Ο Alfred Adler γεννήθηκε στις 7 Φεβρουαρίου 1870, στη Βιέννη, και πέθανε στις 28 Μαΐου 1937, στο Aberdeen της Σκοτίας. Καταγόταν από τη γερμανόφωνη περιοχή της Ουγγαρίας και ήταν γιος εμπόρου.
Ήταν μόλις τριών ετών όταν ο μικρότερος αδερφός του πέθανε στο διπλανό μόλις κρεβάτι από εκείνον. Ένα χρόνο αργότερα ο ίδιος εκδήλωσε πνευμονία και κινδύνευσε να πεθάνει. Αλλά και δύο φορές κατά την παιδική του ηλικία ξέφυγε από τον έλεγχο της μητέρας του και χάθηκε στους δρόμους. Οι φυσικές αδυναμίες που αντιμετώπιζε λόγω της κατάστασης της υγείας του έκαναν τους γονείς του υπερπροστατευτικούς μαζί του και η μητέρα του τον φρόντιζε πάντα ιδιαίτερα.
Αργότερα ένιωσε να «εκθρονίζεται» από τη γέννηση του μικρότερου αδερφού του. Ζήλευε όμως πολύ και το μεγαλύτερο αδερφό του, Σίγκμουντ.Τα πρώτα χρόνια της ζωής του χαρακτηρίζονται ιδιαίτερα από την πάλη του να ξεπεράσει την αδυναμία που βίωνε λόγω των προβλημάτων υγείας αλλά και το αίσθημα κατωτερότητας που αυτά του δημιουργούσαν. Οι γιατροί συνιστούσαν πάντα καθαρό αέρα για τη βελτίωση της κατάστασης της υγείας του, γι’ αυτό και οι γονείς του τον ενθάρρυναν να παίζει έξω από το σπίτι. Η επαφή με το παιχνίδι και τα άλλα παιδιά τού έδιναν δύναμη και θάρρος και άρχισε έτσι να αποκτά ένα ευρύτερο κοινωνικό ενδιαφέρον.
Πράγματι, η ζωή του ως παιδί στους δρόμους της συνοικίας Πέντσινγκ (τη σημερινή 13η συνοικία της Βιέννης) του πρόσφερε σημαντικές εμπειρίες. Ο ίδιος πάντα έλεγε αργότερα ότι την «ανθρωπογνωσία» του την οφείλει «στην καριέρα του ως παιδί στους δρόμους»! Οι αναμνήσεις από τα παιχνίδια αυτά ήταν πολύ ευχάριστες και σε όλη του τη ζωή αναζητούσε πάντα την παρέα και την υποστήριξη των άλλων στις δύσκολες στιγμές.
Τα προβλήματα υγείας που αντιμετώπιζε από νεαρή ηλικία τον έκαναν να «ανακοινώσει» σε ηλικία μόλις τεσσάρων ετών την απόφασή του να γίνει γιατρός για να μπορέσει να αντιμετωπίσει και να πολεμήσει θανατηφόρες ασθένειες. Η απόφασή του αυτή δεν άλλαξε κατά την πορεία και έτσι εισήχθη στην Ιατρική Σχολή της Βιέννης και το 1895 πήρε πτυχίο Ιατρικής από το Πανεπιστήμιο της Βιέννης. Κατόπιν, έκανε ειδίκευση στην Οφθαλμολογία και στη συνέχεια στην Ψυχιατρική. Το 1902 δέχτηκε πρόσκληση από το Freud για συμμετοχή στις συναντήσεις της Τετάρτης για συζητήσεις σχετικά με τη νεύρωση. Έγινε μέλος της Ψυχαναλυτικής Κοινωνίας της Βιέννης (Vienna Psychoanalytic Society).
Το 1910 έγινε Πρόεδρος της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας της Βιέννης. Το 1911 δηλώνει παραίτηση από το προεδρικό αξίωμα και ακολουθεί η απόσχισή του από το Freud και η ίδρυση της Εταιρείας της Ελεύθερης Ψυχαναλυτικής Έρευνας. Το 1912 δημιουργείται η Σχολή της Ατομικής Ψυχολογίας. Μετά τον 1ο Παγκόσμιο Πόλεμο δημιουργούνται Κλινικές Συμβουλευτικής (Guidance Clinics). Από το 1915 ήταν υφηγητής του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου της Βιέννης και από το 1929 καθηγητής στο πανεπιστήμιο της Ν. Υόρκης.
Διετέλεσε, αρχικά, ένα από τα βασικά μέλη της Ψυχαναλυτικής Εταιρείας, όπου μάλιστα διαδέχτηκε τον Freud στην θέση του Προέδρου και ήταν συνεκδότης του στο ψυχαναλυτικό περιοδικό «Zentralblatt für Psychoanalyse» .
H Ατομική Ψυχολογία - Θεωρία
Η Ατομική ψυχολογία βλέπει και εξετάζει τον άνθρωπο μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο, καθώς υποστηρίζει ότι δεν μπορεί να θεωρηθεί ανεξάρτητος από το περιβάλλον του. Όλα τα προβλήματα της ζωής, ακόμη και ορισμένες ικανοποιήσεις των ορμών και αξίες αποτελούν πρωταρχικά κοινωνικές συνθήκες. Ο Αdler θεωρεί ότι η ομαλή προσαρμογή του ανθρώπου στο κοινωνικό περιβάλλον, αποτελεί αναγκαία προϋπόθεση για την λειτουργικότητα και την ψυχική του υγεία, οι οποίες θα επιτευχθούν μέσα από την ανάπτυξη «του κοινωνικού αισθήματος ή κοινωνικού ενδιαφέροντος».
Τι εννοεί η Ατομική Ψυχολογία όταν αναφέρεται στο "κοινωνικό ενδιαφέρον"; "Να βλέπεις με τα μάτια του άλλου, να ακούς με τα αυτιά του άλλου, να νιώθεις με τη καρδιά του άλλου". Η έννοια του κοινωνικού ενδιαφέροντος απέκτησε κεντρική θέση στην θεωρία του Adler και θεωρήθηκε ως βασική και αναπόφευκτη αναπλήρωση όλων των αδυναμιών του ανθρώπου σαν άτομο. Επιπλέον το άτομο αγωνίζεται για την υπεροχή αλλά χωρίς αυτή να έχει την έννοια της ηγεσίας ή της υψηλής κοινωνικής καταξίωσης, αλλά της αυτοκαταξίωσης μέσα στο κοινωνικό πλαίσιο.
Η κακή προσαρμογή, αντίθετα, στο κοινωνικό περιβάλλον, χαρακτηρίζεται από την ύπαρξη συμπλεγμάτων κατωτερότητας, περιορισμένο κοινωνικό ενδιαφέρον και υπερβολική εστίαση στο σκοπό της υπεροχής. Συνεπώς, αυτές οι ιδιότητες ωθούν τον άνθρωπο να θεωρεί τον εαυτό του υπεύθυνο για τη ρύθμιση του τρόπου αντιμετώπισης της ζωής του και όχι τα προβλήματα αυτά καθαυτά και το κοινό αίσθημα.
Ο κάθε άνθρωπος για να ξεπεράσει το αίσθημα μειονεξίας που βιώνει, προσπαθεί καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του να το αναπληρώσει, δημιουργώντας ένα στυλ ζωής που είναι μοναδικό και ξεχωριστό για τον ίδιο. Το στυλ ζωής του διαμορφώνεται από πολύ νωρίς- από την ηλικία των πέντε ετών, όπως ακριβώς και στην ψυχανάλυση- και καθορίζει τη συμπεριφορά του ατόμου και όλες τις μορφές με τις οποίες εκφράζεται το άτομο. Αυτό ο Adler το ονομάζει αντιληπτικό σχήμα.
Αυτό το στυλ ζωής, επομένως, είναι "το όλον" που προσδιορίζει τον ρόλο "των επιμέρους", ο ιδιαίτερος τρόπος με τον οποίο το άτομο αντιλαμβάνεται τόσο τον εαυτό του όσο και τον κόσμο ευρύτερα. Ο Adler ενώ δεν αρνείται ότι ο κάθε άνθρωπος γεννιέται με διαφορετικές δυνατότητες, υποστηρίζει ότι εκείνο που έχει σημασία δεν είναι τόσο με ποιες δυνατότητες γεννιέται αλλά πως τις χρησιμοποιεί, πως τις προσαρμόζει στο δικό του σχέδιο ζωής.
Για να το αποδείξει πρακτικά αυτό ο Adler χρησιμοποίησε στην κλινική του πράξη μεθόδους που θα τον βοηθούσαν να σχηματίσει αντίληψη σχετικά με το στυλ ζωής και τους παράγοντες που συνέβαλαν στην διαμόρφωσή του.
Άλλωστε, πεποίθησή του ήταν πως στον πέμπτο χρόνο η στάση του ατόμου προς το περιβάλλον έχει καθοριστικά διαμορφωθεί, ώστε να το κατευθύνει σε όλη την υπόλοιπη ζωή του. Γι’ αυτό θεωρεί σαν βασικό στόχο της θεραπευτικής του αγωγής, την προσπάθεια του θεραπευτή να βοηθήσει το άτομο στη κατανόηση του στυλ της ζωής του και των λαθών που ενυπάρχουν σε αυτό εξ’ αιτίας της αγωγής και των λανθασμένων στόχων που έχει θέσει. Στοχεύει, επίσης, στην κατανόηση των πραγματικών αιτιών των εχθρικών στάσεων που έχει διαμορφώσει ο θεραπευόμενος απέναντι στους συνανθρώπους του, με απώτερο σκοπό την υιοθέτηση ενός βελτιωμένου τρόπου ζωής και την ανάπτυξη κοινωνικού ενδιαφέροντος.
Τι υποστηρίζει η Αντλεριανή Θεωρία
Ο Adler προχωρώντας στη διατύπωση της θεωρίας του, υποστηρίζει ότι ο αγώνας του ανθρώπου μέσα από τις δραστηριότητές του, είναι να μεταβεί από μία μειονεκτική κατάσταση σε μια κατάσταση ανώτερη, βελτιωμένη, ολοκληρωμένη. Ο αγώνας αυτός έχει την αφετηρία του σε ένα μοναδικά ιδιόμορφο σκοπό του ανθρώπου, τον ιδανικό εαυτό (self ideal) – και άρα πλασματικό- όπου ενώ επηρεάζεται από βιολογικούς και περιβαλλοντικούς παράγοντες, σε τελευταία ανάλυση αποτελεί μια δημιουργία, που οφείλεται στο δημιουργικό εαυτό (creative self) του ατόμου. Ο σκοπός αυτός (self ideal) είναι ασαφής για το άτομο, μη κατανοητός και αποτελεί το «ασυνείδητο», το κλειδί για την κατανόηση του ατόμου.
Η διάκριση σε ψυχολογικές ενότητες όπως η συνείδηση ή το ασυνείδητο, αποτελούν όψεις ενός ενοποιημένου συστήματος και όλοι οι αντικειμενικοί παράγοντες, όπως βιολογικοί ή ιστορικοί, αποκτούν νόημα αποκλειστικά και μόνο σε σχέση με τον σκοπό αυτό. Οι σκοποί που θέτει το κάθε άτομο έχουν καθαρά υποκειμενικό χαρακτήρα, είναι δημιουργία του ίδιου του ατόμου και επηρεάζουν ανάλογα τη συμπεριφορά του.
Τεχνικές για τη διερεύνηση της προσωπικότητας
Για τη διερεύνηση της προσωπικότητας ο Adler υποστηρίζει δύο τεχνικές ως πιο αξιόπιστες: τις αναμνήσεις τις πρώτης παιδικής ηλικίας, τις οποίες συσχετίζει με τα όνειρα και τη θέση του ατόμου- σειρά γεννήσεως- στην οικογένεια. Οι πρώτες αναμνήσεις αντανακλούν το στυλ ζωής που διαμορφώνει το παιδί καθ’ όλη τη πορεία του. Το ίδιο συμβαίνει με τη σειρά γεννήσεως του ατόμου μέσα στην οικογένεια, καθώς θεωρείται ότι αν το παιδί είναι πρωτότοκο, μεσαίο , μικρότερο ή μοναχοπαίδι δημιουργείται ένα ιδιαίτερο ψυχολογικό κλίμα που προσδιορίζει το ρόλο που θα αναλάβει στην οικογένεια και αργότερα στη ζωή.
Αντλεριανοί τύποι προσωπικότητας
Σύμφωνα με τον Adler, o τρόπος με τον οποίο θα αντιμετωπίσει ο άνθρωπος μία κατάσταση κατωτερότητας και η επιτυχία ή η αποτυχία του να βγει από την κατάσταση αυτή διαμορφώνει και τον ιδιαίτερο τύπο προσωπικότητας κάθε ατόμου:
1. Κυριαρχικός τύπος: Εμφανίζει μεγάλο βαθμό δραστηριότητας για την επίτευξη του στόχου του, παρουσιάζει, όμως, έλλειψη του αισθήματος κοινωνικότητας, γεγονός που τον κάνει να φέρεται με έναν αντικοινωνικό τρόπο.
2. Δεκτικός τύπος: Παρουσιάζει έλλειψη της δραστηριότητας και του αισθήματος κοινωνικότητας, δηλαδή του πραγματικού ενδιαφέροντος για τους άλλους, ενώ αναμένει από τους άλλους να ενδιαφέρονται γι’ αυτόν. Είναι αυτός που έχει χάσει την ανεξαρτησία του, δεν ξέρει πως μπορεί να κάνει ο ίδιος πράγματα για τον εαυτό του, και, όταν έρχεται αντιμέτωπος με κάποια δυσκολία, συνεχώς απαιτεί από τους άλλους.
3. Αποφευκτικός τύπος: Είναι εκείνος που, αντί να αγωνίζεται για την επιτυχία και την ανωτερότητα, χαρακτηρίζεται από μια συμπεριφορά αναποφασιστικότητας. Η δραστηριότητα, η ενεργητικότητά του και το αίσθημα κοινωνικότητας είναι σε χαμηλό βαθμό. Ανέπτυξε αυτόν τον τύπο προσωπικότητας ως αποτέλεσμα της ψυχρότητας που ένιωσε κάποια στιγμή να υπάρχει στην κοινωνία, στοιχείο που αναμένει πως θα υπάρχει πάντα. Γι’ αυτό στόχος του είναι να αποδράσει και να διατηρήσει μια απόσταση ασφαλείας από τους άλλους ανθρώπους.
4. Κοινωνικά χρήσιμος τύπος: Χαρακτηρίζεται από δραστηριότητα και ενεργητικότητα, στοιχεία που βρίσκονται σε αρμονία με τις ανάγκες των άλλων και είναι θετικά - ευεργετικά γι’ αυτούς.
Διάδοση Αντλεριανής Θεωρίας
Μετά τον Α’ Παγκόσμιο πόλεμο τα ενδιαφέροντα του Adler στράφηκαν ιδιαίτερα στο παιδί. Με δική του πρωτοβουλία ιδρύθηκαν οι πρώτοι Ιατροπαιδαγωγικοί σταθμοί και το πρώτο πειραματικό σχολείο στη Βιέννη με σκοπό την εφαρμογή των θεωριών του στην εκπαίδευση.
Το έργο του «Η θεωρία και η πρακτική της ατομικής ψυχολογίας» θεωρείται η καλύτερη εισαγωγή στην ατομική ψυχολογία. Η διάδοση των ιδεών του στην Αμερική γίνεται από την Αμερικάνικη Εταιρία της Ατομικής Ψυχολογίας και την περιοδική έκδοση του «American Journal of Individual Psychology». Ο Alfred Adler απεβίωσε το 1937.
Στην Ελλάδα οι ιδέες του διαδόθηκαν από μια ομάδα Αντλεριανών ψυχολόγων και εκπαιδευτικών, που ίδρυσαν την Ελληνική Εταιρία Αντλεριανής Ψυχολογίας - Ε.Ε.Α.Ψ. (1969) και το Κέντρον Ατομικής Ψυχολογίας ( 1975). Περισσότερες πληροφορίες για την Ε.Ε.Α.Ψ. μπορείτε να βρείτε και στο http://adlerian.gr/.
