμονες είναι για τις υπηρεσίες που τους προσφέρουμε, πόσο τους έχουμε βοηθήσει να αποκτήσουνε εμπιστοσύνη στον εαυτό τους, να αντιμετωπίσουν τα συμπτώματα αλλά και προβλήματα που τους βασανίζουν, να διεκδικήσουν τα δικαιώματα τους, πόσο έχει αλλάξει η ζωή τους προς το καλύτερο, πόσο ενδυναμώθηκαν, κοκ.
Ακούστε, ναι, οι περισσότεροι από τους ανθρώπους που δέχονται τις υπηρεσίες μας αυτά εκφράζουν και φυσικά αυτό μας ευχαριστεί και μας δίνει μια αίσθηση επιβεβαίωσης, κάτι που όλοι, όχι μόνο οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας, χρειαζόμαστε στη ζωή μας. Ωστόσο εδώ ελλοχεύει ο κίνδυνος της επανάπαυσης και ίσως μιας κάποιας ναρκισσιστικής παντοδυναμίας. Πέραν από τις εκφράσεις ευγνωμοσύνης, θα πρέπει να επαγρυπνούμε και να αφουγκραζόμαστε τις εκφράσεις απόγνωσης, θυμού, απογοήτευσης αλλά και τις σιωπές αυτών που δυσκολεύονται να αρθρώσουν τις επιθυμίες τους.
Πρέπει να μάθουμε να αντιμετωπίζουμε και τις αποτυχίες μας, και να καταλαβαίνουμε τα όρια μας ως επαγγελματίες ψυχικής υγείας.
10. Τι δράσεις έχουν υλοποιηθεί από την ΕΠΑΨΥ στο παρελθόν και ποιες «τρέχουν» αυτό το διάστημα;
Η ΕΠΑΨΥ στην πολύχρονη ιστορία της έχει υλοποιήσει πολλές δράσεις από διοργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, συνέδρια, ημερίδες σε συνεργασία με φορείς τόσο στην Ελλάδα όσο και στο εξωτερικό, ερευνητικά προγράμματα. Συνεργάστηκε με την ΕΣΑΜΕΑ στην υλοποίηση έργου «Αυτό-εκπροσώπηση και αυτό-συνηγορία ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας» (οργάνωση συναντήσεων ληπτών, εκπαίδευση εκπαιδευτών, οργάνωση εκπαιδευτικών ληπτών).
Η ΕΠΑΨΥ έχει υπογράψει σύμφωνο συνεργασίας με το Γενικό Φιλόπτωχο Ταμείο της Ιεράς Αρχιεπισκοπής Αθηνών για την οργάνωση από κοινού οργανωμένων δράσεων ενάντια στην κρίση (π.χ. οργάνωση ομάδων αυτοβοήθειας, ομάδων ψυχοκοινωνικής υποστήριξης ανέργων/ εκπαιδευτικών/ γυναικών κλπ). Έχει υποστηρίξει την ίδρυση και λειτουργία συλλόγων οικογενειών για την ψυχική υγεία (Χαλκίδα, Β. Αττική, Βοιωτία). Συμμετέχει στο Πρόγραμμα WHO Quality Rights (Βελτίωση και προστασία δικαιωμάτων στην ψυχική υγεία): Οργάνωση εκπαιδευτικού, μετάφραση ερευνητικών εργαλείων, πιλοτική εφαρμογή. Είμαστε Μέλοςτου European Network for Training and Research in Mental Health ENTER από το 2005, και Associate member της European Alliance against Depression από το 2014.
Ενδεικτικά, οι δράσεις που τρέχουν αυτή την περίοδο είναι:
1) Αυτοβοήθεια, Δικτύωση και Θεραπευτική Υποστήριξη στην αντιμετώπιση της κατάθλιψης σε αστικές και νησιωτικές περιοχές που περιλαμβάνει τον σχεδιασμό Εκπαιδευτικού πακέτου για τη θεραπευτική παρέμβαση και την εκπαίδευση στην αυτοβοήθεια, Ανάπτυξη Ηλεκτρονικής Πλατφόρμας, Εκπαίδευση Εκπαιδευτών, Θεραπευτικές Ομάδες, Αξιολόγηση και
2) Ανάπτυξη δικτύου συμβουλευτικών σταθμών για την προώθηση δράσεων πρόληψης και παρέμβασης για την άνοια σε αστικές και απομακρυσμένες νησιωτικές περιοχές σε συνεργασία με την Εταιρεία Νόσου Alzheimer και Συναφών Διαταραχών Αθηνών και περιλαμβάνει την ανάπτυξη προτύπων και επιστημονικός σχεδιασμός, Σύσταση και Εκπαίδευση Ομάδας Υλοποίησης του έργου, Λειτουργία συμβουλευτικών σταθμών για την άνοια. Εξ αποστάσεως εκπαίδευση επαγγελματιών υγείας και φροντίδας.
11. Ποια είναι η συμβολή της εκάστοτε κυβέρνησης στο έργο σας; Πώς πιστεύετε ότι το ελληνικό κράτος αντιμετωπίζει την ψυχική ασθένεια στο σύνολό της; Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει για να βελτιωθούν οι συνθήκες;
Ενδιαφέρουσα και δύσκολη ερώτηση. Ενδιαφέρουσα γιατί μας υπενθυμίζει καίρια ότι η αντιμετώπιση της ψυχικής ασθένειας, όπως καταλαβαίνει ο καθένας την ψυχική ασθένεια, δεν εκτυλίσσεται σε ένα φαντασιωτικό επέκεινα αλλά διαμορφώνεται μέσα σε ένα κοινωνικό-πολιτικό-ιδεολογικό και οικονομικό πεδίο σκληρών αντιθέσεων και ανταγωνισμών και όχι μόνο εγχώριων. Και αυτό φυσικά δεν αφορά μόνο την Ελλάδα. Και δύσκολη ερώτηση, για δύο λόγους.
- Πρώτον γιατί η εμπειρία μου στην Ελλάδα είναι μόλις δύο χρόνων κι έτσι δεν μπορώ να επιχειρήσω μια έγκυρη απάντηση για το τι έκανε η εκάστοτε πολιτική ηγεσία τα τελευταία είκοσι τριάντα χρόνια.
- Δεύτερον, γιατί θα προτιμούσα τον χώρο και τον χρόνο να σκεφτώ, να επεξεργαστώ και να ετοιμάσω μια απάντηση στοιχειωδώς τεκμηριωμένη, πέραν από τις γνωστές γενικολογίες τις οποίες έχω βαρεθεί να ακούω να επαναλαμβάνονται άκριτα «δεξιά κι αριστερά».
Θα προσπαθήσω ωστόσο να μοιραστώ εδώ κάποιες πρόχειρες σκέψεις και εκτιμήσεις. Το ελληνικό κράτος δεν κάνει τίποτα ριζικά διαφορετικό από αυτό που έκαναν ή προσπάθησαν να κάνουν τα διάφορα κράτη ας πούμε στην Αγγλία, στις ΗΠΑ, στην Σουηδία, στην Γαλλία, στην Ιταλία, στην Αυστραλία και σε άλλες χώρες πριν από τριάντα χρόνια, είκοσι χρόνια ή οποτεδήποτε άλλοτε, ανάλογα με την ιστορική-κοινωνική -πολιτική συγκυρία της κάθε χώρας. Ας μη σας φανεί προκλητική αυτή η εκτίμηση. Ας μην βιαστούμε να αναφωνήσουμε, Μα πώς? Στις άλλες χώρες που αναφέρεις, υπάρχει οργάνωση, υπάρχουν θεσμικά πλαίσια, πόροι, υπάρχει σοβαρή αντιμετώπιση της ψυχικής ασθένειας, υπάρχει σεβασμός στα δικαιώματα των ασθενών, υπάρχει αν όχι άριστη, τουλάχιστον ικανοποιητική προσβασιμότητα σε υπηρεσίες, θεραπείες, προγράμματα αποκατάστασης, αξιολόγηση αποτελεσματικότητα των υπηρεσιών, κοκ.
Στην Ελλάδα οι εκάστοτε κυβερνήσεις είτε αδυνατούσαν είτε δεν ενδιαφέρθηκαν, είτε δεν είχαν το όραμα, είτε την πολιτική βούληση να υλοποιήσουν τα βασικά της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης και να που είμαστε τώρα. Ακούστε, είναι αλήθεια ότι ιστορικά, ή μάλλον καθαρά χρονικά «είμαστε πίσω» με όρους ψυχιατρικής μεταρρύθμισης κι ότι έχουμε ακόμα ίσως πολλά να κατακτήσουμε από αυτά που έχουν κατακτηθεί σε άλλες χώρες. Αλλά ας μην είμαστε αφελείς να θεωρούμε a priori ότι ας πούμε η ποιότητα ζωής κάποιου με χρόνια σχιζοφρένεια είναι καλύτερη στην Ιταλία ή στην Αγγλία, ή στην Αμερική από ότι στην Ελλάδα. Τα ίδια φάρμακα χρησιμοποιούνται στην Αγγλία στην Γερμανία και στην Ελλάδα, οι ίδιες τεχνικές ψυχοθεραπείας, υπάρχουν οι ίδιες ειδικότητες επαγγελματιών ψυχικής υγείας, οι υπηρεσίες πάνω κάτω είναι οι ίδιες.
Φυσικά υπάρχουν διαφορές και ιδιαιτερότητες στην οργάνωση, στην κουλτούρα κλπ. Και ας μην συζητήσουμε εδώ τις τεράστιες μεθοδολογικές δυσκολίες που υπάρχουν σε έρευνες που προσπαθούν να συγκρίνουν τέτοια μεγέθη, αλλά και παραδοξολογικά ευρήματα σε αρκετές τέτοιες έρευνες, αλλά ας κρατήσουμε τουλάχιστον τούτο: ότι αυτές οι υπεραπλουστεύσεις δεν είναι μόνο παραπλανητικές αλλά και επιζήμιες. Δεν έχω την παραμικρή πρόθεση να δώσω άλλοθι στο ελληνικό κράτος αλλά πρέπει κάποια στιγμή εμείς οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας που ξέρουμε τόσο καλά να παραπονιόμαστε ότι το κράτος φταίει για όλα γιατί δεν μας παρέχει τα θεσμικά εργαλεία και τους πόρους να κάνουμε τη δουλειά μας, να αναλογιστούμε τον δικό μας ρόλο, τα δικά μας όρια και τις δικές μας ευθύνες.
Πάνω από είκοσι χρόνια ακούω τις μονότονες παραλλαγές πάνω το ίδιο θέμα «Αν είχαμε περισσότερους ψυχολόγους, ψυχιάτρους, νοσηλευτές, κοινωνικούς λειτουργούς, αν είχαμε περισσότερες κλίνες, περισσότερες κοινοτικές δομές…» Και τι θα γινόταν? Θα γιατρεύαμε την σχιζοφρένεια, θα μειώναμε τις αυτοκτονίες? Δεν συμφωνώ ότι είναι θέμα πόρων μόνο. Γι αυτό λέω ότι πρέπει κι εμείς οι επαγγελματίες ψυχικής υγείας να ρίξουμε μια σκληρή και κριτική ματιά στα όρια μας, και εννοώ τα όρια των παρεμβάσεων μας είτε αυτές είναι ψυχαναλυτικές, είτε φαρμακευτικές είτε οτιδήποτε άλλο. Τώρα, τι πιστεύω ότι πρέπει να γίνει για να βελτιωθούν οι συνθήκες.
Αν μπορούσα να απομονώσω ένα πράγμα μόνο, θα διάλεγα την θέσπιση ενός εύχρηστου και αυστηρά υλοποιήσιμου συστήματος ανεξάρτητης και δωρεάν συνηγορίας τουλάχιστον για οποιονδήποτε υπόκειται στα άρθρα του νόμου 2071/1992 σχετικά με τις ακούσιες νοσηλείες και οποιονδήποτε υπόκειται στη διαδικασία δικαστικής συμπαράστασης. Ναι καταλαβαίνω, ότι υπάρχει υποστελέχωση σε ψυχιατρικά τμήματα, έλλειψη διασύνδεσης υπηρεσιών, ανεπαρκείς και άνισα κατανεμημένες κοινοτικές δομές, ο κατάλογος είναι μακρύς. Ωστόσο, αν ήταν να αλλάξει μόνο ένα πράγμα, εγώ θα επέμενα σ’ αυτό. Η συστηματική παραβίαση των δικαιωμάτων των ληπτών υπηρεσιών ψυχικής υγείας θα πρέπει να σταματήσει άμεσα ακόμα κι αν τίποτα άλλο δεν αλλάξει.
12. Γνωρίζουμε ότι είστε πολύ ενεργός στον τομέα της ψυχικής υγείας, με καίριες πρωτοβουλίες και παρεμβάσεις. Θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας κάποια σκέψη ή συναίσθημα που έχετε αποκομίσει από τη μέχρι τώρα εμπειρία σας στην ΕΠΑΨΥ;
Σας ευχαριστώ για την φιλοφρόνηση αν και δεν είμαι σίγουρος ότι είμαι περισσότερο ή λιγότερο ενεργός από συναδέλφους σε ρόλο παρόμοιο με τον δικό μου. Τα δικαιώματα των ληπτών και η συνηγορία είναι πολύ κοντά στη καρδιά μου, στα ενδιαφέροντα μου και στην επαγγελματική μου εμπειρία κι έτσι προσπαθώ να συμβάλλω σε πρωτοβουλίες και να συμμετέχω σε παρεμβάσεις που προωθούν την υπόθεση των δικαιωμάτων.
Όσο για τη μέχρι τώρα εμπειρία μου στην ΕΠΑΨΥ, σκέφτομαι ότι είμαι τυχερός που δουλεύω με συναδέλφους οι οποίοι νοιάζονται και προβληματίζονται για την υπόθεση της ψυχιατρικής μεταρρύθμισης. Αυτό ακούγεται ίσως τόσο απλό, αλλά για μένα τουλάχιστον είναι πολύ σημαντικό.
Επιμέλεια συνέντευξης:
Χαράλαμπος Πίσχος
Kaylee-Ann Yates-Σπανού
